Doanh nghiệp Việt: Sống còn trong "làn sóng xanh" toàn cầu

Tự động hóa là vé thoát hiểm?

Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ mang tính quyết định, hoặc tiếp tục theo lối truyền thống và đối mặt nguy cơ tụt lại phía sau, hoặc chủ động "tăng tốc" hướng tới mô hình doanh nghiệp số - xanh - thông minh. Sự lựa chọn này không chỉ là chiến lược kinh doanh đơn thuần mà còn là yêu cầu "sống còn" để duy trì vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tự động hóa, vốn được xem là giải pháp thay thế sức lao động, nay đã trở thành bước đệm không thể thiếu để doanh nghiệp "ra khơi" trong thị trường toàn cầu, theo hướng kinh tế bền vững và ít phát thải.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu, Việt Nam - một nền kinh tế đang trên đà tăng trưởng mạnh nhưng phải đối diện với chi phí lao động tăng, rủi ro chuỗi cung ứng và sức ép môi trường ngày càng lớn. Chính điều đó buộc các doanh nghiệp phải coi chuyển đổi số, tự động hóa và phát triển xanh là "yêu cầu sống còn". Việc sớm nắm bắt xu hướng này không chỉ góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn là cách để "ghi điểm" với khách hàng, đối tác và thị trường quốc tế, đặc biệt khi các tiêu chuẩn ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) đang trở thành thước đo giá trị.

Doanh nghiệp Việt: Sống còn trong "làn sóng xanh" toàn cầu - Ảnh 1. — Doanh nghiệp Việt đang có sẵn nhiều lợi thế để bước vào hành trình 4.0 và chuyển đổi xanh.

Thực tế cho thấy, xu hướng tự động hóa và phát triển xanh đang song hành, tạo ra một làn sóng chuyển đổi kép trong lòng doanh nghiệp Việt. Theo ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFI), trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển mình mạnh mẽ, Việt Nam tiếp tục được xem là điểm sáng về tăng trưởng và thu hút đầu tư, nhưng để hiện thực hóa mục tiêu trở thành nền kinh tế phát triển, xanh và số hóa toàn diện trong những thập kỷ tới, doanh nghiệp cần phải chủ động đổi mới, và quan trọng là phải có sự đồng hành quyết liệt của Chính phủ.

Theo ông Toàn, doanh nghiệp Việt đang có sẵn nhiều lợi thế để bước vào hành trình 4.0 và chuyển đổi xanh. Thứ nhất, chính sách hỗ trợ của Nhà nước hướng tới đổi mới sáng tạo, phát triển công nghiệp hỗ trợ, và hạ tầng số đã được đẩy mạnh. Chính phủ đã đưa ra các cam kết mạnh mẽ tại COP26 về mục tiêu phát thải ròng bằng "0" (Net Zero) vào năm 2050, tạo ra một hành lang pháp lý và động lực chính sách buộc các ngành kinh tế phải chuyển mình. Thứ hai, nguồn nhân lực trẻ, năng động, sẵn sàng tiếp thu công nghệ mới là lợi thế quan trọng. Thứ ba, việc hội nhập sâu hơn vào các chuỗi giá trị toàn cầu qua các hiệp định thương mại tự do (FTA) giúp doanh nghiệp Việt có điều kiện để nâng cấp và tham gia vào mô hình sản xuất thông minh.

Đặc biệt, từ khía cạnh kinh doanh và thị trường, việc đầu tư vào tự động hóa thông minh giúp doanh nghiệp giảm đáng kể chi phí nhân công, đặc biệt trong bối cảnh chi phí lao động tăng cao, đồng thời nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua việc giảm thiểu sai sót do yếu tố con người. Song song đó, phát triển xanh, ví như việc sử dụng năng lượng tái tạo, giảm phát thải carbon, áp dụng kinh tế tuần hoàn và tối ưu hóa logistics…không chỉ là tuân thủ yêu cầu bền vững mà còn mở ra nhiều kênh tiếp cận vốn hấp dẫn. Các ngân hàng, nhà đầu tư hiện nay ưu tiên rót vốn vào các dự án đáp ứng tiêu chí ESG, khiến "tài chính xanh" trở thành một nguồn lực cạnh tranh mới.

Đáng chú ý, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch VCCI và Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD) cho rằng, việc chuyển đổi xanh không còn là một lựa chọn mà là bắt buộc. "Chúng ta không còn ở vị thế chỉ là gia công hay sản xuất thô sơ, doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành mắt xích có giá trị gia tăng cao hơn trong chuỗi toàn cầu nếu tận dụng tốt tự động hoá và phát triển xanh", ông Vinh nhấn mạnh.

Hơn nữa, với các cơ chế như Thuế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh Châu Âu (EU) bắt đầu có hiệu lực, nếu hàng hóa Việt Nam không đáp ứng tiêu chuẩn xanh, nguy cơ bị loại khỏi các thị trường lớn là rất hiện hữu. Điều này biến thách thức thành động lực để doanh nghiệp Việt phải đổi mới ngay lập tức. "Hiện nay, rất nhiều doanh nghiệp Hà Nội đã thực hiện chuyển đổi kép, đưa robot vào các vị trí sản xuất để đồng bộ hóa toàn phần dựa trên công nghệ số, đồng thời định vị thương hiệu là tiên phong trong phát triển bền vững. Đơn cử một số doanh nghiệp tiên phong như Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông là minh chứng cho sự thành công của mô hình kết hợp này", đại diện Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội cho hay.

