Chuyên gia: Cần đột phá thể chế để hiện thực hóa 3 trụ cột tăng trưởng

(Dân trí) - Chuyên gia cho rằng dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV thể hiện tư duy phát triển mới với 3 trụ cột: Tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số, nhưng cần đột phá thể chế để hiện thực hóa.

Ngày 15/10, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII công bố toàn văn Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV để lấy ý kiến góp ý rộng rãi từ nhân dân, kéo dài đến ngày 15/11.

Các dự thảo lần này thể hiện tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá khách quan tình hình, đồng thời xác định quan điểm, mục tiêu và giải pháp đột phá nhằm phát triển nhanh, bền vững, thể hiện khát vọng vươn lên mạnh mẽ của dân tộc trong kỷ nguyên mới.

Trong đó, 3 trọng điểm phát triển là tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số được xem là trụ cột then chốt để hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước. Đây không chỉ là định hướng chiến lược nhằm thích ứng với bối cảnh toàn cầu nhiều biến động, mà còn là minh chứng cho tư duy đổi mới, tầm nhìn dài hạn và vai trò lãnh đạo toàn diện của Đảng trong công cuộc phát triển bền vững.

Dự thảo văn kiện thể hiện tinh thần thẳng thắn, cầu thị

Đánh giá về dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), cho rằng dự thảo đã thể hiện nhiều điểm đổi mới, tầm nhìn chiến lược và khát vọng phát triển mạnh mẽ.

Theo ông, việc đặt mục tiêu tăng trưởng GDP bình quân 10%/năm giai đoạn 2026-2030 thể hiện quyết tâm và khát vọng phát triển chưa từng có. Dự thảo cũng thể hiện tinh thần thẳng thắn, cầu thị, khi nhìn nhận rõ những tồn tại, hạn chế, đồng thời đưa ra các giải pháp đột phá cho giai đoạn tới.

“Phần phân tích nguyên nhân chủ quan nên được đi sâu hơn, đặc biệt là nhận diện rõ các điểm nghẽn trong thể chế và kiểm soát quyền lực. Khi đó, các giải pháp đưa ra sẽ trúng đích và khả thi hơn”, ông đề xuất.

Một góc TPHCM (Ảnh: Hải Long).

Văn kiện không chỉ xác định mục tiêu cao về tăng trưởng và phát triển, mà còn chỉ rõ phương hướng, nhiệm vụ, biện pháp và chương trình hành động cụ thể để hiện thực hóa các mục tiêu đó. Ông đặc biệt tâm đắc với những định hướng như “Xây dựng một số tập đoàn kinh tế, doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn, có năng lực cạnh tranh quốc tế”, “Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế”...

Theo ông, khi những nội dung này được thông qua, sẽ tạo ra những đột phá thực chất, đáp ứng kỳ vọng của nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp, mở ra cơ hội phát triển mới cho đất nước và từng địa phương.

Chuyên gia Lê Đăng Doanh nhấn mạnh rằng dự thảo đã đưa ra hàng loạt nhiệm vụ cụ thể cho các cơ quan, trong đó nhấn mạnh hoàn thiện pháp luật về quy hoạch, đất đai, xây dựng, thuế... những lĩnh vực vẫn còn tồn tại nhiều bất cập.

“Giải quyết được các tồn đọng này sẽ tháo gỡ điểm nghẽn, giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp trong quá trình đầu tư, từ đó tạo động lực phát triển mạnh mẽ”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, văn kiện lần này ngắn gọn, súc tích, đi thẳng vào vấn đề, đồng thời thể hiện quyết tâm chính trị cao trong việc hiện thực hóa nghị quyết Đại hội. Khi được thông qua, đây sẽ là “đường băng thông thoáng” giúp doanh nghiệp Việt Nam cất cánh.

Tăng trưởng xanh - kinh tế tuần hoàn - chuyển đổi số là 3 động lực tăng trưởng mới

Trong dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV, TS Bùi Thanh Minh, Phó giám đốc chuyên môn, Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (Ban IV) đánh giá việc xác định 3 trụ cột tăng trưởng xanh - kinh tế tuần hoàn - chuyển đổi số trong dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV thể hiện bước chuyển mạnh về tư duy phát triển, đặt trọng tâm vào hiệu quả sử dụng tài nguyên, thúc đẩy năng suất và đổi mới sáng tạo.

