Bài 2: Khi thực phẩm chức năng bị “biến tướng”

(Dân trí) - Khi thị trường tiêu thụ thực phẩm chức năng ngày càng rộng lớn cũng là lúc việc thổi phồng công năng, bán hàng kém chất lượng xuất hiện, với mục tiêu kiếm lợi nhuận bất chấp từ đối tượng xấu.

Lời tòa soạn: Thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang phát triển nhanh, nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro về chất lượng và nguồn gốc. Hàng loạt vụ việc sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng bị phát hiện thời gian qua đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về an toàn sức khỏe người tiêu dùng.

Báo Dân trí thực hiện tuyến bài “Thực phẩm chức năng: Hiểu đúng để dùng đúng", nhằm giúp độc giả nhận diện rõ sự khác biệt giữa thuốc và thực phẩm chức năng, đồng thời cung cấp những thông tin thực chứng, khuyến nghị từ chuyên gia để phòng tránh mua phải hàng giả, hàng nhái và sử dụng sản phẩm bổ sung đúng cách, an toàn.

Theo Bộ Y tế, thực phẩm chức năng (TPCN) được đưa vào Việt Nam từ năm 2000. Thời điểm ấy, chỉ có một số công ty chủ yếu kinh doanh, nhập khẩu với tên gọi “thực phẩm thuốc”. Nhưng chỉ trong thời gian ngắn, sản phẩm này nhanh chóng phát triển sôi động tại thị trường trong nước.

Nhiều hộp thực phẩm chức năng bị vứt bỏ ở bãi đất trống tại TPHCM thời gian qua (Ảnh: NT).

Thị trường thực phẩm chức năng Việt Nam: Cơ hội lớn kèm rủi ro thật

Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết, đến năm 2015, Việt Nam đã có hơn 3.000 cơ sở sản xuất và kinh doanh nhóm TPCN, bao gồm cả thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, thực phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt. Trong đó, tỷ lệ sản phẩm sản xuất trong nước chiếm hơn 60%.

Theo khảo sát của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VAFF, năm 2015), số người trưởng thành sử dụng TPCN tại TP Hà Nội là khoảng 63%, trong khi con số tương ứng với nhóm trên tại TPHCM là khoảng 43%.

Từ năm 2022 đến nay, TPCN được công bố với cơ quan nhà nước có thẩm quyền ước tính khoảng 10.000 sản phẩm/năm, trong đó sản phẩm sản xuất trong nước chiếm khoảng 80%, còn lại là nhập khẩu.

Không chỉ các công ty, tập đoàn đa quốc gia, mà ngay cả các quốc gia Đông Nam Á khác cũng chú ý tới thị trường Việt Nam. Những thống kê trên cho thấy nhu cầu và sự phát triển nhanh chóng của thị trường TPCN.

Nhưng khi thị trường tiêu thụ thực phẩm chức năng tại Việt Nam ngày càng rộng lớn cũng là lúc các chiêu trò thổi phồng công năng, bán hàng kém chất lượng xuất hiện, với mục tiêu kiếm lợi nhuận bất chấp từ đối tượng xấu.

Điều này gây ảnh hưởng sức khỏe và niềm tin của người dân, ảnh hưởng không nhỏ đến việc kinh doanh của các thương hiệu uy tín.

Thị trường thực phẩm chức năng ở Việt Nam phát triển nhanh chóng, với hàng chục nghìn sản phẩm được công bố mỗi năm (Ảnh minh họa: NT).

Theo đại diện Hội đồng chuyên môn Dược, Hệ thống Nhà thuốc và Trung tâm tiêm chủng Long Châu, thực trạng kinh doanh TPCN "tà đạo" chính là rào cản lớn nhất đối với sự phát triển lành mạnh và lòng tin của người tiêu dùng tại Việt Nam.

Cụ thể, mục đích của chiêu trò này là lừa dối người tiêu dùng bằng cách xóa nhòa ranh giới giữa TPCN (hỗ trợ sức khỏe) và thuốc (điều trị bệnh) để bán sản phẩm với giá cao. Để làm được điều này, các đối tượng lợi dụng triệt để tâm lý muốn khỏi bệnh nhanh của người tiêu dùng để đưa ra những quảng cáo gây hiểu nhầm.

“Hiện nay, trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, Shopee tràn ngập các quảng cáo thực phẩm chức năng với lời hứa hẹn "thần kỳ" như giảm cân nhanh chóng, làm đẹp da tức thì hay cải thiện sức khỏe vượt trội.