Đường xanh – số gập ghềnh: Khi ‘cơm áo gạo tiền’ chưa đủ cho hành trình mới

Mặc dù cơ hội rộng mở, con đường chuyển đổi xanh - số không hề bằng phẳng, nhất là với khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), vốn chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế Việt Nam. Theo Phó Chủ tịch VCCI, vấn đề năng lực công nghệ và nhân sự vẫn là rào cản lớn nhất. Kết quả khảo sát gần đây do Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân thực hiện cho thấy, một tỷ lệ lớn doanh nghiệp với hơn 60% chưa thực sự sẵn sàng cho chuyển đổi xanh. Nhiều SMEs vẫn sử dụng máy móc truyền thống lạc hậu, thiếu kế hoạch đầu tư dài hạn vào tự động hoá, nhất là thiếu nhân sự có đủ kỹ năng để vận hành các hệ thống thông minh, đặc biệt trong môi trường số hóa và dữ liệu lớn.

Theo nhận định của ông Phạm Văn Thinh, Tổng Giám đốc Deloitte Việt Nam, bài toán đối với Việt Nam khi tiến hành chuyển đổi xanh và phát triển bền vững là cần lực lượng lao động có tay nghề cao. Có thể thấy, "ngoài "cơm áo gạo tiền", tức là nguồn lực tài chính, yêu cầu chuyển dịch lực lượng lao động là một trong ba thách thức lớn nhất mà doanh nghiệp phải đối mặt khi chuyển đổi xanh", ông Thinh nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, chi phí đầu tư ban đầu cao và rủi ro công nghệ khiến doanh nghiệp chần chừ. Việc áp dụng tự động hóa, chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, hay đầu tư vào các hệ thống quản lý môi trường đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi lợi nhuận có thể không thấy ngay lập tức. Trong bối cảnh thị trường còn nhiều biến động, doanh nghiệp thường ngại thay đổi vì sợ mất ổn định sản xuất và rủi ro về mặt công nghệ, đặc biệt là sự thiếu hụt về nguồn vốn dài hạn và các cơ chế tài chính xanh linh hoạt.

Doanh nghiệp Việt: Sống còn trong "làn sóng xanh" toàn cầu - Ảnh 2. — Tiêu chuẩn về xanh, tiết kiệm năng lượng, phát thải cần đồng bộ và phổ biến rộng rãi.

Ngoài ra, môi trường thể chế và hạ tầng chưa đồng bộ. Môi trường pháp lý, hạ tầng số, và chuỗi cung ứng hiện tại vẫn chưa hoàn toàn sẵn sàng cho mô hình doanh nghiệp 4.0 và xanh. Việc kết nối giữa nhà nước - doanh nghiệp - trường nghề - nhà cung cấp công nghệ đôi khi chưa khớp nhịp. Tiêu chuẩn về xanh, tiết kiệm năng lượng, phát thải cũng chưa đồng bộ và phổ biến rộng rãi, dẫn đến sự lúng túng trong triển khai của doanh nghiệp. Ông Toàn đã thẳng thắn chỉ ra Việt Nam còn khoảng cách rất xa giữa quyết tâm và thực hiện. Chúng ta đã cam kết Net Zero 2050, nhưng lộ trình dài hạn, trung hạn, ngắn hạn cần phải được cụ thể hóa bằng những chính sách và kế hoạch hành động chi tiết hơn.

Phá rào cản, mở đường cho doanh nghiệp Việt

Để giải quyết những điểm nghẽn nói trên, các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần lựa chọn chiến lược hai bước rõ ràng và phải có sự hỗ trợ đồng bộ từ hệ sinh thái. Bước đầu là xây dựng nền tảng, bao gồm số hóa quy trình quản lý, nâng cấp chất lượng lao động, và phát triển hạ tầng dữ liệu. Bước tiếp theo là mở rộng, tự động hóa sâu hơn, phát triển mô hình xanh, và tích cực tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Về phía Nhà nước và hệ sinh thái hỗ trợ, cần đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực công nghệ số và kỹ năng xanh, đồng thời thiết lập cơ chế hỗ trợ tài chính cho đầu tư xanh, tự động, đặc biệt là đối với SMEs thông qua các gói tín dụng ưu đãi, giảm thuế, hoặc hỗ trợ tiếp cận các quỹ tài chính xanh quốc tế. Rõ ràng hơn, cần có các chương trình mẫu "doanh nghiệp 4.0 – xanh" để lan tỏa và nhân rộng mô hình thành công, có thể gắn với quỹ hỗ trợ hoặc ưu đãi thuế để khuyến khích các doanh nghiệp chuyển đổi. Việc hoàn thiện hạ tầng số, phát triển các trung tâm dữ liệu, và kết nối chuỗi cung ứng xanh cần phải được xem là "công trình quốc gia" để doanh nghiệp nhận được lợi thế cạnh tranh từ nền tảng chung.

Theo TS Nguyễn Trí Hiếu, việc tăng tốc không chỉ giới hạn trong ngành công nghiệp nặng, mà dịch vụ, logistics, thương mại điện tử, và chuỗi cung ứng cũng đều có cơ hội. Ví dụ, doanh nghiệp logistics có thể tối ưu hoá hành trình vận chuyển, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để dự báo, robot để đóng gói, và hệ thống năng lượng xanh để giảm tiêu thụ nhiên liệu. Những doanh nghiệp làm tốt bước đầu sẽ có "hiệu ứng dẫn dắt", lan tỏa mô hình tới các nhà cung cấp và đối tác, từ đó tạo thành một hệ sinh thái "4.0 - Xanh" rộng lớn, giúp nền kinh tế Việt Nam "đổi vận" thành công trong kỷ nguyên mới./.

Nguồn: https://vtv.vn/doanh-nghiep-viet-song-con-trong-lan-song-xanh-toan-cau-100251113151908343.htm