Ả rập Xê út tham vọng biến AI thành dầu mỏ mới, xuất khẩu ra thế giới

Tháng 8/2024, khi đang ở Dubai mừng sinh nhật, ông Tareq Amin, một lãnh đạo cấp cao của tập đoàn dầu khí quốc gia Aramco, nhận được một cuộc gọi lúc 2 giờ sáng. Đầu dây bên kia là trợ lý của Thái tử Mohammed bin Salman, yêu cầu ông bay về Riyadh ngay lập tức để tham dự một cuộc họp khẩn. Nội dung cuộc họp không xoay quanh dầu mỏ mà là về chiến lược AI quốc gia.

Cuộc gọi lúc nửa đêm đó không chỉ làm gián đoạn kỳ nghỉ của một vị lãnh đạo, nó còn là biểu tượng cho sự cấp bách và quyết tâm của Ả rập Xê út trong cuộc đua công nghệ toàn cầu.

Vương quốc vốn được biết đến như một gã khổng lồ dầu mỏ giờ đây đang đặt cược vào một tương lai nơi họ không chỉ xuất khẩu dầu thô, mà còn xuất khẩu một loại "tài nguyên" quý giá hơn của kỷ nguyên số, đó là sức mạnh tính toán (computing power).

Nội dung này là một phần trong kế hoạch đầy tham vọng mang tên "Tầm nhìn 2030", một lộ trình chiến lược nhằm đa dạng hóa nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ và đưa Ả rập Xê út trở thành một cường quốc công nghệ.

Ả rập Xê út tham vọng biến AI thành dầu mỏ mới, xuất khẩu ra thế giới - 1 — Khi kỷ nguyên dầu mỏ dần khép lại, các quốc gia vùng Vịnh đang đổ hàng tỷ USD vào hạ tầng AI, kỳ vọng biến “sức mạnh tính toán” thành nguồn năng lượng xuất khẩu mới của thế kỷ 21 (Ảnh: New York Times).

Sức mạnh tính toán là dầu mỏ mới

"Sức mạnh tính toán chính là loại dầu mỏ mới", Mohammed Soliman, một chuyên gia tại Viện Trung Đông ở Washington, nhận định. Câu nói mang tính biểu tượng này tóm gọn chiến lược chuyển đổi của toàn bộ khu vực Vùng Vịnh. Nếu dầu mỏ là nhiên liệu cho cuộc cách mạng công nghiệp thế kỷ 20, thì sức mạnh tính toán và dữ liệu AI sẽ định hình thế kỷ 21.

Ả rập Xê út nhận ra mình đang nắm giữ những lợi thế trời cho để hiện thực hóa tầm nhìn này. Ít quốc gia nào có thể sánh được với họ về 3 yếu tố cốt lõi để vận hành các trung tâm dữ liệu khổng lồ, ngốn điện phục vụ AI: năng lượng giá rẻ, nguồn vốn dồi dào và quỹ đất rộng lớn.

Jonathan Ross, CEO của Groq, một công ty sản xuất chip AI của Mỹ, phân tích một cách sâu sắc về lợi thế kinh tế của chiến lược này. "Một trong những thứ khó xuất khẩu nhất chính là năng lượng. Bạn phải vận chuyển nó, rất tốn kém", ông nói. "Trong khi đó, dữ liệu lại rất rẻ để di chuyển".

Ý tưởng của Ả rập Xê út rất rõ ràng, đó là thay vì xuất khẩu năng lượng vật lý, họ sẽ nhập khẩu dữ liệu, dùng năng lượng dồi dào của mình để xử lý, tính toán AI và sau đó xuất khẩu kết quả là trí tuệ nhân tạo ra toàn thế giới.

Humain - Aramco của thời đại AI

Để hiện thực hóa đại kế hoạch này, Thái tử Mohammed đã thành lập Humain vào tháng 5, một công ty nhà nước được ví như "Aramco của thời đại AI".

Với sự hậu thuẫn từ Quỹ đầu tư quốc gia (PIF) trị giá gần 1.000 tỷ USD, Humain có sứ mệnh thống nhất các sáng kiến AI, xây dựng hạ tầng và đưa Ả rập Xê út lên bản đồ công nghệ. Ông Tareq Amin, người nhận cuộc gọi lúc 2 giờ sáng, được bổ nhiệm làm CEO của Humain.

Mục tiêu của Humain vô cùng táo bạo, là xử lý khoảng 6% khối lượng công việc AI toàn cầu trong vài năm tới, tăng vọt từ mức dưới 1% hiện nay. Nếu thành công, Ả rập Xê út có thể vươn lên vị trí thứ 3 thế giới về năng lực tính toán AI, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.

Hàng loạt dự án khổng lồ đang được triển khai. 3 khu phức hợp trung tâm dữ liệu lớn đang được xây dựng, với chi phí vận hành cho các tác vụ AI được cho là rẻ hơn ít nhất 30% so với ở Mỹ.

Tại vùng tây bắc gần Biển Đỏ, một trung tâm dữ liệu trị giá 5 tỷ USD đang được quy hoạch, đủ mạnh để phục vụ các lập trình viên tận châu Âu. Ở bờ đối diện, một siêu dự án khác nhắm đến thị trường châu Á và châu Phi. Các công ty như DataVolt và Aramco Digital đang hợp tác với những gã khổng lồ công nghệ như Groq để xây dựng "trung tâm dữ liệu suy luận AI lớn nhất thế giới".

