Vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia 2026-2035: Cần xem xét tỷ lệ đối ứng cho địa phương nghèo

Đại biểu Quốc hội đề nghị điều chỉnh tỷ lệ vốn đối ứng, tăng vai trò ngân sách Trung ương để giảm gánh nặng cho tỉnh nghèo, đảm bảo tính khả thi chương trình.

Sáng 5/12, trong phiên thảo luận tại hội trường Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và điều hành của Phó chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, các đại biểu tập trung phân tích chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi đến năm 2035.

Tổng Bí thư Tô Lâm và Chủ tịch nước Lương Cường cùng các ĐBQH tại Phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn.

Việc hợp nhất ba chương trình mục tiêu hiện hành thành một chương trình tổng thể được đánh giá là bước đi đột phá về thể chế, giúp khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực, chồng chéo ngân sách. Tuy nhiên, bài toán cơ cấu và khả năng bố trí nguồn vốn đang tạo ra nhiều băn khoăn, nhất là khi gánh nặng đối ứng có nguy cơ đặt lên vai các địa phương nghèo - nơi vốn là vùng lõi khó khăn.

Ngân sách Trung ương chưa tương xứng vai trò “dẫn dắt”

Theo Tờ trình của Chính phủ, tổng nhu cầu vốn cho giai đoạn 2026-2030 ước khoảng 500 nghìn tỷ đồng. Nhưng cách phân bổ nguồn vốn đang khiến nhiều đại biểu lo ngại về vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương, đặc biệt với các vùng thụ hưởng chính là miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, những nơi ngân sách luôn eo hẹp.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh điều hành nội dung thảo luận. Ảnh: Quochoi.vn.

Đại biểu Hà Sỹ Huân (Thái Nguyên) chỉ ra: trong 500 nghìn tỷ đồng vốn Nhà nước hỗ trợ, ngân sách Trung ương chỉ chiếm 20% (100 nghìn tỷ đồng), trong khi ngân sách địa phương phải đảm đương tới 80% (400 nghìn tỷ đồng). “Tỷ lệ này khiến gánh nặng đè nặng lên các tỉnh khó khăn, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi có tỷ lệ hộ nghèo cao”, ông nói.

Đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hóa) cũng so sánh: vốn ngân sách Trung ương cho giai đoạn mới chỉ bằng một nửa so với giai đoạn 2021-2025 (trên 190 nghìn tỷ đồng), trong khi phần vốn địa phương tăng mạnh từ gần 180 nghìn tỷ đồng lên 400 nghìn tỷ đồng. Ông cho biết nhiều tỉnh miền núi “thu không đủ chi”, nguồn thu từ đất lại giảm khi tỉnh chỉ được hưởng 80 - 85% tiền sử dụng đất.

Nỗi lo nợ đọng và tính khả thi của tỷ lệ đối ứng

Nhiều đại biểu cảnh báo cơ cấu vốn hiện tại khó khả thi, nhất là với các địa phương nghèo. Đại biểu Hồ Thị Minh (Quảng Trị) dẫn chứng: tổng vốn chương trình dự kiến đến 1,23 triệu tỷ đồng, nhưng vốn Trung ương chỉ chiếm 8%, địa phương 33%, còn lại dựa vào huy động dân và doanh nghiệp tới 28%. “Với các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên, nơi còn nhận trợ cấp của Trung ương thì yêu cầu đối ứng 33% là quá sức và dễ dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản”, bà nói và đề nghị miễn đối ứng cho xã nghèo, vùng thường xuyên thiên tai.

Đại biểu Hồ Thị Minh (Quảng Trị). Ảnh: Quochoi.vn.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) bổ sung: nhu cầu tối thiểu 240.000 tỷ đồng nhưng mới cân đối được 100.000 tỷ đồng, chỉ đạt 41,5%. “Huy động 33% từ ngân sách địa phương và 28% từ doanh nghiệp, cộng đồng là rất khó”, ông nhấn mạnh.

Đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Đồng Nai) cho rằng tỷ lệ địa phương phải đối ứng gấp bốn lần Trung ương là “không phù hợp”, đề nghị Trung ương giữ vai trò nguồn lực chính để bảo đảm đầu tư có trọng tâm.

Trước thực tế này, nhiều đại biểu đồng thuận cần điều chỉnh theo hướng tăng tỷ trọng ngân sách Trung ương, giảm gánh nặng đối ứng cho tỉnh nghèo, vùng sâu, vùng xa và các địa phương thường xuyên chịu thiên tai.

Cần “lượng hóa” nguyên tắc phân bổ để tránh dàn trải

Không chỉ lo ngại về cơ cấu vốn, các đại biểu còn quan tâm nguyên tắc phân bổ nguồn vốn Trung ương sao cho hạn chế tình trạng dàn trải, cào bằng và tập trung đúng vùng lõi nghèo.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) phát biểu. Ảnh: Quochoi.vn.

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Lai Châu) nhấn mạnh nguồn lực hạn chế phải tập trung vào đúng nhu cầu, đúng “điểm nghẽn” mới tạo chuyển biến rõ nét. Ông lưu ý việc phân bổ cần dựa vào mức độ thiếu hụt, nhu cầu thực tiễn và khả năng hấp thụ của từng địa phương, tránh phân mảnh dẫn đến chậm tiến độ.

Tuy nhiên, theo đại biểu Hà Sỹ Huân, nhiều nguyên tắc phân bổ hiện nay còn chung chung, thiếu tiêu chí định lượng nên dễ dẫn đến phân bổ dàn trải. Nhiều đại biểu đề nghị lượng hóa bằng các tiêu chí như mức độ khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo, tiến độ thực hiện các tiêu chí nông thôn mới.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng đề xuất quy định rõ ít nhất 70% vốn Trung ương phải dồn cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó tối thiểu 40% cho địa bàn đặc biệt khó khăn. Việc giao cho địa phương tự rà soát, xác định trọng tâm đầu tư cũng được nhiều đại biểu ủng hộ nhằm khắc phục bất cập giai đoạn trước.

Một số ý kiến nhấn mạnh cần tiếp tục huy động nguồn lực hợp pháp từ doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân. Tuy vậy, đại biểu Hồ Thị Minh cũng thẳng thắn: huy động 28% từ dân và doanh nghiệp tại vùng lõi nghèo "thật sự rất khó".

Việc hợp nhất 3 chương trình mục tiêu là bước tiến lớn về tư duy quản lý. Nhưng để nghị quyết về chủ trương đầu tư CTMTQG giai đoạn 2026-2035 thực sự đi vào đời sống, đạt hiệu quả bền vững, nhiều đại biểu cho rằng Quốc hội và Chính phủ cần sớm điều chỉnh cơ cấu vốn theo hướng tăng mạnh ngân sách Trung ương, giảm áp lực đối ứng cho tỉnh nghèo.

Đồng thời, việc lượng hóa tiêu chí phân bổ là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo nguồn lực được dồn đúng trọng tâm, tạo đột phá cho vùng lõi khó khăn nhất của cả nước.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/von-chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia-2026-2035-can-xem-xet-ty-le-doi-ung-cho-dia-phuong-ngheo-d787968.html