Cách mạng giống: [Bài 2] Chuối cấy mô vượt thách thức

Chuối Đồng Nai trước sóng gió, chính quyền doanh nghiệp cùng vào cuộc tiếp sức, giúp nông dân làm chủ giống, quy trình canh tác, thông tin thị trường, hướng tới sản xuất bền vững.

Đối mặt thách thức

Từng được xem là “cây giảm nghèo” giúp hàng ngàn hộ nông dân đổi đời, chuối cấy mô đã đưa Đồng Nai vươn lên trở thành “thủ phủ chuối” của cả nước. Nhưng sau giai đoạn phát triển “nóng”, ngành chuối đang đối mặt nhiều thách thức: dịch bệnh, biến động thị trường, chất lượng giống thiếu kiểm soát và nguy cơ cung vượt cầu. Trong bối cảnh đó, sự vào cuộc của Nhà nước và doanh nghiệp đang mở ra một hướng đi mới, giúp chuối Đồng Nai trở lại quỹ đạo phát triển bền vững.

Chuối cấy mô từng là cây trồng thu nhập cao cho người nông dân Đồng Nai. Ảnh: Trần Trung.

Đồng Nai hiện có gần 20.000 ha chuối, dẫn đầu cả nước về diện tích trồng chuối xuất khẩu, đặc biệt là chuối cấy mô. Đây là loại cây lâu năm có tốc độ mở rộng nhanh nhất trong những năm qua, phản ánh xu hướng mạnh mẽ của nông dân chuyển đổi từ cà phê, tiêu, điều, những cây trồng kém hiệu quả sang chuối.

Nguyên nhân chính khiến diện tích chuối cấy mô bùng nổ là do thị trường xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc với giá cao. Cùng với đó, việc hình thành các vùng chuyên canh, đầu tư hệ thống tưới tiết kiệm nước, bao buồng để đạt chuẩn xuất khẩu đã khiến cây chuối trở thành “con át chủ bài” của nông dân nhiều địa phương như Trảng Bom, Thống Nhất.

Ở nhiều vùng đất đồi, đất đá trước kia trồng cà phê và điều, giờ đây đã thay thế bằng những trang trại chuối cấy mô thẳng tắp, quy mô hàng chục ha. Không ít hộ đạt lợi nhuận từ 250 - 500 triệu đồng/ha/năm, sau khi trừ chi phí. Chuối từng trở thành hy vọng giúp nông dân thoát nghèo, vươn lên làm giàu.

Bệnh Panama (héo lá Panama), loại bệnh có khả năng lây lan mạnh qua đất, nước, rễ, thân hay dụng cụ canh tác, làm khủng hoảng ngành chuối toàn cầu. Ảnh: CTV.

Tuy nhiên, sự phát triển quá nhanh cũng kéo theo hệ lụy. Nhiều hộ trồng chuối theo phong trào, chưa tiếp cận đầy đủ thông tin kỹ thuật, thị trường và dịch bệnh. Việc thiếu liên kết chuỗi đồng bộ khiến sản xuất dễ rơi vào cảnh “được mùa, rớt giá”. Khi thị trường xuất khẩu gặp trục trặc, chuối ùn ứ, giá rớt thảm, nông dân lao đao.

Nguy hiểm hơn, bệnh Panama - "đại dịch toàn cầu” trên cây chuối đang rình rập vùng trồng. Bệnh lây lan nhanh qua đất, nước, rễ và dụng cụ canh tác. Một khi xâm nhập, gần như không có thuốc chữa. Nhiều nước trên thế giới đã phải đóng cửa cả vùng chuối vì Panama. Với Đồng Nai, nếu không kiểm soát giống sạch bệnh và quy trình canh tác nghiêm ngặt, nguy cơ thiệt hại không chỉ là hàng trăm tỷ đồng mà còn mất lợi thế cạnh tranh lâu dài.

Nông dân chuyển từ "trồng theo cảm tính" sang "làm nông bằng thông tin"

Khác với trước đây, giờ đây nông dân không còn trông chờ vào may rủi. Thông tin đã trở thành “vật tư đầu vào” quan trọng không kém phân bón hay giống cây. Thị trường, dịch bệnh, kỹ thuật canh tác đều có thể quyết định lời, lỗ của người trồng chuối.

Nhiều nông dân tại Đồng Nai đã học cách theo dõi giá cả thị trường xuất khẩu, nắm lịch xuất hàng, tiêu chuẩn kỹ thuật canh tác. Ảnh: Trần Trung.

Nhiều nông dân tại Đồng Nai đã học cách theo dõi giá cả thị trường xuất khẩu, nắm lịch xuất hàng, tiêu chuẩn kỹ thuật thông qua điện thoại thông minh, các nhóm Zalo, Facebook, hội nông dân, tổ hợp tác. Chỉ cần vài thao tác, thông tin giá thu mua, cảnh báo dịch bệnh, thời tiết, kỹ thuật bón phân, phòng bệnh được cập nhật tức thì.

