Dòng tiền giao dịch tài sản số: Vô danh nhưng không vô hình

Dòng tiền trên blockchain thường được cho là ẩn danh, nhưng thực tế cho thấy mọi giao dịch đều để lại dấu vết và hoàn toàn có thể truy vết nhờ các công nghệ phân tích hiện đại.

Việt Nam hiện có khoảng 17 triệu người sở hữu tài sản số, đa số giới trẻ tham gia - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Trong nhiều vụ tấn công nhằm vào ngành công nghiệp blockchain hoặc các chiến dịch lừa đảo quy mô lớn, không ít công ty an ninh mạng tại Việt Nam đã trực tiếp tham gia hỗ trợ điều tra và xử lý, góp phần làm sáng tỏ hành vi phạm tội trên không gian số.

Vẫn truy ra danh tính dù giao dịch ẩn danh

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Ngô Minh Hiếu, Giám đốc Tổ chức Chống lừa đảo, cho biết nhiều người nghĩ rất khó truy vết dòng tiền liên quan tài sản mã hóa, nhưng thực tế hoàn toàn ngược lại. Mọi giao dịch blockchain đều được lưu công khai, minh bạch và không thể chỉnh sửa.

Cơ quan điều tra và các nền tảng phân tích on-chain hoàn toàn có thể theo dõi dòng tiền, kể cả khi kẻ gian dùng nhiều ví trung gian để rửa tiền".

Một số vụ việc gần đây, như tranh chấp liên quan ví tiền số của Shark Bình - cho thấy cộng đồng vẫn còn hiểu lầm về khả năng truy xuất giao dịch.

Khi số tiền rời khỏi ví tổng AntEx, đi qua ví cá nhân rồi quy đổi thành tiền mặt, nhiều người cho rằng gần như không thể tìm ra thủ phạm đứng sau. Nhưng diễn biến sau đó đã cho thấy điều ngược lại.

"Truy vết tài sản số không khó như mọi người nghĩ, chỉ cần dữ liệu đầy đủ và công cụ đúng. So với nhiều mảng điều tra khác, truy vết tiền số còn rõ ràng hơn vì mọi dấu vết đều nằm trên chuỗi", ông Hiếu nói và cho biết trên blockchain, mỗi ví được đại diện bằng một chuỗi ký tự mật mã độc nhất.

Tất cả giao dịch của ví đều được công khai, cho phép ai cũng có thể theo dõi dòng tiền di chuyển giữa các địa chỉ.

Tuy nhiên, để chuyển đổi tài sản số thành tiền pháp định - tức "tiền thật" - dòng tiền lại cần đi qua các sàn giao dịch tập trung (CEX). Tại đây, người dùng bắt buộc phải thực hiện xác minh danh tính (KYC). Đây chính là "cầu nối" giữa thế giới giả danh của blockchain và hệ thống tài chính truyền thống.

Cũng theo ông Hiếu, dòng tiền số trên blockchain được truy vết bằng cách theo dõi tất cả giao dịch chuyển từ ví này sang ví khác, vì mọi dữ liệu đều được ghi công khai và không thể xóa.

Khi tiền đi qua các ví trung gian, sàn giao dịch, hoặc các dịch vụ trộn (mixing), hệ thống phân tích on-chain sẽ lần theo dấu vết để xác định điểm đến cuối cùng và các địa chỉ liên quan.

Sự phát triển của thị trường crypto dẫn đến nhu cầu tăng cao về dịch vụ điều tra tài sản số. Tại Việt Nam, đã xuất hiện nhiều công ty chuyên nghiệp trong lĩnh vực này và thậm chí có uy tín quốc tế.

"Đây là ngành nghề có xu hướng phát triển mạnh. Đa số nhân sự bước vào nghề đều xuất thân từ lĩnh vực an ninh mạng, bởi không có trường lớp chính quy nào đào tạo về chuyên ngành này", một chuyên gia nói.

Những khó khăn khi truy vết dòng tiền số

Theo các chuyên gia, khó khăn lớn nhất trong việc truy vết dòng tiền số không nằm ở công nghệ, mà ở khâu "định danh" - tức là xác định ai đứng sau từng địa chỉ ví. Thông thường, kẻ gian dùng nhiều lớp ví, sàn nước ngoài không thực hiện KYC, hoặc dùng dịch vụ trộn tiền để che dấu.