Theo vị chuyên gia, đây là những yếu tố then chốt để Việt Nam thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và tiến tới nền kinh tế tri thức.

Ba trụ cột này thống nhất với tinh thần của Nghị quyết 57 về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; Nghị quyết 66 về tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện thể chế phát triển đất nước; Nghị quyết 68 về phát triển khu vực kinh tế tư nhân và Nghị quyết 70 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và phát triển năng lượng bền vững.

"Nói cách khác, đây không chỉ là "3 trụ cột kỹ thuật", mà là 3 động lực tăng trưởng mới, cấu thành mô hình tăng trưởng mới của Việt Nam. Cụ thể, tăng trưởng xanh là định hướng giá trị - hướng tới phát triển hài hòa giữa kinh tế và môi trường", ông Minh nói.

Kinh tế tuần hoàn là phương thức vận hành - sử dụng lại tài nguyên, giảm chi phí và tạo giá trị gia tăng; chuyển đổi số là công cụ đột phá - giúp nâng cao năng suất, hiệu quả và khả năng quản trị.

Theo vị chuyên gia, sự kết hợp này thể hiện tầm nhìn xuyên suốt: Tìm kiếm động lực tăng trưởng mới dựa vào đổi mới sáng tạo và nâng cao hiệu quả nền kinh tế đi cùng với sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường để hướng đến phát triển bền vững.

Cánh đồng điện mặt trời, điện gió ở Khánh Hòa (Ảnh: Nam Anh).

Tương tự, bà Trần Thị Thu Trang, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Công nghệ Thế hệ mới Hanel PT, cũng đánh giá Đảng đã có sự nhìn nhận rất đúng đắn và kịp thời khi xác định tăng trưởng xanh, phát triển bền vững là một trong những định hướng chiến lược trọng tâm của đất nước trong giai đoạn tới và điều này đang được thể chế hóa cụ thể trong dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV.

"Đây là bước đi thể hiện tầm nhìn dài hạn và tư duy kiến tạo mạnh mẽ của Nhà nước trong việc dẫn dắt nền kinh tế Việt Nam bước vào kỷ nguyên tăng trưởng dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo", bà chia sẻ.

Theo bà Trang, kinh tế tuần hoàn là một chiến lược phát triển tuyệt vời và phù hợp với đặc thù của nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh đất nước đang chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.

"Đây không chỉ là xu thế toàn cầu mà còn là cơ hội vàng để doanh nghiệp Việt Nam tái cấu trúc mô hình sản xuất, giảm phụ thuộc vào tài nguyên thô, đồng thời tạo ra giá trị gia tăng mới từ những gì trước đây từng bị coi là phế phẩm", bà chia sẻ.

Từ thực tiễn hoạt động, bà Trang cho biết Hanel PT nhận thấy kinh tế tuần hoàn có dư địa phát triển vô cùng lớn, nhất là trong các ngành chế biến nông sản, thủy sản và lâm nghiệp - những lĩnh vực mà Việt Nam có lợi thế cạnh tranh tự nhiên...

Lãnh đạo doanh nghiệp cho rằng cần có một cách tiếp cận thống nhất và xuyên suốt giữa 3 trọng điểm chiến lược: Tăng trưởng xanh - kinh tế tuần hoàn - chuyển đổi số, bởi đây không phải là 3 hướng đi tách biệt, mà là 3 trụ cột bổ trợ cho nhau để hình thành nền kinh tế xanh, hiện đại và bền vững.

"Trong đó, khu vực kinh tế tư nhân phải được xác định là trung tâm đổi mới sáng tạo và động lực then chốt của quá trình này. Doanh nghiệp chính là nơi biến chủ trương, chính sách thành hành động cụ thể, sản phẩm cụ thể, giá trị cụ thể", bà nhấn mạnh.

Bà Trần Thị Thu Trang, Chủ tịch HĐQT Hanel PT (Ảnh: Hải Long).

Theo TS Bùi Thanh Minh, Việt Nam cần ưu tiên theo lộ trình thông minh, không phải chọn một và bỏ hai, mà là xác định trụ cột nền - trụ cột động - trụ cột mục tiêu. Trong ngắn hạn (2026-2030), chuyển đổi số nên được coi là trụ cột nền tảng, vì dữ liệu, công nghệ số và quản trị thông minh là điều kiện tiên quyết để triển khai hiệu quả cả tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn.

