"Cởi trói" cơ chế để ngân hàng quốc doanh không lỡ nhịp tăng trưởng

Ông Nguyễn Tất Thái - Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - ổn định tiền tệ, tài chính (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) phát biểu

Nghịch lý thị phần và "cơn khát" vốn điều lệ

Theo báo cáo mới nhất của Chính phủ, bức tranh tài chính của khối doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong năm 2024 và những tháng đầu năm 2025 tiếp tục ghi nhận những gam màu sáng, khẳng định vai trò là lực lượng vật chất quan trọng của nền kinh tế. Tuy nhiên, đằng sau những con số lợi nhuận ấn tượng là những "nút thắt" về cơ chế và vốn điều lệ cần sớm được tháo gỡ.

Số liệu thống kê đến cuối năm 2024 cho thấy, quy mô và sức ảnh hưởng của khu vực DNNN vẫn là trụ cột không thể thay thế. Với 847 doanh nghiệp có vốn góp nhà nước, tổng tài sản của khối này đã đạt con số khổng lồ 4.336 nghìn tỷ đồng, tăng 8% so với đầu năm. Vốn chủ sở hữu đạt 1.949 nghìn tỷ đồng, tăng 4%.

Phát biểu tại Diễn đàn DNNN: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt ngày 20/11, ông Nguyễn Tất Thái - Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - ổn định tiền tệ, tài chính (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) cho biết, trong bức tranh chung đó, nhóm 4 ngân hàng thương mại nhà nước (VietinBank, Vietcombank, BIDV, Agribank) tiếp tục đóng vai trò là huyết mạch của nền kinh tế.

Ông Nguyễn Tất Thái nhận định: "Các ngân hàng thương mại nhà nước không chỉ giữ vai trò chủ lực trong cung ứng vốn và trung gian thanh toán, mà còn là công cụ hữu hiệu để Nhà nước điều tiết vĩ mô, thực hiện các chính sách an sinh xã hội và dẫn dắt thị trường".

Số liệu tài chính của nhóm 'Big 4' thực sự ấn tượng với tổng tài sản đạt 9.360 nghìn tỷ đồng. Giữ vai trò là kênh dẫn vốn huyết mạch của nền kinh tế, nhóm này chiếm khoảng 43,5% tổng dư nợ tín dụng toàn hệ thống. Không chỉ dẫn đầu về quy mô, hiệu quả sinh lời của 4 ngân hàng cũng là điểm sáng khi lợi nhuận trước thuế năm 2024 cán mốc 134 nghìn tỷ đồng, đạt tỷ suất ROE 17,44% - mức vượt trội so với bình quân chung của khối DNNN. Tương ứng với đà tăng trưởng này, mức đóng góp ngân sách nhà nước của khối đạt tới 48 nghìn tỷ đồng; trong đó dẫn đầu là Agribank với 17,4 nghìn tỷ đồng, tiếp đến là Vietcombank (12 nghìn tỷ đồng), BIDV (9,3 nghìn tỷ đồng) và VietinBank (9 nghìn tỷ đồng).

Tuy nhiên, ông Nguyễn Tất Thái cũng thẳng thắn chỉ ra một thực tế đáng lo ngại: Vai trò của các ngân hàng thương mại nhà nước đang có xu hướng suy giảm tương đối so với khối ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân, xuất phát từ sự bất cân xứng giữa quy mô tài sản và năng lực vốn.

"Chúng ta đang chứng kiến một nghịch lý. Các ngân hàng thương mại nhà nước nắm giữ tới 42% tổng tài sản của toàn hệ thống tổ chức tín dụng nhưng quy mô vốn điều lệ lại chỉ chiếm vỏn vẹn 20%. Trong khi đó, các ngân hàng thương mại cổ phần chiếm 45% tổng tài sản nhưng lại nắm giữ tới 65% tổng vốn điều lệ toàn hệ thống", ông Thái phân tích.

Sự chênh lệch này dẫn đến hệ quả tất yếu là thị phần của khối quốc doanh bị thu hẹp dần. Nếu như năm 2004, thị phần huy động vốn của ngân hàng thương mại nhà nước là 74% thì đến năm 2024 con số này chỉ còn 46%; tương ứng thị phần tín dụng sụt giảm từ 76% xuống còn 46%.

Theo ông Nguyễn Tất Thái, nguyên nhân cốt lõi của vấn đề nằm ở cơ chế sử dụng vốn và việc tăng vốn bổ sung gặp nhiều rào cản.

"Nguồn lực tài chính của DNNN hiện nay chậm được khơi thông do quy định phân cấp thẩm quyền đầu tư chưa thực sự trao quyền tự chủ. Quy trình tăng vốn cho các ngân hàng thương mại nhà nước - một loại hình doanh nghiệp đặc biệt - lại càng khó khăn hơn, khiến năng lực tài chính của họ không theo kịp tốc độ tăng trưởng tài sản", Phó Vụ trưởng nhấn mạnh.

