Bình đẳng giới - chìa khóa giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh tại Hà Nội

Nhận diện đúng bản chất vấn đề, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và triển khai các giải pháp đồng bộ là hướng đi căn cơ để từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức cân bằng tự nhiên. Trên hành trình đó, Hà Nội đang là một trong những địa phương triển khai quyết liệt, có chiều sâu và đang từng bước khẳng định những đổi thay tích cực.

Hệ lụy của mất cân bằng giới tính

Theo chuẩn mực sinh học, tỷ số giới tính khi sinh tự nhiên dao động trong khoảng 104-106 bé trai/100 bé gái. Tuy nhiên, tại Việt Nam, tỷ số này đã vượt ngưỡng cân bằng trong nhiều năm liên tiếp. Các nghiên cứu và số liệu thống kê cho thấy, từ gần 20 năm trước, tỷ số giới tính khi sinh đã ở mức cao và đến nay vẫn chưa có sự cải thiện bền vững.

Theo Cục Dân số (Bộ Y tế), năm 2024, tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam vẫn ở mức 111,4 bé trai/100 bé gái. Thực tế tại các cơ sở y tế lớn cho thấy xu hướng này chưa có dấu hiệu chững lại. Tại Bệnh viện Phụ sản Hà Nội - nơi mỗi năm tiếp nhận hơn 40.000 ca sinh, thống kê đến tháng 9-2025 cho thấy tỷ lệ trẻ trai chiếm khoảng 60%, trong khi trẻ gái chỉ chiếm 40%.

Phát tờ rơi, tuyên truyền về công tác dân số tại quận Thanh Xuân. Ảnh: Nguyễn Hoa

Đáng chú ý, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh tập trung cao ở khu vực phía Bắc và Đồng bằng sông Hồng, trong đó có Hà Nội và các tỉnh lân cận. Có địa phương ghi nhận tỷ số giới tính khi sinh tiệm cận 120 bé trai/100 bé gái - mức báo động cho thấy sự can thiệp có chủ đích vào quá trình sinh sản. Ngược lại, những khu vực có yếu tố văn hóa mẫu hệ như Tây Nguyên hay Đồng bằng sông Cửu Long lại duy trì được tỷ số giới tính gần với mức sinh học tự nhiên.

Mất cân bằng giới tính khi sinh không đơn thuần là câu chuyện của y học hay dân số, mà bắt nguồn từ hệ giá trị xã hội. Tư tưởng “trọng nam khinh nữ”, quan niệm coi con trai là người nối dõi tông đường, trụ cột gia đình vẫn còn ăn sâu trong không ít gia đình, đặc biệt ở khu vực nông thôn và ngoại thành.

Áp lực phải sinh con trai đè nặng lên vai phụ nữ, khiến nhiều người rơi vào trạng thái căng thẳng tâm lý, bị đánh giá, phân biệt đối xử ngay trong chính gia đình mình. Trong bối cảnh công nghệ y tế phát triển, những định kiến giới này đã thúc đẩy hành vi lựa chọn giới tính thai nhi - nguyên nhân trực tiếp làm gia tăng mất cân bằng giới tính khi sinh.

Các chuyên gia xã hội học nhận định, chênh lệch giới tính khi sinh chính là biểu hiện rõ nét nhất của bất bình đẳng giới. Khi nữ giới chưa được coi trọng đúng mức, khi giá trị của người phụ nữ vẫn bị đo đếm bằng khả năng sinh con trai, thì mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn còn là nguy cơ hiện hữu.

Những hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh không dừng lại ở con số thống kê. Theo dự báo của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA), đến năm 2034, Việt Nam có thể thừa khoảng 1,5-2,5 triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn. Tình trạng “thừa nam, thiếu nữ” sẽ kéo theo nguy cơ khủng hoảng hôn nhân, gia tăng số lượng nam giới không thể lập gia đình, đặc biệt ở khu vực nông thôn và vùng khó khăn.

Bên cạnh đó, thiếu hụt phụ nữ còn tác động tiêu cực tới mức sinh, đẩy nhanh quá trình già hóa dân số và làm gia tăng áp lực lên hệ thống an sinh xã hội. Các nghiên cứu cũng cảnh báo nguy cơ gia tăng tội phạm, bạo lực trên cơ sở giới, mua bán phụ nữ và trẻ em gái trong bối cảnh mất cân bằng giới tính kéo dài.

Rõ ràng, nếu không có các giải pháp quyết liệt và bền bỉ, mất cân bằng giới tính khi sinh sẽ trở thành “vết nứt” lớn trong cấu trúc xã hội, ảnh hưởng trực tiếp tới mục tiêu phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Nhận thức rõ tính chất nghiêm trọng và lâu dài của vấn đề, Đảng và Nhà nước đã đưa nội dung giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh vào tầm nhìn chiến lược quốc gia. Nghị quyết số 21-NQ/TƯ của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII đã xác định rõ: Duy trì mức sinh thay thế, đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên là một trong những mục tiêu trọng tâm của công tác dân số trong tình hình mới.

