Biến khoai mỡ thành nguyên liệu đa ứng dụng

AN GIANG Khoai mỡ đang được khoa học hiện đại ‘đánh thức’ tiềm năng giá trị dinh dưỡng, dược tính và ứng dụng làm vật liệu sinh học.

"Nhà máy sinh học" thu nhỏ

Với sự hỗ trợ của thầy cô giáo, nhóm học sinh đam mê khoa học của Trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt (phường Rạch Giá, tỉnh An Giang) đã cùng nhau nghiên cứu, chế biến để nâng cao giá trị củ khoai mỡ. Ít ai ngờ rằng, khoai mỡ - loại củ truyền thống gắn bó với bữa ăn nhiều gia đình vùng nông thôn lại đang nổi lên như một “siêu nguyên liệu” của tương lai.

Khoai mỡ hiện là cây lương thực được trồng khá phổ biến với nhiều giống khác nhau, đa dạng về di truyền. Không chỉ đa dạng về màu sắc ruột củ (trắng, vàng, tím), khoai mỡ còn được giới khoa học đánh giá rất cao về giá trị dinh dưỡng và hoạt tính sinh học.

Thầy và trò Trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt thu hoạch củ khoai mỡ để nghiên cứu, chế biến sâu nhằm nâng cao giá trị. Ảnh: Trung Chánh.

Tại An Giang, khu vực vùng đệm Vườn Quốc gia U Minh Thượng (xã U Minh Thượng) có điều kiện đất đai và thổ nhưỡng phù hợp với các cây trồng đặc thù như khoai mỡ, khoai môn, khoai từ, gừng… Trong đó giống khoai mỡ Mộng Linh được nhiều nông dân lựa chọn nhờ dễ canh tác, thích nghi tốt với điều kiện sinh thái nên cho củ rất to (có củ lên tới hàng chục ký), mang lại năng suất vượt trội.

Những năm gần đây, Hợp tác xã Sản xuất và Dịch vụ nông nghiệp Kênh 10 đã tổ chức mô hình liên kết trồng và tiêu thụ khoai mỡ tại vùng đệm Vườn Quốc gia U Minh Thượng cho hiệu quả cao, góp phần ổn định đầu ra và nâng cao thu nhập cho nông dân. Thông qua Hợp tác xã, nông dân được hỗ trợ kỹ thuật canh tác, thống nhất quy trình sản xuất, ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm.

Hợp tác xã và ngành chuyên môn địa phương cũng chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhiều hộ đã đầu tư hệ thống tưới tiết kiệm, sử dụng phân bón hữu cơ, từng bước áp dụng quy trình sản xuất theo hướng VietGAP nhằm đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp thu mua và thị trường tiêu dùng.

Hiện nay, khoai mỡ của thành viên Hợp tác xã và nông dân liên kết được thu mua theo hợp đồng với giá tương đối ổn định, giúp người trồng yên tâm mở rộng diện tích. Riêng Hợp tác xã Kênh 10 đã ký hợp đồng tiêu thụ hàng trăm tấn khoai mỡ Mộng Linh mỗi năm để cung ứng cho các cơ sở chế biến và thị trường trong, ngoài tỉnh.

Đáng chú ý, khoai mỡ trắng Mộng Linh của vùng đệm U Minh Thượng đã được chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao, mở ra cơ hội xây dựng thương hiệu và mở rộng kênh tiêu thụ. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong quá trình chuẩn hóa sản xuất và nâng tầm giá trị nông sản địa phương.

Vùng đệm Vườn Quốc gia U Minh Thượng có điều kiện đất đai và thổ nhưỡng phù hợp với cây khoai mỡ nên cho củ rất to, năng suất vượt trội. Ảnh: Trung Chánh.

Tuy nhiên theo ThS Lâm Thị Vân Hà, giáo viên Trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt - người hướng dẫn, đồng hành cùng các em học sinh trong quá trình nghiên cứu, nếu chỉ dừng lại ở củ ăn tươi (nấu canh) thì chưa khai thác hết giá trị của củ khoai mỡ. Chính vì thế cô, trò đã cùng nhau nghiên cứu, chế biến để nâng tầm giá trị loại khoai này.

Theo ThS Hà, xét về thành phần cơ bản, khoai mỡ có hàm lượng protein vượt trội so với nhiều loại củ khác, giàu chất xơ, khoáng vi lượng, trong khi hàm lượng chất béo thấp. Tinh bột khoai mỡ chứa tỷ lệ amylose cao (từ 13,7 - 43,5%), kích thước hạt nhỏ giúp tạo cấu trúc gen bền vững, phù hợp cho nhiều ứng dụng chế biến công nghiệp.

