Bánh đa làng Đắc Châu - thức quà bình dân mà đong đầy vị nhớ, vị thương.
Độc đáo bánh chưng nung làng Xuân Lập
Về làng Trung Lập, xã Xuân Lập (Thọ Xuân), du khách không chỉ được đắm chìm trong không gian lịch sử - văn hóa lắng đọng với hệ thống các di tích, được thưởng thức món bánh lá răng bừa thơm ngon, nổi tiếng khắp trong và ngoài tỉnh mà còn được biết thêm về nhiều sản vật đặc trưng của địa phương, tiêu biểu như món bánh chưng nung.
Cho đến nay, chưa có ai khẳng định được món bánh chưng nung và tục nung bánh chưng ở làng Trung Lập có từ bao giờ. Tuy nhiên, món ăn này đã trở thành một phần không thể thiếu trong mâm cỗ dân làng Trung Lập cúng tiến đức vua mỗi khi tết đến xuân về, hội làng.
Theo các cụ cao niên trong làng: Món bánh chưng nung và tục làm bánh chưng nung ở làng Trung Lập mang ý nghĩa văn hóa – tâm linh lớn lao. Bởi vậy, từ khâu lựa chọn, chuẩn bị nguyên liệu đến chế biến đều được Nhân dân trong làng đảm nhiệm với sự tỉ mỉ, chu đáo. Nguyên liệu làm bánh chưng nung đều là những thứ quen thuộc, gần gũi với đời sống nông nghiệp, với người nông dân, đó là: gạo nếp, đậu xanh, thịt lợn...
Từ xưa, thông lệ vào các ngày 25 hoặc 26 tháng Chạp, những người được giáp phân công nhiệm vụ làm mâm lễ dâng lên đức vua phải có mặt đầy đủ tại nơi quy định để chuẩn bị nguyên liệu làm bánh. Gạo nếp hoa mơ vàng được đãi sạch, ngâm qua vài tiếng đồng hồ; đậu xanh đãi sạch vỏ; thịt lợn được thái miếng vừa ăn. Lệ làng Trung Lập, bánh chưng nung phải có tiết diện 30cm x 30cm, dày 15cm. Hai phần ba ruột bánh là gạo, một phần ba là đậu xanh và thịt lợn, bốn góc được gói vuông vắn, gọn gàng. Đặc biệt, phần nhân bánh chưng nung trong mâm lễ tiến vua không được cho hành như cách làm các loại bánh chưng thông thường. Do bánh to và dày nên người dân trong làng không luộc bánh mà tiến hành nung trong chum.
Bánh được xếp vào chum sao cho ngay ngắn, có lớp lang để đảm bảo bánh chín đều, tránh việc đè, nén làm bánh bị biến dạng, dễ sùi góc. Khi bánh đã “yên vị” trong chum, người dân đổ nước vào và nổi lửa đun phía dưới. Lúc nước trong chum sôi già, người dân làng Trung Lập dùng rơm khô đánh nùn quấn quanh chum và đổ trấu để cho lửa rơm và trấu âm ỉ cháy ngày này qua ngày khác. Bánh được nung như vậy trong suốt 3 ngày đêm thì chín, đem vớt ra, để nguội.
Chiều ba mươi tết, mỗi giáp sửa soạn một mâm cỗ mặn gồm có bánh chưng nung nhân thịt và các loại bánh có nhân mỡ như bánh lá răng bừa, bánh trắng, bánh rán...; một mâm cỗ chay bao gồm các loại bánh chưng nung nhân đậu, bánh gai, bánh mật, bánh rán bằng dầu lạc, hoa quả..., đặc biệt không thể thiếu quả phật thủ dâng tiến vào đền thờ đức vua. Sau lễ cúng, các mâm lễ được chia về cho con cháu của các giáp cùng thụ lộc. Khi thưởng thức, bánh chưng nung có vị thơm ngon đặc trưng, mềm dẻo của phần vỏ bánh, ngầy ngầy ở phần nhân thịt hoặc bùi bùi nhân đậu. Món ăn này có phần cầu kỳ trong cách chế biến nhưng chính điều đó đã thể hiện được sự khéo léo, tỉ mỉ cùng sự thành tâm, tri ân sâu sắc của các thế hệ cháu con nơi đây với bậc tiền nhân, người Anh hùng dân tộc kháng Tống, bình Chiêm, sáng lập nên nhà Tiền Lê (980-1009).