Luật Dân số vừa được Quốc hội thông qua ngày 10-12-2025 đánh dấu bước hoàn thiện quan trọng về khuôn khổ pháp lý trong lĩnh vực dân số. Luật tập trung điều chỉnh các nội dung cốt lõi, như: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; nâng cao chất lượng dân số và tăng cường truyền thông, giáo dục về dân số.

Luật Dân số nhấn mạnh trách nhiệm của Nhà nước trong việc ban hành các chính sách mang tính tổng thể, dài hạn, đồng thời nghiêm cấm các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức. Đây không chỉ là công cụ pháp lý để kiểm soát vi phạm, mà còn là cơ sở quan trọng để lồng ghép mục tiêu bình đẳng giới trong toàn bộ chính sách dân số, y tế, giáo dục và an sinh xã hội.

Hà Nội triển khai đồng bộ giải pháp

Là Thủ đô và đô thị đặc biệt, Hà Nội luôn xác định công tác dân số và bình đẳng giới là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài. Trong những năm qua, thành phố đã đạt mức sinh thay thế, tạo tiền đề để chuyển trọng tâm từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.

Theo Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng, chống tệ nạn xã hội Hà Nội, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố đã giảm đáng kể so với giai đoạn đỉnh điểm, từ 117,6 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2008 xuống còn 110,8 năm 2022 và 110,5 trong 7 tháng năm 2025. Tuy nhiên, mức này vẫn cao hơn ngưỡng cân bằng tự nhiên, đòi hỏi các giải pháp mạnh mẽ và bền bỉ hơn.

Ra quân cổ động hưởng ứng Tháng hành động quốc gia về dân số. Ảnh: BTC

Nhằm kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, Hà Nội đã triển khai nhiều mô hình can thiệp hiệu quả như: Tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên; truyền thông bình đẳng giới trong trường học và cộng đồng...

Phó Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Trần Văn Chung nhấn mạnh, những năm qua, Hà Nội luôn chú trọng tới công tác dân số và phát triển, quan tâm chỉ đạo công tác dân số, đầu tư cho mục tiêu ổn định quy mô, cơ cấu dân số hợp lý, tập trung nâng cao chất lượng dân số, đáp ứng nguồn nhân lực chất lượng cao cho thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa Thủ đô và đất nước.

Từ ngày 1-7-2025, Hà Nội cùng cả nước chính thức vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Hà Nội đã khẩn trương kiện toàn Ban Chỉ đạo công tác dân số và phát triển ở các cấp; chủ động xây dựng và triển khai kế hoạch phù hợp với tình hình thực tiễn địa phương, đảm bảo công tác dân số không bị gián đoạn, phát huy hiệu quả rõ nét hơn trong giai đoạn chuyển tiếp. Nhiều đề án, kế hoạch về công tác dân số trong giai đoạn mới được ban hành và triển khai đã mang lại kết quả rõ rệt.

Năm 2025, tỷ lệ người cao tuổi được khám sức khỏe định kỳ đạt 89%. Tỷ lệ sàng lọc trước sinh 4 bệnh phổ biến đạt 90%, Tỷ lệ sàng lọc sơ sinh 5 bệnh phổ biến đạt 90%. Tỷ số giới tính khi sinh ở mức 110 trẻ trai/100 trẻ gái. Tỷ lệ cặp nam, nữ được tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn đạt 85%...

Đặc biệt, Sở Y tế Hà Nội đã ban hành Kế hoạch kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2026-2030, với mục tiêu giảm bình quân 0,2 điểm phần trăm mỗi năm, phấn đấu đến năm 2030, tỷ số giới tính khi sinh không vượt quá 109 trẻ trai/100 trẻ gái.

Phó Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) Hoàng Thị Thơm nhấn mạnh, Hà Nội đã chủ động, sáng tạo trong triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng dân số; bám sát định hướng của Trung ương để hoàn thành nhiều mục tiêu quan trọng. Phó Cục trưởng Cục Dân số Hoàng Thị Thơm đề nghị Hà Nội tiếp tục phát huy vai trò là địa phương dẫn đầu, nhân rộng các mô hình hay, cách làm sáng tạo; tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao chất lượng dân số toàn diện, góp phần xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại và giàu sức sống.

Thực tiễn cho thấy, giải quyết tận gốc mất cân bằng giới tính khi sinh không thể chỉ dựa vào chế tài, mà cần sự thay đổi từ nhận thức xã hội. Khi phụ nữ được trao cơ hội bình đẳng trong giáo dục, việc làm và tham gia đời sống xã hội, giá trị của con gái sẽ được nhìn nhận đúng mức, từ đó làm suy giảm nhu cầu lựa chọn giới tính khi sinh.

Có thể khẳng định, với sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, cùng các giải pháp pháp lý, truyền thông và xã hội hóa được triển khai bài bản, Hà Nội đang từng bước tạo chuyển biến thực chất trong thúc đẩy bình đẳng giới và kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. Đây không chỉ là trách nhiệm trước mắt, mà còn là nền tảng quan trọng cho sự phát triển bền vững của Thủ đô và đất nước trong tương lai.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/binh-dang-gioi-chia-khoa-giam-thieu-mat-can-bang-gioi-tinh-khi-sinh-tai-ha-noi-726866.html