TikToker, KOLs, KOCs và Influencers thường xuất hiện với vai trò giới thiệu sản phẩm, không ít quảng cáo sử dụng những lời lẽ như “chữa bách bệnh”, “thay thế thuốc chữa bệnh”, “hiệu quả tức thì”, gây hiểu lầm và dẫn đến việc sử dụng sai cách.

Những quảng cáo sai sự thật không chỉ gây mất niềm tin mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng, khiến người dân mất tiền oan, bỏ lỡ thời gian điều trị”,  thành viên Hội đồng chuyên môn Dược, Hệ thống Nhà thuốc và Trung tâm tiêm chủng Long Châu nói.

Sản phẩm kẹo rau Kera được Thùy Tiên và Hằng Du Mục quảng cáo trên mạng xã hội (Ảnh: chụp màn hình).

Khi thực phẩm chức năng bị “biến tướng”

PGS.TS.DS Nguyễn Tuấn Dũng, nguyên Trưởng bộ môn Dược lâm sàng, trường đại học y khoa lớn ở TPHCM phân tích thêm, hiện nay có một số chiêu trò bán TPCN “biến tướng” để lừa gạt người dân.

Thứ nhất là hình thức bán hàng đa cấp. TPCN trong mô hình này thường được định giá cao hơn nhiều lần so với giá trị thực tế, do phải gánh chi phí cho nhiều tầng hoa hồng và lợi nhuận cho tuyến trên.

Cụ thể, “cấp trên” yêu cầu “cấp dưới” phải mua một lượng lớn TPCN để duy trì cấp bậc và được hưởng hoa hồng. Việc này thường dẫn đến tồn đọng hàng và phá sản của cá nhân. Thậm chí, tuyến cấp thấp sẽ quảng cáo sản phẩm bất chấp các quy định về quảng cáo (như thổi phồng công dụng, cam kết hết bệnh, chữa trị 100%…) để gây dựng lòng tin với người tiêu dùng và bán được nhiều hàng.

Nguy hiểm hơn là việc buôn bán TPCN trôi nổi. Sản phẩm diện này sẽ bị làm giả, trộn các tân dược độc hại để tạo hiệu quả tức thì, khiến người dùng lầm tưởng về chất lượng, hoặc các sản phẩm dưới danh nghĩa "hàng xách tay không thuế" với mức giá rẻ hơn 50-70% so với giá niêm yết chính thức.

Các TPCN trôi nổi thường không có tem chống giả, tem phụ, không xuất được hóa đơn, không có giấy phép kinh doanh và thông tin người bán thường mập mờ, dễ dàng xóa dấu vết khi bị phát hiện.

Chuyên gia cho rằng, việc tăng cường giáo dục để người dân hiểu TPCN chỉ là dạng hỗ trợ không phải là viên thuốc thần kỳ rất quan trọng. Đồng thời, cơ quan chức năng cần có biện pháp xử lý răn đe mạnh mẽ để lập lại trật tự cho thị trường này.

Thực phẩm chức năng nếu bị quảng cáo thổi phồng dễ khiến người tiêu dùng nhầm lẫn là thuốc chữa bệnh (Ảnh minh họa: NT).

Cục An toàn thực phẩm nhìn nhận, tình trạng vi phạm trong quảng cáo TPCN trên nền tảng công nghệ số, đặc biệt là mạng xã hội đang ở mức đáng báo động. Không chỉ thổi phồng công dụng, vượt quá nội dung quảng cáo đã thẩm định, hình thức vi phạm quảng cáo đang ngày càng tinh vi, khiến người tiêu dùng nhầm lẫn là thuốc chữa bệnh, rất dễ bị mắc bẫy.

Để nhận diện vi phạm quảng cáo, cơ quan quản lý an toàn thực phẩm đề nghị, người tiêu dùng có quyền nghi ngờ về sai phạm quảng cáo nếu thấy bất cứ một trong những dấu hiệu như: Dùng cán bộ y tế, danh nghĩa cán bộ y tế để quảng cáo; Lấy danh nghĩa bài thuốc đông y, lang y, nhưng thực chất đó là thực phẩm để quảng cáo chữa khỏi bệnh nọ bệnh kia là quảng cáo sai sự thật;

Dùng thư, lời cảm ơn, phát biểu của bệnh nhân để quảng cáo TPCN; Quảng cáo TPCN nhưng lại khẳng định chữa dứt điểm bệnh nọ, bệnh kia, quảng cáo "đẩy lùi" bệnh tật...

