Chất xúc tác để Việt Nam nhảy vọt về năng lượng

Năm 2025 được ông Nguyễn Văn Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ CNTT Việt Nam (VINASA) chia sẻ tại Diễn đàn Trí tuệ nhân tạo AI360 là "Năm của giá trị kinh doanh thực tế" (The Year of Business Value) cho trí tuệ nhân tạo, một bước tiến vượt bậc từ giai đoạn chỉ là các dự án thử nghiệm.

AI không còn là một khái niệm tương lai xa vời, mà đã trở thành năng lượng mới cho nền kinh tế toàn cầu, tương tự như điện năng hay Internet trong thế kỷ trước. Đáng chú ý, Việt Nam đang đón những khoản đầu tư hàng trăm triệu đô la đầu tư vào trung tâm dữ liệu AI từ nhiều công ty quốc tế.

Tại Hội thảo “Dịch chuyển năng lượng kép vì phát triển xanh, bền vững” tổ chức vào ngày 10/10, PGS. TS. Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách Khoa Hà Nội) - đã nhấn mạnh rằng năng lượng chính là “huyết mạch của nền kinh tế”.

Và "năng lượng mới" cho AI đang tạo ra một cơn khát năng lượng vật lý theo đúng nghĩa đen, đặt ra một bài toán chiến lược quốc gia.

Giờ đây câu hỏi cấp thiết không còn là "làm thế nào để giải quyết vấn đề", mà là "chúng ta nên giải quyết vấn đề gì và làm sao để đo lường giá trị thực sự mà chúng ta tạo ra và mang lại".

Chất xúc tác để Việt Nam nhảy vọt về năng lượng - 1 — Trung tâm dữ liệu VNPT tại Khu Công nghệ cao Hoà Lạc (Ảnh: VNPT).

Để trả lời câu hỏi về giá trị, theo các chuyên gia chúng ta phải giải quyết câu hỏi về năng lượng.

Cuộc cách mạng AI không vận hành bằng những dòng mã lệnh vô hình; nó được vận hành bởi một hạ tầng vật lý đồ sộ gồm các trung tâm dữ liệu (data center) với sức mạnh tính toán khổng lồ. Và những trung tâm này có một "cơn khát" năng lượng vô độ, không chỉ tại Việt Nam mà trên toàn cầu.

Đây không chỉ là một thách thức về kỹ thuật, mà là một bài toán chiến lược, buộc chúng ta phải đối mặt với một sự thật không thể chối cãi: Tương lai của AI Việt Nam phụ thuộc hoàn toàn vào tương lai của ngành năng lượng.

Chính trong bối cảnh đó, "dịch chuyển năng lượng kép" - vừa chuyển dịch về cơ cấu năng lượng, vừa chuyển dịch về công nghệ và phương thức quản trị - không còn là một lựa chọn, mà là hành động bắt buộc để Việt Nam có thể hiện thực hóa khát vọng trở thành một trung tâm số của khu vực.

Làn sóng AI bất khả kháng

Theo ông Nguyễn Khắc Lịch - Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ số (Bộ Khoa học và Công nghệ), Việt Nam đã và đang khẳng định vị thế ngày càng cao trên bản đồ AI toàn cầu. Hiện nước ta đứng thứ 59/193 quốc gia và thuộc Top 5 ASEAN về chỉ số sẵn sàng AI, ba năm liên tiếp vượt qua ngưỡng trung bình của toàn cầu (theo Báo cáo Chỉ số Sẵn sàng AI Toàn cầu 2024 của Oxford Insights). Phát biểu này được đưa ra tại sự kiện AI360 do VINASA tổ chức.

Đặc biệt, niềm tin của xã hội đang tăng trưởng mạnh mẽ, khi Việt Nam đứng thứ 3 toàn cầu về mức độ tin tưởng vào AI và thứ 5 về khả năng chấp nhận công nghệ này.

"Chính phủ đang hành động quyết liệt khi xác định AI là một "trụ cột của công nghiệp công nghệ số quốc gia", đồng thời tích cực cập nhật Chiến lược quốc gia về AI và chuẩn bị trình dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo", ông Nguyễn Khắc Lịch cho biết.