Tuy vậy, khi kết hợp dữ liệu blockchain với dữ liệu từ sàn, IP, hành vi giao dịch..., cơ quan chức năng vẫn có thể khoanh vùng và truy ra đối tượng.

TS Ngô Tấn Vũ Khanh, Giám đốc quốc gia Kaspersky Việt Nam, cũng khẳng định rằng các loại tài sản số hoàn toàn có thể bị truy vết. Theo đó, những đồng tiền điện tử như Bitcoin, ETH, USDT hay các dự án vận hành trên chuỗi khối minh bạch và công khai đều ghi lại toàn bộ lịch sử giao dịch trên blockchain.

Điều này cho phép cơ quan chức năng và các đơn vị phân tích theo dõi, truy xuất dòng tiền khi cần thiết. Tuy nhiên, theo ông Khanh, vẫn tồn tại nhóm "private coins" như Monero, Dash hay Zcash, vốn được thiết kế với mức độ ẩn danh rất cao, khiến việc truy vết trở nên vô cùng khó khăn, thậm chí gần như không thể thực hiện.

Các dự án này chủ động xóa hoặc che giấu toàn bộ metadata của giao dịch, không công khai địa chỉ người gửi hay người nhận, không hiển thị số tiền giao dịch, cũng không cho phép phân tích chuỗi khối.

"Mỗi giao dịch được tách biệt hoàn toàn, không liên kết với giao dịch trước hoặc sau, tạo ra một lớp bảo mật gần như tuyệt đối", ông Khanh nói.

Trong khi đó, theo bà Jenny Nguyễn - Giám đốc Vận hành (COO) của Kyros Ventures, việc truy vết dòng tiền muốn thuận lợi cần có sự hợp tác cao nhất từ các sàn.

Tuy nhiên, các sàn giao dịch quốc tế có những nguyên tắc hoạt động và chính sách tuân thủ riêng, đặc biệt là việc bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư của người dùng. Đó là một trong những khó khăn khi truy vết dòng tiền tài sản số.

Theo ông Trần Xuân Tiến - Tổng thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM, nguyên tắc cơ bản của blockchain là người dùng có thể tự kiểm chứng được. Người dùng toàn quyền kiểm soát tài sản số của mình mới gọi là phi tập trung, thứ tạo nên niềm tin của blockchain.

"Việc minh bạch là mặc định vì vậy không cần thêm bất cứ bên thứ ba nào nắm quyền tiếp cận những dữ liệu này. Có chăng là tổng hợp và phân tích trình bày một cách dễ tiếp cận hơn thôi", ông Tiến nói.

* Ông Trần Xuân Tiến (Tổng thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM):

Tránh lạm quyền, xâm phạm dữ liệu người dùng

Việc truy vết giao dịch phục vụ nhiều mục đích, từ xác tín niềm tin, theo dõi cam kết đến truy lùng tội phạm. Nhà đầu tư sẽ tiếp cận dữ liệu truy vết ở những thông tin công khai. Tuy vậy, truy vết tội phạm cần có thông tin KYC của sàn, nơi lưu giữ thông tin và tài sản cuối cùng.

Vì vậy, thông tin tội phạm hay thông tin người dùng cần được cung cấp bởi sàn phải có yêu cầu từ cơ quan chức năng để tránh lạm quyền xâm phạm dữ liệu người dùng.

Các sàn trên thế giới đều có cơ chế cung cấp thông tin người dùng khi có yêu cầu điều tra từ tòa án và cơ quan chức năng phù hợp với quy định của sàn. Vì vậy, truy vết trong blockchain đơn giản và đáng tin hơn thị trường truyền thống.

"Nghề" thám tử blockchain đang phát triển

Việt Nam có hàng triệu người dùng sở hữu tiền mã hóa - Ảnh minh họa AI

Theo ông Khoa Hồ - nhà sáng lập kiêm giám đốc công nghệ sàn giao dịch BSX, cựu kỹ sư Coinbase - một trong những sàn giao dịch tiền điện tử đầu tiên và thuộc hàng lớn nhất trên thế giới, blockchain ghi lại mọi giao dịch công khai, minh bạch và không thể chỉnh sửa.