Trước thực trạng trên, Bộ Y tế cho biết sẽ tăng cường công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra trong hoạt động sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng và xử lý vi phạm. Cơ quan chức năng sẽ rà soát, hậu kiểm việc quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe trên các phương tiện truyền thông, mạng xã hội để phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm và công khai các vi phạm theo quy định.

Bên cạnh đó, Cục An toàn thực phẩm cũng khẳng định, TPCN bản chất là một sản phẩm tốt, hỗ trợ cho việc phục hồi, duy trì hoặc tăng cường chức năng nào đó của một hoặc nhiều bộ phận cơ thể. Ngoài ra, sản phẩm có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ bệnh tật… Vì thế, người tiêu dùng dù cần cảnh giác với các quảng cáo sai sự thật, nhưng cũng không nên tẩy chay TPCN.

Doanh nghiệp làm gì để tự đẩy lùi thực phẩm chức năng giả?

Dược sĩ Dương Thị Ngọc Huyền, Phòng Dược sĩ chuyên môn, Hội đồng chuyên môn Dược, Hệ thống Nhà thuốc và Trung tâm tiêm chủng Long Châu, chia sẻ, để loại trừ việc TPCN kém chất lượng, trôi nổi trà trộn vào gây mất niềm tin và sức khỏe cho người dân, nơi này đã đưa ra giải pháp “Blockchain” bảo vệ đơn hàng TPCN, chống can thiệp, xác thực tức thì bằng QR.

Cụ thể “Blockchain” là một công nghệ đột phá, được ví như “Internet mới” - nơi mọi giao dịch, thông tin đều được lưu trữ minh bạch, không thể bị chỉnh sửa và được xác thực bởi nhiều bên độc lập.

“Blockchain giúp chúng tôi xác thực xuất xứ và chất lượng dược phẩm, đảm bảo dữ liệu không bị chỉnh sửa hay can thiệp, tuân thủ đầy đủ quy định kiểm soát thuốc của Bộ Y tế.

Hệ thống chúng tôi đã lựa chọn TrustChain, một trong những nền tảng Blockchain hàng đầu thế giới. Vì thế, khi người tiêu dùng đặt đơn hàng tại Long Châu, hệ thống sẽ ghi nhận thông tin giao dịch, nguồn gốc sản phẩm và quá trình vận chuyển lên TrustChain một cách hoàn toàn minh bạch, không thể chỉnh sửa", bà Huyền chia sẻ giải pháp.

Theo bà Huyền, nhờ cơ chế này, khách hàng có thể dễ dàng tra cứu lại nguồn gốc sản phẩm đã mua, từ đó an tâm hơn về chất lượng và tính pháp lý.

Ngoài ra với nhóm thực phẩm chức năng (TPCN), Long Châu cho biết đang tăng cường tính minh bạch bằng việc công khai giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm trên website và ứng dụng, giúp người dùng có thể đối chiếu thông tin trước khi quyết định mua.

Doanh nghiệp cũng đang phối hợp với các nhà cung cấp TPCN trong và ngoài nước để bảo đảm mỗi sản phẩm đều có giấy kiểm định từ các viện kiểm nghiệm độc lập, nhằm kiểm soát chất lượng ngay từ khâu đầu vào.

Dược sĩ tại Nhà thuốc Long Châu tư vấn cách kiểm tra thông tin sản phẩm cho khách hàng (Ảnh: LC).

Một số chuỗi dược phẩm lớn như Walgreens (Mỹ) đã tham gia các dự án blockchain để tăng tính minh bạch chuỗi cung ứng. Trong ngành bán lẻ nói chung, các hệ thống như TradeBeyond, IBM Food Trust cũng được dùng để cải thiện truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Tại Việt Nam, ngoài Long Châu, một số hệ thống phân phối dược phẩm lớn khác cũng đang thử nghiệm công nghệ tương tự, kết hợp mã QR, nền tảng truy xuất nguồn gốc và cơ sở dữ liệu của Bộ Y tế, hướng tới thiết lập chuỗi cung ứng an toàn, minh bạch hơn cho người dùng.

Khi người tiêu dùng mua thuốc hay TPCN, điều quan trọng nhất chính là sự an toàn, nguồn gốc rõ ràng và tuân thủ pháp luật.

Nguồn: https://dantri.com.vn/suc-khoe/bai-2-khi-thuc-pham-chuc-nang-bi-bien-tuong-20251007095703950.htm