Bánh đa làng Đắc Châu – Thấm đượm vị quê, tình quê trong những điều giản dị nhất
Làng Đắc Châu (làng Chòm, xã Tân Châu, Thiệu Hóa) là ngôi làng thuần nông nằm bên dòng sông Chu. Nơi đây nổi tiếng với nghề truyền thống làm bánh đa đã tiếp nối và trao truyền qua hàng trăm năm lịch sử. Sản vật quê hương bình dị, mộc mạc ấy không chỉ nổi tiếng bởi thơm ngon mà đó còn là thức quà lưu giữ hồn quê, gắn với tuổi thơ của biết bao người.
Các nguyên liệu chính làm nên bánh đa làng Đắc Châu là: bột gạo, vừng... Các nguyên liệu được lựa chọn kỹ càng để đảm bảo chất lượng, hương vị của bánh. Những người làm bánh lâu năm ở làng Đắc Châu cho biết: Muốn bánh đa có độ giòn, thơm lâu, không bị dai dù có để lâu thì phải sử dụng loại gạo trọng, ít độ dẻo; bột gạo pha với tỷ lệ nước vừa phải.
Bánh đa làng Đắc Châu được làm hoàn toàn theo phương thức thủ công truyền thống. Bà Nguyễn Thị Oanh (66 tuổi, thôn Đắc Châu 1, xã Tân Châu) thạo nghề quạt bánh từ năm 13 tuổi. Vừa nhanh nhẹn đôi tay đảo cho đều bột gạo trước khi đổ bánh, bà Oanh vừa vui chuyện: “Các công đoạn làm bánh không quá cầu kỳ nhưng đòi hỏi phải có kinh nghiệm, tính nhẫn nại, tỉ mỉ, chịu khó. Do đó, việc tráng bánh và quạt bánh thường do phụ nữ làm”.
Người tráng bánh kết hợp nhuần nhuyễn đôi tay, các động tác thuần thục để dàn đều bột trên lớp vải được căng phẳng trùm lên miệng nồi, có khoét lỗ ở một góc để thoát hơi nước. Sau khi trải bột sẽ đến công đoạn rắc vừng đã rang chín vàng lên phía trên lớp bột. Lớp vừng sẽ khiến cho bánh đa thêm phần đẹp mắt và bùi, thơm hơn. Bánh sau đó sẽ được trải lên liếp/mành tre, nứa đem phơi khô dưới nắng. Quạt/nướng chín bánh là công đoạn cuối cùng để cho ra thành phẩm, quyết định phần lớn độ thơm ngon của chiếc bánh. Nướng bánh chín đều, xốp nở, dậy mùi thơm là cả một nghệ thuật. Người nướng bánh vừa phải có kinh nghiệm để “canh”, “giữ” lửa đều vừa phải đảo tay lật bánh liên tục. Bánh đa làng Đắc Châu được nướng trên bếp than hoa nên giữ được độ thơm, giòn đượm.
Giữa nhịp sống hiện đại, khi nhiều nghề, làng nghề truyền thống bị mai một, thất truyền thì nghề làm bánh đa làng Đắc Châu vẫn đứng vững, tạo nên giá trị kinh tế hiệu quả. Về làng Đắc Châu hôm nay, ở hầu khắp các đường làng, ngõ xóm, sân nhà hay trên triền đê đều được tận dụng làm nơi dựng các tấm liếp tre, nứa phơi bánh đa. Bất kỳ nơi nào cũng dễ dàng bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ ngồi tráng bánh, quạt bánh đa với đôi má hây hây đỏ hay những người đàn ông trầm mình dưới nắng xếp các tấm liếp tre, nứa phơi bánh... Tất cả như đang vẽ nên bức tranh làng quê thanh bình, hồn hậu; lan tỏa vị quê từ những điều dung dị nhất.
Ẩm thực xứ Thanh và văn hóa ẩm thực xứ Thanh là “kho tàng” văn hóa truyền thống, đặc sắc văn hóa bản địa, phản ánh đời sống vật chất và tinh thần của các thế hệ sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này. Trong đó, những món ăn, thức quà được chế biến từ hạt gạo quê hương vẫn mãi là vị nhớ, vị thương theo suốt cuộc đời.
Bài và ảnh: Đăng Khoa
* Bài viết sử dụng tư liệu trong cuốn sách “Vua Lê Đại Hành và quê hương làng Trung Lập” (Lê Xuân Kỳ - Hoàng Tùng sưu tầm và biên soạn, NXB Lao động ấn hành).
Nguồn: https://baothanhhoa.vn/deo-thom-tu-gao-sang-tao-tu-doi-ban-tay-250509.htm
Bình luận (0)