Theo ông Thái, thực trạng vốn điều lệ mỏng, được ví như "chiếc áo quá chật", đang đẩy các ngân hàng thương mại nhà nước đối mặt với ba hệ lụy nghiêm trọng. Trước hết là áp lực lên hệ số an toàn vốn (CAR), tạo rào cản lớn trong việc đáp ứng các chuẩn mực quản trị rủi ro quốc tế như Basel II và Basel III. Kế đến, quy mô vốn mỏng khiến các ngân hàng 'vướng' trần tín dụng, hạn chế dư địa tài trợ cho các dự án trọng điểm quốc gia do quy định khống chế giới hạn cho vay trên vốn tự có. Hệ quả bao trùm là sự suy giảm vai trò dẫn dắt thị trường, bởi khi phải chật vật 'co kéo' để đảm bảo an toàn tài chính, các ngân hàng này sẽ gặp khó trong việc tiên phong thực hiện các chính sách ưu đãi lãi suất hay hỗ trợ nền kinh tế.

Cần tăng nhanh vốn điều lệ ngân hàng thương mại nhà nước

Trước những thách thức trên, việc đổi mới cơ chế quản lý và tăng cường năng lực tài chính cho khối DNNN, đặc biệt là các ngân hàng thương mại nhà nước, không còn là yêu cầu mang tính thời điểm mà là mệnh lệnh chiến lược để phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Ông Nguyễn Tất Thái cho rằng, giải pháp căn cơ đầu tiên nằm ở thể chế. Các cơ quan thẩm quyền cần sớm ban hành các văn bản cụ thể hóa Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp (Luật số 68/2025/QH15).

"Tinh thần cốt lõi cần hướng tới là thực sự trao quyền tự chủ nhiều hơn cho doanh nghiệp và người đại diện vốn nhà nước. Từ các quyết định kinh doanh, phê duyệt dự án đến chế độ tài chính, tiền lương cần được cởi trói để doanh nghiệp linh hoạt trước thị trường", ông Thái đề xuất.

Bên cạnh đó, cần phân định rõ ranh giới giữa quản lý nhà nước, chức năng đại diện chủ sở hữu và quyền quản trị của doanh nghiệp để tránh tình trạng "vừa đá bóng vừa thổi còi" hoặc hành chính hóa hoạt động kinh doanh.

Về tái cơ cấu, ông Nguyễn Tất Thái nhấn mạnh yêu cầu quyết liệt thúc đẩy cổ phần hóa DNNN và niêm yết theo kế hoạch. Thực tế giai đoạn 2023-2024 và 1uý I/2025 cho thấy tiến độ này đang rất chậm khi chưa có doanh nghiệp nào được cổ phần hóa, dù kế hoạch đặt ra là 30 doanh nghiệp.

Đối với lĩnh vực ngân hàng, ông Thái đặc biệt lưu ý: "Cần đẩy nhanh và mở rộng tỷ lệ cổ phần hóa đối với các ngân hàng thương mại nhà nước, trọng tâm là Agribank. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu lộ trình thoái bớt vốn nhà nước tại các ngân hàng đã cổ phần hóa, xem xét nới room cho nhà đầu tư nước ngoài để thu hút nguồn lực quốc tế".

Bên cạnh nguồn vốn nhà nước, các doanh nghiệp cần chủ động khai thác các kênh huy động vốn mới như phát hành trái phiếu dự án, trái phiếu xanh, hoặc hợp tác công tư (PPP), giảm bớt sự phụ thuộc vào vốn vay ngân hàng đang tiềm ẩn rủi ro mất cân đối tài chính.

Vấn đề cấp thiết nhất được ông Nguyễn Tất Thái nhấn mạnh là lộ trình tăng vốn điều lệ cho 4 ngân hàng thương mại nhà nước. Theo Chiến lược phát triển ngành ngân hàng và các quy định liên quan, tỷ lệ an toàn vốn (CAR) của các ngân hàng thương mại phải đạt tối thiểu 10-11% vào năm 2025 và hướng tới chuẩn mực quốc tế.

"Nếu không được tăng vốn điều lệ kịp thời, các ngân hàng thương mại nhà nước sẽ không thể đảm bảo hệ số CAR, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng mở rộng tín dụng cho các lĩnh vực ưu tiên như chuyển đổi số, kinh tế xanh và các dự án hạ tầng trọng điểm", ông Thái cảnh báo.

Để hóa giải bài toán này, ông Thái đề xuất một cơ chế đột phá với các giải pháp đồng bộ. Trong đó, ưu tiên cho phép các ngân hàng thương mại nhà nước được giữ lại lợi nhuận sau thuế và sau trích lập các quỹ để tăng vốn thông qua hình thức trả cổ tức bằng cổ phiếu; đây được xem là phương án khả thi và ít gây áp lực lên ngân sách nhất. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế bổ sung vốn trực tiếp từ ngân sách nhà nước cho các ngân hàng có vai trò đặc biệt quan trọng. Mục tiêu xuyên suốt của các giải pháp này là nâng cao năng lực tài chính để các ngân hàng thương mại nhà nước tiếp cận thông lệ quốc tế, hướng tới trình độ phát triển của nhóm 4 nước dẫn đầu khu vực ASEAN.

Ông Nguyễn Tất Thái khẳng định: "Khơi thông dòng vốn cho DNNN và ngân hàng thương mại nhà nước chính là khơi thông huyết mạch cho cả nền kinh tế. Chỉ khi những "sếu đầu đàn" đủ khỏe, đủ lớn, chúng ta mới có thể hiện thực hóa khát vọng phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn mới".

Nguồn: https://thoibaonganhang.vn/coi-troi-co-che-de-ngan-hang-quoc-doanh-khong-lo-nhip-tang-truong-173851.html