Độc đáo ngôi đền đá lộ thiên

Nằm giữa vùng quê Tân Minh (Hải Phòng), đền Canh Sơn thuộc quần thể Ngũ Linh từ gây ấn tượng đặc biệt bởi được xây dựng hoàn toàn bằng đá xanh và không có mái che.

Loại đá sử dụng xây đền chủ yếu được lấy từ núi Kính Chủ (Hải Phòng), nổi tiếng về độ bền và màu sắc.

Kiệt tác từ đá xanh

Đền Canh Sơn từ lâu được xem là viên ngọc quý trong quần thể Ngũ Linh từ của huyện Tiên Lãng cũ, nay là xã Tân Minh, thành phố Hải Phòng bao gồm: Đền Canh Sơn, Đền Để Xuyên, Đền Hà Đới, Đền Gắm và Đình Cựu Đôi. Mỗi đền đều thờ các vị anh hùng, hào kiệt có công với địa phương; nhưng riêng Canh Sơn lại nổi bật ở lối kiến trúc hiếm gặp.

Đền có kiến trúc lộ thiên, tất cả đồ thờ đều làm bằng đá như nhang án, long ngai, bài vị, bát hương, ống hương, ống hoa, câu đối, linh vật… Cùng với đó, hệ thống đại tự, câu đối của đền do những vị quan túc nho, có chức sắc cao như tri phủ, tri huyện soạn công đức vào đền. Với những nét đặc sắc trên, năm 2003 đền Canh Sơn được UBND thành phố xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố.

Trải qua hàng trăm năm gió mưa, công trình cổ kính này vẫn vẹn nguyên vẻ uy nghi, độc đáo, trở thành minh chứng sống động cho tài nghệ chế tác đá truyền thống và đời sống tín ngưỡng sâu bền của cư dân vùng cửa biển.

Ông Trần Văn Bốn, một cao niên trong xã Tân Minh cho biết, những năm gần đây, việc trùng tu, tôn tạo đền được chú trọng, góp phần gìn giữ giá trị nguyên bản của di tích đá “độc nhất vô nhị” này. Loại đá sử dụng chủ yếu được lấy từ núi Kính Chủ (Hải Phòng) - vùng đá nổi tiếng về độ bền, màu sắc.

Nhờ bàn tay tài hoa của những nghệ nhân xưa, từng phiến đá nặng hàng trăm ký được đục đẽo, lắp ghép, đặt chồng lên nhau theo cấu thức kiên cố mà vẫn hài hòa.

Điều khiến ngôi đền trở thành điểm đặc biệt là không có mái che, cũng không sử dụng vật liệu kết dính. Chính điều này tạo nên vẻ đẹp lạ lùng, độc đáo khiến ngôi đền như một pho tượng đá lớn giữa trời.

Không gian đền sạch đẹp, hài hòa với cảnh quan, mang đến trải nghiệm trọn vẹn cho người dân và du khách.

Theo văn bia và truyền thuyết dân gian, đền có nguồn gốc từ thời Hậu Lê, khoảng thế kỷ 17 – 18. Đền Canh Sơn (đền Bì) phụng thờ hai vị đại vương, thành hoàng làng rất linh ứng. Đó là Kim Sơn linh ứng đại vương và Bản cảnh Trí Minh đại vương, có công giúp vua Hùng đánh quân Thục, mở mang bờ cõi hơn 4 nghìn năm trước.

Kiến trúc đền giản lược nhưng độc đáo: Tiền bái, hậu cung, sân đền đều lát đá. Những đường nét chạm trổ trên đồ thờ mang phong cách cổ truyền với rồng, phượng, mây cuộn, hoa văn sư tử biển.

Thời gian dài cùng khí hậu khắc nghiệt khiến nhiều chi tiết bị mòn rãnh, song chính sự bào mòn tự nhiên ấy lại tạo nên lớp “patina thời gian” đầy thi vị, khiến đền càng toát lên vẻ cổ kính, linh thiêng.