Tầm nhìn được đặt ra là kiến tạo "hạ tầng trí tuệ quốc gia", nơi giáo dục được cá thể hóa, y tế hướng tới dự phòng và đô thị vận hành theo dữ liệu thời gian thực.

Tham vọng lớn lao này đang được cụ thể hóa bằng các trung tâm dữ liệu, dòng vốn đầu tư vào các doanh nghiệp AI trong nước đã tăng tốc mạnh mẽ, tăng gấp 8 lần chỉ trong một năm, từ 10 triệu USD năm 2023 lên 80 triệu USD năm 2024 - theo ông Nguyễn Khắc Lịch.

Lý giải một phần cho sự bùng nổ này, ông Vladimir Kangin, CEO IPTP Network chia sẻ với phóng viên Dân trí: “Chính sách của Chính phủ Việt Nam, đặc biệt là quy định yêu cầu lưu trữ dữ liệu cá nhân trong nước, đã tạo ra một nhu cầu gia tăng đột biến chưa từng có trên thị trường".

"Khi tôi trò chuyện với các nhà cung cấp của Việt Nam như Viettel, VNPT, FPT họ không ngần ngại chia sẻ, cứ xây trung tâm dữ liệu ra bao nhiêu là hết bao nhiêu cho thấy nhu cầu trở nên rất cấp bách”, ông nói.

Thế nhưng, để đáp ứng làn sóng AI, không thể chỉ nhân rộng các trung tâm dữ liệu truyền thống. Ông Vladimir Kangin đã chỉ ra một sự khác biệt cốt lõi về kỹ thuật và phần lớn các trung tâm dữ liệu tại Việt Nam không thể đáp ứng các yêu cầu của AI tiên tiến.

Theo ông Vladimir, một trung tâm dữ liệu AI thực thụ, được xây dựng theo các tiêu chuẩn hiện đại như của Nvidia, đòi hỏi những tiêu chuẩn hoàn toàn khác biệt như:

Hiệu quả sử dụng năng lượng (PUE): Thiết bị AI tỏa ra lượng nhiệt khổng lồ. Các trung tâm dữ liệu truyền thống với hệ thống làm mát bằng không khí thường có chỉ số PUE là 1.5 hoặc 1.6. Điều này có nghĩa là cứ 1 kilowatt điện dùng cho bộ xử lý (GPU), thì cần thêm 0,5-0,6 kilowatt nữa chỉ để làm mát.

"Đây là một sự lãng phí năng lượng khủng khiếp. Trong khi đó, một trung tâm dữ liệu AI chuẩn phải sử dụng công nghệ làm mát bằng chất lỏng trực tiếp để đạt PUE dưới 1.2, tức là chỉ tốn tối đa 20% năng lượng cho việc làm mát. Sự chênh lệch 40% về hiệu quả này là yếu tố sống còn về mặt chi phí, quyết định khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp", CEO IPTP Network cho biết.

Yêu cầu về không gian vật lý: Chiều cao trần của một trung tâm dữ liệu AI phải là 7 mét, trong khi các trung tâm thông thường chỉ cần 3 mét. Chiều cao này là bắt buộc để chứa hệ thống cáp, các tủ rack cao 2.5-3 mét và quan trọng nhất là đảm bảo luồng khí thoát nhiệt chuẩn.

Những phân tích kỹ thuật của ông Vladimir Kangin cho thấy, để theo kịp cuộc đua AI, Việt Nam không chỉ cần xây thêm, mà phải xây dựng một thế hệ hạ tầng hoàn toàn mới và chúng đòi hỏi một nguồn cung năng lượng ổn định, hơn bao giờ hết.

"Việt Nam sẽ cần ít nhất 20 trung tâm dữ liệu tập trung vào AI trong 10 năm tới", ông Vladimir dự đoán.

“Cơn khát” là động lực để Việt Nam phát triển

Sự phát triển của các trung tâm dữ liệu AI đặt ra một thách thức trực diện đối với an ninh năng lượng quốc gia.