"Đó là tinh thần của Nghị quyết 57, nhấn mạnh khoa học - công nghệ - đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “đột phá chiến lược mới” để nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia", ông nói.

Sang giai đoạn 2031-2035, khi năng lực số và thể chế đã hoàn thiện hơn, cần chuyển trọng tâm sang tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn, nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 70 về phát triển năng lượng xanh, giảm phát thải và chuyển đổi cơ cấu công nghiệp theo hướng xanh hóa.

Theo vị chuyên gia, cách ưu tiên này cũng phù hợp với tinh thần Nghị quyết 66, coi “thể chế là đột phá quan trọng nhất” - tức là phải có cơ chế đồng bộ để kết nối 3 trụ cột này, tránh dàn trải và hình thức.

"Cần gắn tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn với chuyển đổi số. Chuyển đổi số vừa là phương tiện, vừa là mục tiêu, giúp khắc phục các điểm yếu cố hữu trong quản trị và thực thi chính sách, đồng thời mở đường cho tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn, hướng đến mục tiêu trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045 và đạt được Net-Zero vào năm 2050", ông nhìn nhận.

"Cần đột phá thể chế để thu hút mạnh mẽ vốn tư nhân"

Chia sẻ về những rào cản khiến khu vực kinh tế tư nhân chưa mạnh dạn đầu tư vào sản xuất xanh, bà Trần Thị Thu Trang cho rằng chi phí sản xuất và dịch vụ tăng cao trong ngắn hạn, khiến doanh nghiệp xanh khó cạnh tranh về giá so với những đơn vị chưa chuyển đổi.

"Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ xanh lớn, hiệu suất thu hồi vốn chậm, dẫn đến tâm lý e ngại khi đầu tư. Hạn chế về nguồn vốn và chi phí tài chính, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, nhận thức và hành vi tiêu dùng xanh của người dân chưa phổ biến, khiến thị trường sản phẩm xanh chưa đủ lớn để tạo sức bật cho doanh nghiệp", bà nói.

Về chính sách để gắn kết các trọng điểm: Tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số - với vai trò trung tâm của khu vực kinh tế tư nhân, lãnh đạo Hanel PT cho rằng cần hiến kế chính sách tổng thể mang tính “liên kết 3 trụ cột” - các chương trình tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số không nên triển khai rời rạc, mà cần được tích hợp trong cùng một khung hành động, với bộ tiêu chí thống nhất về tài chính xanh, tín dụng xanh và chuyển đổi số bền vững.

Nhà máy sản xuất của VinFast (Ảnh: VF).

"Hình thành Quỹ hỗ trợ chuyển đổi xanh và đổi mới công nghệ cho khu vực tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ - những đơn vị có ý chí nhưng còn hạn chế về nguồn lực. Nhà nước có thể hỗ trợ 50% chi phí đầu tư công nghệ, nghiên cứu và phát triển (R&D), hoặc cho phép tham gia các chương trình tín dụng xanh ưu đãi", bà đề xuất.

Xây dựng cơ chế “sandbox chính sách” cho các doanh nghiệp tiên phong triển khai mô hình xanh - tuần hoàn - số, giúp họ có không gian thử nghiệm, đánh giá và nhân rộng mô hình thành công, thay vì phải chịu ràng buộc bởi các quy định hành chính truyền thống.

"Thúc đẩy đào tạo và phát triển nguồn nhân lực số - xanh - sáng tạo, coi đây là nền tảng để doanh nghiệp Việt Nam không chỉ bắt kịp mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh mới trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tăng cường truyền thông, giáo dục và tạo dựng văn hóa tiêu dùng xanh, để người dân và xã hội cùng đồng hành với doanh nghiệp trong tiến trình phát triển bền vững", bà đề xuất.

Trong khi đó, ông Bùi Thanh Minh cho rằng cần một hệ sinh thái các chính sách, từ chính sách công nghiệp, tài khóa, thị trường tín chỉ carbon… phải được thống nhất trong một tư duy chính sách hệ thống.

"Sự chuyển đổi của khu vực tư nhân sẽ cần các trợ lực rõ ràng và nhất quán từ chính sách của nhà nước; các áp lực hay động lực rõ ràng từ thị trường và nội tại của doanh nghiệp, từ năng lực quản trị đến các vấn đề về vốn, năng lực công nghệ", ông nhìn nhận.