Nhờ đó, nông dân không còn trồng chuối theo “tin đồn”, mà từng bước ra quyết định dựa trên dữ liệu thực tế. Khi thị trường Trung Quốc siết hàng, nhiều hộ kịp thời giảm mở rộng diện tích, chuyển sang chăm sóc nâng chất lượng hoặc tìm đầu ra trong nước. Khi có cảnh báo dịch bệnh, nông dân chủ động khoanh vùng, khử trùng, không để mầm bệnh lây lan. Nông dân dần chuyển tư duy: làm chuối không chỉ là trồng cây, mà là quản trị rủi ro.

Bắt tay bảo vệ "cây làm giàu"

Để bảo vệ sinh kế người dân, Trung tâm Ứng dụng Công nghệ sinh học Đồng Nai đã phối hợp với Công ty Cổ phần Nông nghiệp U&I ký kết hợp tác chuyển giao công nghệ giống chuối UNI 126 - giống có khả năng kháng bệnh Panama.

Công tác nghiên cứu, chọn tạo giống chuối UNI 126 tại Công ty Cổ phần Công nghệ Sinh học Cây giống Việt Nam. Ảnh: CTV.

Theo bà Tô Thị Nhã Trầm, Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ Sinh học Cây giống Việt Nam (thuộc U&I), giống chuối UNI 126 đã được triển khai tại xã Phú Giáo (TP Hồ Chí Minh) với diện tích hơn 400 ha và cho kết quả tích cực. Cây sinh trưởng tốt, kháng bệnh Panama và cho năng suất cao.

Mô hình chuối UNI 126 hiện mang lại lợi nhuận từ 500 - 600 triệu đồng/ha. Quan trọng hơn, đầu ra ổn định và không lệ thuộc vào một thị trường duy nhất. Doanh nghiệp chủ động ký hợp đồng, bao tiêu, hướng dẫn kỹ thuật và giám sát vùng trồng.

“Chỉ cần bà con có đất, quyết tâm và chịu làm theo quy trình kỹ thuật, hoàn toàn có thể làm giàu từ cây chuối công nghệ cao”, bà Trầm nói.

Với Trung tâm Ứng dụng Công nghệ sinh học Đồng Nai, việc hợp tác không chỉ dừng ở cung cấp giống mà còn xây dựng vườn mẫu, tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn ghi chép nhật ký sản xuất, yếu tố bắt buộc nếu muốn truy xuất nguồn gốc và xuất khẩu chính ngạch.

Ông Phan Trần Thiên Lý, Phó Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Công nghệ sinh học Đồng Nai khẳng định: Hợp tác với U&I giúp Trung tâm thực hiện nhiệm vụ chính trị: cung cấp giống sạch bệnh, xuất xứ rõ ràng, công nghệ cao cho nông dân và doanh nghiệp.

Không dừng ở kỹ thuật, Trung tâm còn làm cầu nối thông tin giữa chính quyền - doanh nghiệp - nông dân. Chính sách mới, tiêu chuẩn xuất khẩu, thị trường mục tiêu đều được truyền tải kịp thời đến vùng trồng. Từ đó, nông dân không còn “mù mờ” trước biến động thị trường.

Khi doanh nghiệp cần vùng nguyên liệu đạt chuẩn, Trung tâm đứng ra kết nối. Khi nông dân gặp rủi ro dịch bệnh, Trung tâm là nơi nhận thông tin đầu tiên để hỗ trợ xử lý.

Giữ vững danh hiệu “thủ phủ chuối” không còn là cuộc chạy đua diện tích, mà là cuộc đua về chất lượng, công nghệ và thị trường. Đồng Nai đang đứng trước ngã rẽ: hoặc tiếp tục phát triển tự phát, hoặc bước lên nông nghiệp công nghệ cao. Giải pháp là rõ ràng: quy hoạch vùng trồng; quản lý chặt giống; cảnh báo dịch bệnh sớm; đa dạng hóa thị trường; hỗ trợ nông dân tiếp cận thông tin.Khi cây chuối không chỉ dựa vào đất, mà dựa vào tri thức và công nghệ, đó mới là con đường bền vững.

Trung tâm Ứng dụng Công nghệ sinh học Đồng Nai đã ký kết hợp tác liên kết sản xuất và chuyển giao quy trình nhân giống chuối cấy mô UNI 126 với Công ty Cổ phần Nông nghiệp U&I. Ảnh: Trần Trung.

“Chuối không chỉ là cây trồng, mà là sinh kế của hàng ngàn hộ dân. Muốn bảo vệ nông dân, phải bảo vệ thông tin, giống và đầu ra cho họ”, ông Phan Trần Thiên Lý nhấn mạnh. 

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/cach-mang-giong-bai-2-chuoi-cay-mo-vuot-thach-thuc-d787328.html