PGS. TS. Nguyễn Việt Dũng (Hội Khoa học Kỹ thuật Lạnh Việt Nam) trong bài chia sẻ tại Hội thảo Khoa học của Viện Công nghệ Năng lượng ngày 10/10 đã đưa ra một con số đáng báo động: nếu năm 2016, lĩnh vực làm mát chiếm khoảng 17% tổng mức tiêu thụ điện năng toàn cầu, thì đến năm 2030, con số này dự kiến sẽ tăng lên hơn 30%.

Động lực chính cho sự gia tăng này, theo ông, chính là công nghệ AI, điện toán đám mây và Internet vạn vật (IoT)", dẫn đến sự bùng nổ của các trung tâm dữ liệu.

Chất xúc tác để Việt Nam nhảy vọt về năng lượng - 3 — Trung tâm dữ liệu Viettel tại Khu Công nghệ cao Hoà Lạc (Ảnh: Viettel).

Rõ ràng, áp lực này đổ dồn lên một hệ thống điện vốn đã “căng thẳng”. Cũng tại hội thảo trên, ông Nguyễn Hữu Hùng, Phó Ban Kỹ thuật của Tổng Công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam (PV Power) cho biết, đối với các nhà máy nhiệt điện, chi phí nhiên liệu chiếm đến hơn 80% chi phí sản xuất.

Điều này cho thấy hệ thống điện quốc gia nhạy cảm như thế nào với bất kỳ sự gia tăng đột biến nào về nhu cầu và chi phí đầu vào.

Làm thế nào để Việt Nam có thể cung cấp năng lượng cho hàng chục trung tâm dữ liệu AI mà không đi ngược lại cam kết đạt Net Zero của Việt Nam vào năm 2050 đã được đưa ra tại COP26?

Đây là câu hỏi cốt lõi mà Nghị quyết 70 về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia phải đối mặt, giải quyết và chúng ta không thể tiếp tục đi theo con đường "tăng trưởng trước, xử lý sau".

Thách thức tiếp theo còn nằm ở quy hoạch. Hiện tại, hạ tầng dữ liệu của Việt Nam đang tập trung quá mức tại hai đầu tàu kinh tế là Hà Nội (khu vực Hòa Lạc) - nơi đặt trung tâm dữ liệu của Viettel, VNPT và Thành phố Hồ Chí Minh (khu vực Tân Thuận) - nơi đặt trung tâm dữ liệu của Tập đoàn CMC và Tập đoàn FPT; sự tập trung này tạo ra những điểm rủi ro.

Ông Vladimir Kangin chỉ ra, nếu khu vực Hòa Lạc hoặc Tân Thuận bị gián đoạn, dữ liệu quốc gia sẽ bị tê liệt một phần đáng kể.

Để quản lý "cơn khát" này, cần một tư duy mới và theo các chuyên gia, chúng ta cần tối ưu hóa từng "giọt" năng lượng. Nhưng để giải quyết bài toán ở tầm quốc gia, cần những giải pháp vĩ mô đột phá hơn.

Dịch chuyển năng lượng

"Cơn khát" năng lượng của AI không phải là một ngõ cụt. Ngược lại, nó chính là chất xúc tác mạnh mẽ nhất để Việt Nam thực hiện một cuộc cách mạng về năng lượng. Đây là lúc để chiến lược "dịch chuyển năng lượng kép" đi từ giấy tờ vào thực tiễn.

Phân tán và kết nối thông minh

Thay vì tiếp tục dồn nén hạ tầng vào hai trung tâm lớn, một chiến lược quy hoạch quốc gia mang tính phân tán là yêu cầu cấp thiết.

Đề xuất giải pháp, CEO IPTP Network cho rằng, chúng ta cần xây dựng một mạng lưới các trung tâm dữ liệu dọc theo chiều dài đất nước, cứ mỗi 100km sẽ có một trung tâm dữ liệu.

Chất xúc tác để Việt Nam nhảy vọt về năng lượng - 4 — Làm mát các tủ rack tại các trung tâm dữ liệu đang tiêu tốn năng lượng lớn (Ảnh minh hoạ: IDC).

