Doanh nghiệp sân sau - Gánh nặng vô hình của kinh tế: Vấn nạn nhức nhối của nền kinh tế (Bài 1)

Trong hành trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội lớn, song cũng đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Một trong những mối đe dọa âm thầm nhưng nguy hiểm là hiện tượng “doanh nghiệp sân sau” (DNSS) - những tổ chức kinh doanh vận hành dưới sự bảo trợ ngầm của quyền lực chính trị. Không chỉ phá vỡ sự bình đẳng trong môi trường cạnh tranh, DNSS còn ngầm bức tử niềm tin xã hội, làm lệch hướng các nỗ lực cải cách và phát triển bền vững.

Bài 1: Vấn nạn nhức nhối của nền kinh tế

Núp bóng quyền lực, được quan chức hậu thuẫn, DNSS như những "u nhọt" độc hại gặm nhấm nền kinh tế quốc dân. Đây không chỉ là mối họa lớn mà còn là cơn ác mộng xóa nhòa công bằng và ngăn chặn phát triển bền vững. Chúng biến thị trường thành sân khấu lừa lọc, nơi tài năng bị coi thường, còn thủ đoạn và mánh khóe lộng hành. Đó là sự phản bội trắng trợn niềm tin của nhân dân, là phỉ báng luật pháp và chà đạp các giá trị đạo đức.

Những DN kiểu này không tạo ra giá trị thật mà hút cạn nguồn lực xã hội, gieo rắc bất mãn và nguy cơ bất ổn lâu dài. Nếu không diệt trừ triệt để, chúng sẽ sinh sôi thành "hệ sinh thái" thối rữa, nơi lợi ích nhóm thao túng chính sách, cản trở đổi mới và bóp méo chuẩn mực quản trị quốc gia.

Các doanh nghiệp sân sau có thể gây ra sự mất cân bằng trong thị trường, tạo ra môi trường kinh doanh thiếu minh bạch, khiến nguồn lực bị tập trung vào “nhóm quyền lực ngầm” thay vì được phân bổ công bằng để thúc đẩy tăng trưởng bền vững

Bản chất của doanh nghiệp sân sau

DNSS không chỉ là hiện tượng cá biệt mà đã và đang trở nên phổ biến bởi sự thao túng quyền lực trong môi trường kinh tế. Đây là các DN được thành lập hoặc điều hành dưới lớp vỏ bọc pháp nhân nhưng thực chất vận hành nhờ “mạch nước ngầm” quyền lực.

Sự tồn tại kéo dài của chúng làm méo mó cạnh tranh, bóp nghẹt các DN chân chính khiến họ rơi vào thế bất lợi khi tiếp cận nguồn lực, dự án hoặc chính sách hỗ trợ.

Sự ưu ái vô hình nhưng hữu hình này tạo ra một “sân chơi hai tầng”, nơi chỉ kẻ có “chống lưng” mới được phép bước vào. Chính phủ đã cảnh báo về mức độ nghiêm trọng của thực trạng này như một dạng tham nhũng chính sách tinh vi, khó phát hiện và xử lý.

Ở một tỉnh thuộc vùng Đông Nam Bộ, có trường hợp một quan chức cấp cao để người thân đứng tên điều hành một công ty xây dựng. Công ty này sau đó liên tục trúng thầu các dự án hạ tầng lớn nhờ những quyết định ưu ái từ chính vị quan chức đó, gây nên làn sóng bất bình trong ngành xây dựng ở địa phương.

Trường hợp khác trong lĩnh vực giao thông, một cựu lãnh đạo cấp bộ, sau khi nghỉ hưu, tham gia ban lãnh đạo một DN bất động sản đã giúp DN này dễ dàng tiếp cận dự án “khủng” nhờ mối quan hệ cũ.

DNSS có thể phân thành 3 nhóm chính. Thứ nhất, DN của quan chức: Do chính quan chức hoặc người thân trực tiếp điều hành, thường được ưu tiên trong phân bổ dự án, nguồn lực. Thứ hai, DN liên kết gia đình: Được lập bởi vợ, chồng, con cái hoặc người thân của quan chức để khai thác mạng lưới quyền lực. Thứ ba, DN “vệ tinh”: Những “cánh tay nối dài” của nhóm lợi ích, chuyên đấu thầu, chia chác lợi ích hoặc che giấu dòng tiền.