Đặc biệt, ẩn sâu trong lớp thịt củ khoai mỡ là cả một "kho tàng hóa học tự nhiên” gồm nhóm phenol - flavonoid (catechin, epicatechin), anthocyanin tạo màu tím đặc trưng, saponin, diosgenin và allantoin. Đây đều là các hợp chất có khả năng chống oxy hóa mạnh, kháng viêm, hỗ trợ phục hồi tế bào, bảo vệ tim mạch và kiểm soát đường huyết. Bằng chứng khoa học cho thấy sản phẩm chiết xuất từ khoai mỡ tím có tác dụng tích cực trong bảo vệ tim mạch, trung hòa gốc tự do, kháng viêm, điều hòa miễn dịch, hỗ trợ kiểm soát glucose, góp phần phòng ngừa bệnh tiểu đường.

“Từ một loại củ dân dã, khoai mỡ đang dần được nhìn nhận như “nhà máy sinh học thu nhỏ”, nơi hội tụ cùng lúc giá trị dinh dưỡng, dược tính và vật liệu sinh học”, ThS Hà cho biết.

Công nghiệp xanh và kinh tế tuần hoàn

Theo ThS Lâm Thị Vân Hà, mục tiêu của nhóm nghiên cứu không chỉ dừng lại ở ứng dụng thực phẩm của khoai mỡ mà còn nghiên cứu sâu hơn để chuyển hóa thành chuỗi nguyên liệu mới phục vụ công nghiệp xanh. Từ củ tươi, khoai mỡ được chế biến thành bột, tinh bột nguyên sinh và tinh bột biến tính - nền tảng cho hàng loạt ứng dụng hiện đại.

Tinh bột khoai mỡ được thầy và trò Trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt đưa đi chế biến thành nhiều loại thực phẩm phục vụ nhu cầu tiêu dùng hàng ngày. Ảnh: Trung Chánh.

Trong công nghiệp thực phẩm, tinh bột khoai mỡ được sử dụng làm bột chức năng giúp cải thiện cấu trúc bánh mì, thực phẩm chế biến sẵn, sản phẩm không gluten. Tinh bột này còn đóng vai trò chất làm đặc, chất ổn định tự nhiên trong sữa chua, nước sốt, đồ uống thay thế sữa. Đặc biệt, màng phủ thực phẩm ăn được từ khoai mỡ giúp kéo dài thời gian bảo quản, giảm rác thải nhựa.

Ở lĩnh vực môi trường, vỏ khoai mỡ sau xử lý được chuyển hóa thành than hoạt tính có khả năng xử lý ô nhiễm nước. Kết quả thử nghiệm cho thấy vật liệu này có thể loại bỏ đến 99,76% COD (chỉ số đo mức độ ô nhiễm hữu cơ) và 86% độ đục của nước thải. Đây là bước tiếp theo minh chứng rõ nét cho tư duy kinh tế tuần hoàn của nhóm nghiên cứu, biến rác thải nông nghiệp trong quy trình chế biến khoai mỡ thành giải pháp môi trường.

Phòng thí nghiệm của Trường THPT Chuyên Huỳnh Mẫn Đạt đang nghiên cứu sâu để nâng cao giá trị củ khoai mỡ. Ảnh: Trung Chánh.

“Đặc biệt trong công nghiệp vật liệu sinh học của tương lai, tinh bột khoai mỡ được xem là nguyên liệu lý tưởng để sản xuất nhựa sinh học tự phân hủy và chất tạo màu sinh học từ anthocyanin. Những sản phẩm này không chỉ an toàn cho sức khỏe mà còn góp phần thay thế nhựa hóa thạch, giảm áp lực ô nhiễm”, ThS Lâm Thị Vân Hà cho hay.

Trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn và công nghiệp sinh học, khoai mỡ - loài cây vốn quen thuộc ở nhiều vùng nông thôn hoàn toàn có thể trở thành nguồn nguyên liệu chiến lược nếu được đầu tư đúng hướng từ giống, vùng trồng, chế biến sâu đến thị trường. Khoai mỡ vì thế không còn là “củ ăn chống đói” mà đang trở thành viên gạch nền cho hệ sinh thái công nghiệp xanh từ thực phẩm sạch, vật liệu sinh học, xử lý môi trường, tạo thành chuỗi kinh tế tuần hoàn.

Giàu tinh bột và chất chống oxy hóa, nguyên liệu từ khoai mỡ được ứng dụng trong thực phẩm chức năng, màng bọc sinh học, nhựa sinh học tự phân hủy, xử lý nước thải và công nghiệp hóa sinh bền vững.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/bien-khoai-mo-thanh-nguyen-lieu-da-ung-dung-d789231.html