Theo ông Minh, cần tạo ra một cơ chế thị trường và một hệ chính sách hỗ trợ nhất quán để chuyển đổi xanh không chỉ đi vào ADN của doanh nghiệp mà còn hiện diện trên bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp. Nếu không “có lãi”, doanh nghiệp sẽ thiếu động lực.

TS Bùi Thanh Minh, Phó giám đốc chuyên môn, Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (Ban IV) (Ảnh: Mạnh Quân).

"Hiện nay, chi phí đầu tư công nghệ xanh còn cao, trong khi lợi nhuận ngắn hạn chưa đủ bù đắp; cơ chế tín dụng, thuế và ưu đãi xanh còn phân tán; và đặc biệt, thị trường cho tín chỉ carbon, năng lượng tái tạo, vật liệu tái chế chưa hình thành đầy đủ", vị chuyên gia nói.

Theo tinh thần Nghị quyết 68, khu vực tư nhân là “một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế”, nhưng để họ thực sự dẫn dắt, Nhà nước cần chuyển từ “khuyến khích” sang “tạo động lực kinh tế thực chất”.

Chẳng hạn, xây dựng cơ chế tài chính xanh quốc gia: Quỹ bảo lãnh, tín dụng ưu đãi, và miễn giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ xanh. Hình thành thị trường carbon trong nước kết nối quốc tế, để doanh nghiệp có thể thương mại hóa lợi ích từ giảm phát thải.

Ưu tiên mua sắm công xanh và đưa tiêu chí ESG vào chính sách đấu thầu, tạo “đầu ra đảm bảo” cho doanh nghiệp xanh. Đơn giản hóa thể chế và thủ tục tiếp cận vốn xanh, đồng thời hỗ trợ tư vấn kỹ thuật cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

"Đây chính là tinh thần kết nối giữa Nghị quyết 68 (kinh tế tư nhân), Nghị quyết 66 (đột phá thể chế) và Nghị quyết 57 (đổi mới sáng tạo) - Nhà nước kiến tạo chính sách, doanh nghiệp dẫn dắt sáng tạo, cùng thúc đẩy chuyển dịch sang mô hình tăng trưởng xanh và bền vững", ông Minh nhấn mạnh.

Vị chuyên gia khẳng định khu vực tư nhân là sức mạnh nội tại và năng lực cạnh tranh quốc gia. Họ không cần ưu tiên, họ cần được đối xử công bằng trong một hệ chính sách và cách ứng xử nhất quán với tư duy dài hạn.

Chuyên gia Lê Đăng Doanh cũng trăn trở rằng để đạt được các mục tiêu mà Đảng đã xác định, doanh nghiệp cần chủ động tái cấu trúc, nâng cao hiệu quả quản trị và năng lực cạnh tranh quốc tế. Ông nhấn mạnh rằng doanh nghiệp nhà nước cần cụ thể hóa tinh thần văn kiện vào thực tiễn hoạt động như cắt giảm chi phí, tăng năng suất lao động, đảm bảo an ninh năng lượng và nguồn cung chiến lược...

Dự thảo cũng đưa ra danh mục các dự án, công trình trọng điểm quốc gia có ý nghĩa lịch sử như đường sắt tốc độ cao, điện hạt nhân, trung tâm tài chính quốc tế... Theo ông Doanh, để nâng cao tính khả thi, cần bổ sung định hướng chiến lược về huy động nguồn lực tài chính cho các dự án này.

“Bên cạnh nguồn lực ngân sách, cần đột phá thể chế để thu hút mạnh mẽ vốn tư nhân, phát triển thị trường vốn thành kênh huy động chủ lực, đồng thời xây dựng chiến lược thu hút vốn quốc tế ưu đãi gắn với mục tiêu phát triển xanh và bền vững”, vị chuyên gia chỉ rõ.

Bên cạnh đó, theo ông, Việt Nam cần tiếp tục bám sát các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc, trong đó chú trọng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ. Ông cho rằng Nhà nước nên đưa vào luật các chính sách ưu đãi về thuế cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh... để phù hợp với xu hướng phát triển toàn cầu.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/chuyen-gia-can-dot-pha-the-che-de-hien-thuc-hoa-3-tru-cot-tang-truong-20251027071910985.htm