Tầm nhìn này giúp giảm thiểu rủi ro, tối ưu hóa độ trễ và mang sức mạnh tính toán đến gần hơn với người dùng cuối trên cả nước.

Để biến tầm nhìn này thành hiện thực, ông đề xuất hai giải pháp chính sách mang tính đột phá:

Khai thác hạ tầng dùng chung: Các công ty điện lực, đường sắt hay tàu cao tốc (Việt Nam đang hướng triển khai) đều có hệ thống cáp quang riêng để kiểm soát vận hành và trong đó có rất nhiều "sợi quang dự phòng".

Chính phủ nên tách các tài sản này khỏi mục đích sử dụng ban đầu và cho phép các công ty thương mại khai thác. Điều này sẽ giải quyết bài toán kết nối cho mạng lưới phân tán một cách hiệu quả, khắc phục tình trạng "cáp trục trong nước rất đắt tiền, nhiều khi đắt hơn cả cáp đi quốc tế".

Quy hoạch điện năng đi trước một bước: Chính phủ cần "chỉ định các khu vực đặc biệt cho các trung tâm dữ liệu lớn, đồng thời quy hoạch các hệ thống phát điện mới: Bao gồm cả điện hạt nhân ngay tại các khu vực đó. Điều này sẽ giảm thiểu chi phí truyền tải điện khổng lồ.

Năng lượng tái tạo và "trái tim" lưu trữ

Nền tảng của hệ thống năng lượng tương lai phải là năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, năng lượng mặt trời và gió vốn không ổn định. Lời giải, theo TS Phạm Tùng Dương từ Viện Công nghệ Năng lượng nằm ở công nghệ lưu trữ năng lượng, đặc biệt là hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS).

Ý tưởng cốt lõi của BESS là tạo ra một "viên pin thật lớn để chúng ta sạc vào ban đêm và chúng ta xả vào ban ngày.

Việc này không chỉ giúp "làm phẳng" biểu đồ phụ tải, giảm nhu cầu xây dựng các nhà máy điện chỉ để phục vụ giờ cao điểm, mà còn thực hiện các chức năng quan trọng khác như "cân bằng lưới điện, cân bằng tần số".

Điều mang tính cách mạng là công nghệ này không còn xa vời. TS Dương chỉ ra, nhờ những đột phá trong sản xuất hàng loạt của Trung Quốc, giá thành BESS đã giảm một cách chóng mặt, từ 800 USD/kWh vào năm 2013 xuống chỉ còn 115 USD/kWh vào năm 2024.

Với chi phí này, "các doanh nghiệp tính toán là khoảng 2,5 năm đến 3 năm là hoàn vốn, trong khi pin họ bảo hành 10 năm". Quy mô của các hệ thống BESS hiện đại cũng rất ấn tượng.

Ông Dương cho biết, VinES đã có thể tích hợp 6MWh điện trong một container 40 feet, đủ cung cấp điện cho "600 hộ gia đình một ngày sử dụng thoải mái". Đây là một lựa chọn đầu tư cực kỳ hấp dẫn và khả thi về mặt kinh tế.

"Cơn khát năng lượng AI" không phải là một nguy cơ đáng sợ, mà là một cơ hội lịch sử, một động lực không thể tốt hơn để Việt Nam thực hiện một cuộc đại nhảy vọt về năng lượng. Nó buộc chúng ta phải tư duy lại toàn bộ cách thức quy hoạch, sản xuất và quản trị năng lượng.

Ông Nguyễn Khắc Lịch khẳng định: "Muốn phát triển AI, phải tạo ra thị trường cho AI". Tương tự, muốn AI cất cánh, Việt Nam phải tạo ra một hạ tầng năng lượng đủ sức nâng đỡ nó.

Bằng cách chủ động kiến tạo một hệ sinh thái năng lượng xanh, thông minh và bền vững, Việt Nam không chỉ có thể thỏa mãn "cơn khát" của AI mà còn xây dựng được một nền tảng vững chắc cho tương lai.

Nguồn: https://dantri.com.vn/cong-nghe/chat-xuc-tac-de-viet-nam-nhay-vot-ve-nang-luong-20251014181235659.htm