Một chén xí mà buổi sớm và hành trình giữ nghề bằng chữ hiếu ở phố cổ Hội An

Giữa phố cổ Hội An (TP Đà Nẵng), có một gánh xí mà tồn tại hơn trăm năm. Không chỉ là món ăn, đó còn là ký ức đô thị, là nghề gia truyền và tình yêu bền bỉ của một gia đình với di sản cha ông.

Khi phố cổ còn ngái ngủ, sương sớm phủ nhẹ lên những mái nhà rêu phong, nồi xí mà nóng hổi đã kịp tỏa hương nơi góc bếp xưa nhà cụ Ngô Thiểu (1915-2023), người mang gánh xí mà “độc quyền” đến với phố Hội. Để rồi khi bình minh ló dạng, ở một góc vỉa hè đường Nguyễn Trường Tộ, gánh chè mè đen gia truyền của cụ lại lặng lẽ hiện diện như một phần nhịp sống quen thuộc của người Hội An suốt hơn một thế kỷ qua.

Người dân Hội An dừng chân thưởng thức xí mà, món ăn gắn liền với tuổi thơ và nhịp sống chậm rãi nơi đây.

Gánh xí mà ấy đã nuôi dưỡng ký ức của nhiều thế hệ, trong đó có ông Lê Viết Văn, hàng xóm gần nhà cụ Ngô Thiểu. “Tuổi thơ tôi gắn liền với những buổi sáng được cha mẹ mua cho một chén xí mà nóng hổi. Ăn vừa ngon, vừa tốt cho tiêu hóa. Giờ tôi vẫn mua cho con cháu để tụi nhỏ biết món ăn xưa của phố Hội”, ông Văn chia sẻ.

Với bà Trần Thị Hạnh, mỗi lần đi chợ về, ghé mua một chén xí mà đã trở thành thói quen. “Chè mè đen ăn nóng, ngọt vừa, bùi bùi, tốt cho tóc, cho sức khỏe. Đi chợ về trễ xíu là hết liền, muốn ăn cũng không còn”, bà Hạnh cười nói.

Du khách tò mò nếm thử xí mà, để rồi vấn vương hương vị mộc mạc mà khó quên của một thức quà giản dị nơi góc phố Hội

Không chỉ người địa phương, nhiều du khách lần đầu nếm thử cũng dễ dàng bị chinh phục bởi hương vị mộc mạc mà tinh tế. Một chén chè bé xíu nhưng chứa đựng cả mùi mè rang, vị ngọt thanh và hương thuốc Bắc thoang thoảng, thứ quà khiến người ta nhớ mãi, dù chỉ ghé qua Hội An một lần.

Xí mà - món chè mè đen có nguồn gốc từ Trung Hoa - theo chân các thương nhân đến Hội An từ thế kỷ XVII, thời kỳ thương cảng sầm uất bậc nhất Đàng Trong. Qua những cuộc giao thoa văn hóa Việt - Hoa - Nhật - phương Tây, món ăn ấy dần được bản địa hóa, trở thành thức quà sáng giản dị mà thân thương của người phố Hội.

Chén xí mà nhỏ xinh, sánh mịn, ngọt thanh là thức quà sáng quen thuộc của nhiều thế hệ người dân phố cổ

Cụ Ngô Thiểu (phường Hội Tây, TP Đà Nẵng) là người gắn bó với nghề nấu xí mà hơn 70 năm cuộc đời. Với cụ, nồi chè không chỉ để mưu sinh mà còn là cách giữ nếp nhà, giữ ký ức của phố cổ. 3 năm trước, cụ qua đời nhưng bí quyết nấu xí mà, thứ được xem là “độc truyền” ấy đã được cụ trao lại cho các con, như một sự gửi gắm lặng thầm.

Gánh xí của cụ Ngô Thiểu, một trong những gánh hàng rong hiếm hoi của Hội An được công nhận là điểm tham quan văn hóa, là ký ức tuổi thơ của bao thế hệ người con phố Hội. Ảnh: NVCC

Ngày nay, con trai cụ là ông Ngô Bảo tiếp tục nhóm bếp từ lúc 4 giờ sáng. Ông Bảo cho biết, không cầu kỳ về hình thức nhưng xí mà lại đòi hỏi sự chỉn chu và kiên nhẫn trong từng công đoạn.

Mè đen phải rang vừa lửa, giã và xay thật mịn. Rau mơ, rau má được xay, lọc lấy nước xanh mát. Các vị thuốc Bắc nấu riêng để giữ trọn tinh chất. Tất cả hòa quyện cùng bột sắn dây, bột khoai và nước đường, khuấy đều trên bếp lửa liu riu cho đến khi nồi chè sánh mịn, dậy mùi thơm rất riêng. Chỉ cần sai lệch một chút, hương vị đặc trưng sẽ không còn trọn vẹn.

Nồi xí mà nghi ngút khói, tỏa mùi mè đen rang thơm dịu giữa không gian yên ả của phố Hội.

Gần 7 giờ, vợ ông - bà Em - lại gánh nồi xí mà từ trong hẻm nhỏ ra vỉa hè bán đến khoảng 10 giờ sáng. “Không kinh doanh, làm giàu từ gánh xí mà này được đâu. Nhưng bỏ thì thấy mình có lỗi với ông. Nên dù con cái, dâu rể đã lớn tuổi cũng cố gắng thay nhau nấu bán như một cách giữ trọn chữ hiếu với cha”, bà Em nói.

Năm 2019, gánh xí mà của cụ Ngô Thiểu chính thức được công nhận là Điểm tham quan văn hóa của Hội An. Lần đầu tiên, một gánh hàng rong trở thành “di sản sống”, nơi du khách không chỉ thưởng thức món ăn mà còn lắng nghe câu chuyện về một gia đình, một nghề và một đô thị cổ đã bền bỉ giữ gìn những giá trị bình dị.

Giữa phố cổ rêu phong, bà Em, con dâu cụ Thiểu, vẫn âm thầm giữ lời hứa nối nghề xí mà của thế hệ trước truyền lại

Giữa dòng chảy du lịch sôi động hôm nay, gánh xí mà ấy vẫn chậm rãi như chính nhịp sống phố Hội. Một chén chè buổi sớm, nhỏ bé thôi nhưng thơm bùi đủ để níu giữ thời gian, ký ức và tình yêu âm thầm của những con người đã chọn ở lại với nghề của cha ông.

Nguồn: https://phunuvietnam.vn/mot-chen-xi-ma-buoi-som-va-hanh-trinh-giu-nghe-bang-chu-hieu-o-pho-co-hoi-an-238251215165800003.htm