Về bản chất, các DN này là "u nhọt" trên cơ thể nền kinh tế, che giấu mối quan hệ giữa quyền lực và lợi ích kinh tế, giúp những kẻ có chức quyền trục lợi mà không để lại dấu vết pháp lý. Bằng cách lợi dụng những kẽ hở trong luật pháp như Luật Phòng, chống tham nhũng chỉ xử lý hành vi cá nhân, chúng vận hành tinh vi, khó bị phát giác và trừng phạt.

Ở một số địa phương, các DN bất động sản lớn được đồn đại ngầm là “đứng sau” bởi lãnh đạo cấp cao, nhờ đó dễ dàng thâu tóm quỹ đất công hoặc dự án quy hoạch nhờ thông tin nội bộ.

Hậu quả và rủi ro nghiêm trọng

Quy trình hình thành DNSS thường khởi nguồn từ lợi dụng quyền lực để tiếp cận dự án tầm cỡ, nguồn vốn ưu đãi hoặc thông tin mật. Quan chức sử dụng ảnh hưởng của mình để định hướng quy hoạch, phân bổ đất đai hoặc ưu ái khi đấu thầu. Dưới lớp áo pháp nhân riêng biệt, họ thao túng thị trường một cách có hệ thống.

Trong quá trình vận hành, các DN này thường thực hiện giao dịch nội bộ nhằm “rút ruột” dự án công, hợp thức hóa dòng tiền hoặc hợp tác ngầm với nhóm lợi ích lớn để thao túng giá cả. Từ đấu thầu, định giá đến phê duyệt, mọi khâu đều có thể bị bóp méo bởi “cánh tay vô hình”.

Tại một tỉnh của miền Trung, một DN xây dựng thắng thầu 7 dự án công với tổng giá trị hơn 300 tỉ đồng trong vòng 2 năm dù không đủ năng lực thực tế. Nhờ sự hậu thuẫn của lãnh đạo địa phương, DN này chuyển nhượng các dự án, hưởng chênh lệch lên đến 50 tỉ đồng, làm thất thoát nghiêm trọng ngân sách nhà nước.

Hậu quả từ DNSS là làm thối rữa dần dần môi trường kinh doanh. DN chân chính bị đẩy ra rìa; nguồn lực quốc gia chảy vào những dự án kém chất lượng, đội vốn hoặc bỏ không; thị trường bị thao túng, giá cả tăng ảo, nhất là bất động sản và hạ tầng.

Điều nguy hiểm hơn, chúng làm lung lay tính công minh và hiệu lực của pháp luật. Khi quyền lực bị lạm dụng vì lợi ích cá nhân, niềm tin vào bộ máy nhà nước sụp đổ, sinh ra tâm lý “muốn làm ăn phải có quan hệ” đẩy nền kinh tế lệch chuẩn. Môi trường đầu tư tuột dốc, các nhà đầu tư nước ngoài chùn chân, cơ hội thu hút vốn FDI dần khép lại. Ví dụ, khảo sát từ cộng đồng DN nhỏ và vừa cho thấy nhiều công ty cảm thấy bị chèn ép bởi “ô dù” quyền lực, dẫn đến cạnh tranh không công bằng và mất hy vọng vào chính sách hỗ trợ kinh tế.

DNSS là biểu hiện nhức nhối của tham nhũng và lợi ích nhóm, cản trở sự phát triển lành mạnh của kinh tế tư nhân - động lực quan trọng theo Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị. Để trừ khử mầm mống này, cần thực thi nghiêm túc các giải pháp: Minh bạch hóa hoạt động kinh tế, xóa bỏ cơ chế “xin - cho” và tăng cường giám sát quyền lực. Việc hoàn thiện khung pháp lý kiểm soát xung đột lợi ích, công khai, minh bạch tài sản, xử lý nghiêm minh vi phạm là bước đi kiên quyết. Chỉ khi xây dựng được sân chơi bình đẳng, nơi pháp luật được thượng tôn, DNSS mới mất chỗ ẩn náu, từ đó thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển bền vững, góp phần xây dựng nền kinh tế Việt Nam độc lập, tự chủ./.

(còn tiếp)

Trần Quốc Việt

Bài 2: Đập tan lợi ích nhóm, xóa sổ “doanh nghiệp sân sau”

Nguồn: https://baolongan.vn/doanh-nghiep-san-sau-ganh-nang-vo-hinh-cua-kinh-te-van-nan-nhuc-nhoi-cua-nen-kinh-te-bai-1--a197494.html