Bước đi trên dây giữa Mỹ và Trung Quốc

Tham vọng của Riyadh đang đặt họ vào giữa cuộc giằng co địa chính trị khốc liệt nhất hiện nay, đó là cuộc chiến công nghệ Mỹ - Trung. Trái tim của mọi trung tâm dữ liệu AI là chip bán dẫn tiên tiến, và hiện tại, Mỹ đang nắm giữ chìa khóa của công nghệ này.

Ả rập Xê út đang đàm phán sâu rộng với các tập đoàn công nghệ Mỹ. Các lãnh đạo của OpenAI, Google, Microsoft, Qualcomm và Intel đều đã có mặt tại hội nghị "Davos trên sa mạc".

Humain đã ký các thỏa thuận mua chip từ Nvidia, AMD và Qualcomm, đồng thời hợp tác với Amazon để xây dựng hạ tầng. Thậm chí còn có các cuộc đàm phán về việc cung cấp năng lực tính toán cho công ty xAI của Elon Musk.

Tuy nhiên, Washington tỏ ra do dự. Giới chức Mỹ lo ngại về mối quan hệ ngày càng sâu đậm giữa Riyadh và Bắc Kinh. Họ lo rằng công nghệ chip tiên tiến của Mỹ có thể bị tuồn sang Trung Quốc. Điều này đã khiến các thương vụ mua chip trị giá hàng tỷ USD bị trì hoãn phê duyệt cuối cùng.

Trong khi đó, các công ty Trung Quốc như DeepSeek đã và đang sử dụng trung tâm dữ liệu của Aramco. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc cũng được cho là có quyền truy cập vào siêu máy tính tại các trường đại học hàng đầu của vương quốc.

Thái tử Mohammed đến nay vẫn cố gắng duy trì thế cân bằng, không chọn phe. Một số quan chức Mỹ cho rằng, có lẽ tốt hơn là để công nghệ Mỹ và Trung Quốc cạnh tranh trực tiếp trên "sân nhà" Ả rập Xê út, biến nơi đây thành một đấu trường công nghệ song song độc nhất vô nhị.

Ả rập Xê út tham vọng biến AI thành dầu mỏ mới, xuất khẩu ra thế giới - 2 — Ả rập Xê út đang được đánh giá là điểm nóng mới của hạ tầng trí tuệ nhân tạo (AI) nhờ thặng dư năng lượng khổng lồ (Ảnh: The American Bazaar).

Cuộc đua trong khu vực và những thách thức nội tại

Tham vọng của Ả rập Xê út không diễn ra trong một không gian trống. Đối thủ cạnh tranh lớn nhất của họ chính là người hàng xóm Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), quốc gia đang có những bước tiến mạnh mẽ và hiện được xem là dẫn đầu khu vực về ứng dụng AI.

PwC dự báo đến năm 2030, AI có thể đóng góp 13,6% vào GDP của UAE, trong khi con số này của Ả Rập Xê Út là 12,4%. Nếu dự báo này thành hiện thực, Ả Rập Xê Út có thể chỉ xếp thứ 4 toàn cầu về năng lực AI, sau cả UAE.

Bên cạnh đó, vương quốc cũng đối mặt với những thách thức nội tại không nhỏ. Ả rập Xê út đang thiếu hụt nghiêm trọng các chuyên gia AI và nhân lực công nghệ cao.

Mặc dù chính phủ đang đẩy mạnh các chương trình đào tạo và cấp visa vàng để thu hút nhân tài, việc xây dựng một đội ngũ chuyên gia bản địa cần có thời gian. Ngoài ra, các trung tâm dữ liệu tiêu thụ lượng điện và nước khổng lồ để làm mát. Đây là một bài toán hóc búa đối với một quốc gia có khí hậu nóng và khô hạn bậc nhất thế giới.

Để giải quyết một số lo ngại, Ả rập Xê út đang xem xét các mô hình sáng tạo như "vùng đại sứ dữ liệu", nơi các công ty nước ngoài có thể hoạt động theo luật pháp của quốc gia họ, nhằm giảm bớt rào cản về an ninh và pháp lý.

Bất chấp những hoài nghi và thách thức, không thể phủ nhận quy mô và tốc độ của cuộc chuyển mình tại Ả rập Xê út. Từ ngoại ô Riyadh đến bờ Biển Đỏ, các công trường xây dựng trung tâm dữ liệu đang hoạt động hết công suất.

Hàng tỷ USD đang được rót vào không chỉ hạ tầng mà còn vào việc phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) bằng tiếng Ả Rập, nhằm tạo ra các sản phẩm AI bản địa hóa, phục vụ tốt hơn cho khu vực.

"Có thể họ không đạt được hết các mục tiêu", ông Vivek Chilukuri, chuyên gia tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới, nhận xét, "nhưng chắc chắn họ sẽ tiến xa hơn nhiều so với những gì giới hoài nghi nghĩ".

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/a-rap-xe-ut-tham-vong-bien-ai-thanh-dau-mo-moi-xuat-khau-ra-the-gioi-20251028154803526.htm