Đền Canh Sơn không chỉ có giá trị kiến trúc mà còn là một phần tâm linh quan trọng của người dân Tiên Lãng cũ. Ngũ Linh từ – quần thể gồm 5 ngôi đền – là nơi thờ các vị thần linh che chở dân làng, phù hộ mùa màng, thời tiết. Trong đó, đền Canh Sơn nằm ở vị trí được xem như “tả hộ”, giữ vai trò linh thiêng về cầu mưa, cầu nước, cầu bình an.

Theo Trưởng Phòng Văn hóa – Xã hội xã Tân Minh Hoàng Thị Hương, lễ hội Ngũ Linh từ từng gián đoạn thời gian dài sau năm 1945, được khôi phục từ năm 2013 và đến năm 2023 được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ hội có hai phần là nghi lễ truyền thống và phần hội. Lễ Mộc dục, lễ rước bộ từ 5 ngôi đền về đình Cựu Đôi (xã Tiên Lãng) tạo không khí linh thiêng, thể hiện nét đẹp cộng đồng đoàn kết.

Đặc sắc nhất là tục cầu đảo cầu mưa, người dân rước thánh và tổ chức nghi lễ tại đầm Bì gần đền Canh Sơn. Các bô lão rước sắc, người dân bơi thuyền cầu mưa, một phong tục gắn với nếp sống nông nghiệp, thể hiện sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên.

Chung tay gìn giữ ngôi đền độc đáo

Sự khắc nghiệt của thời gian và khí hậu vẫn tác động không nhỏ đến cấu trúc của đền. Nhiều hạng mục đá bị rạn, lún, mòn; sân đền và đường lên xuống bị xô lệch sau hàng trăm mùa mưa bão.

Trước thực trạng đó, UBND huyện Tiên Lãng cũ cùng nhân dân địa phương triển khai dự án tu bổ tôn tạo di tích đền Canh Sơn. Dự án tu bổ vào năm 2023 hướng tới mục tiêu kép: Bảo tồn nguyên trạng kiến trúc đá độc đáo, đồng thời gia cố, bổ sung các hạng mục cần thiết để đền vừa bền vững vừa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng và tham quan của người dân và du khách.

Điều khiến ngôi đền trở nên độc đáo là không có mái che, cũng không sử dụng vật liệu kết dính.

Quá trình tu bổ giữ nguyên chất liệu đá xanh truyền thống, hạn chế tối đa việc thay mới các chi tiết gốc, chỉ phục hồi những phần đã hư hại nặng, dựa trên dấu vết nguyên bản, tôn trọng yếu tố lộ thiên – nét đặc trưng tạo nên giá trị khác biệt của đền.

Phó chủ tịch UBND xã Tân Minh Nguyễn Thị Bích Huyền cho biết, sau khi được tôn tạo, đền Canh Sơn vẫn giữ được diện mạo cổ kính, trang nghiêm nhưng trở nên vững chãi hơn. Không gian đền sạch đẹp, hài hòa với cảnh quan, mang đến trải nghiệm trọn vẹn cho người dân và du khách.

Việc bảo tồn đúng nguyên tắc giúp ngôi đền tiếp tục hiện diện như chứng nhân của thời gian, điểm đến văn hóa gợi nhiều suy ngẫm và minh chứng cho sức sống trường tồn của văn hóa dân gian vùng châu thổ sông Hồng.

Ngày nay, đứng trước ngôi đền đá có tuổi đời hàng thế kỷ, người dân và du khách không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc mà còn cảm nhận được chiều sâu lịch sử và văn hóa của vùng đất Tiên khi xưa. Đó là vẻ đẹp mộc mạc kết tinh của thiên nhiên, của bàn tay nghệ nhân và của đời sống tâm linh bao đời.

Đền Canh Sơn không chỉ là một công trình cổ, mà còn là nơi gìn giữ ký ức cộng đồng, bản sắc văn hóa địa phương và niềm tự hào của người dân Tân Minh. Trong bối cảnh hiện nay, những giá trị ấy càng đáng quý, đáng được lưu giữ để truyền lại cho thế hệ mai sau.

THU HẰNG

Nguồn: https://baohaiphong.vn/doc-dao-ngoi-den-da-lo-thien-528809.html