"Do vậy, nếu có đủ dữ liệu và công cụ phù hợp, việc lần theo dòng tiền, kể cả khi kẻ gian chia nhỏ qua nhiều ví trung gian hoặc sử dụng máy trộn (mixer) để che giấu dấu vết, vẫn hoàn toàn khả thi", ông Khoa Hồ nói và cho biết các công cụ truy vết như Chainalysis hay TRM hoạt động theo cách rất thú vị.

Họ có một đội hơn 500 chuyên viên liên tục gắn nhãn các ví với danh tính và tổ chức đứng sau như sàn giao dịch, ví nóng, ví lạnh, nhóm hacker, mixer và các tổ chức tội phạm. Khi bản đồ ví đủ lớn, chỉ cần đối chiếu và phân tích thống kê là có thể suy ra ai đang kiểm soát một ví nhất định.

Điều này giúp việc truy vết dòng tiền trên chuỗi trở nên khả thi và đôi khi còn nhanh hơn cả hệ thống tài chính truyền thống. Chẳng hạn, sàn Coinbase có một đội chuyên phân tích dữ liệu trên chuỗi để truy vết tội phạm. Nhờ những đội này, rất nhiều vụ hack và lừa đảo lớn trên thế giới được phát hiện sớm và truy vết thành công.

Điểm khác biệt của tài sản số là muốn truy vết hiệu quả, cần kỹ năng đọc và phân tích dữ liệu trên blockchain. Dữ liệu luôn có sẵn, nhưng không phải ai cũng hiểu cách lần theo dòng chảy của nó. Thêm vào đó, các công cụ chuyên nghiệp như Chainalysis hay TRM có chi phí rất cao, nên không dễ để cá nhân tự tiếp cận.

Chính vì vậy, trên thế giới đã hình thành nhiều nhóm thám tử blockchain độc lập, làm việc cùng các cơ quan thực thi pháp luật để nhận diện ví đáng ngờ, tái dựng dòng tiền và hỗ trợ điều tra.

"Đây đang dần trở thành một nghề thực sự, nhưng yêu cầu kỹ năng kỹ thuật cao và khả năng truy cập vào những bộ công cụ chuyên dụng", ông Khoa Hồ nói.

Phải ưu tiên phòng thủ hơn "chữa cháy"

Theo giới chuyên gia, dù công nghệ truy vết ngày càng phát triển, nhưng bản chất thị trường tài sản số vẫn tiềm ẩn rủi ro lớn. Do vậy, với người chưa có đủ kiến thức và kinh nghiệm, tốt nhất nên cân nhắc kỹ lưỡng trước khi tham gia. Nếu muốn đầu tư, hãy chọn các tài sản có uy tín, lịch sử lâu dài và vốn hóa lớn.

Bà Jenny Nguyễn cho biết luôn dựa vào ba tiêu chí cốt lõi khi đánh giá bất kỳ dự án crypto nào trước khi xuống tiền.

Đầu tiên là yếu tố con người, bởi dù công nghệ có tối ưu đến đâu vẫn luôn phải có một đội ngũ vận hành thật sự. Do đó, cần tìm hiểu xem những người đứng sau dự án là ai, có kinh nghiệm, uy tín hay từng tham gia vào những dự án thành công hoặc thất bại nào trước đây.

"Nếu không biết ai đứng sau dự án, tốt nhất không nên đầu tư", bà Jenny Nguyễn nói.

Tiêu chí thứ hai là sản phẩm. Một sản phẩm thực sự giá trị phải có tính ứng dụng, có khả năng giải quyết bài toán mà thị trường đang cần, thay vì chỉ là ý tưởng phóng đại hoặc tự tạo ra vấn đề rồi tự mình giải quyết. Do đó, câu chuyện của sản phẩm và giá trị thật của nó là điều không thể bỏ qua trong quá trình thẩm định.

Cuối cùng là thời điểm đầu tư. Một dự án tốt nếu xuất hiện sai thời điểm cũng có thể thất bại như thường. Do đó, theo bà Jenny Nguyễn, các nhà đầu tư mới đừng bao giờ "nhắm mắt" đầu tư. Thị trường crypto luôn có cơ hội nhưng rủi ro cũng luôn song hành nên cần tránh chạy theo trào lưu.

Không vội vàng xuống tiền khi chưa hiểu rõ dự án, đồng thời phải cân nhắc mức độ chịu rủi ro của bản thân. Quan trọng nhất là phải biết tự thẩm định thông tin thay vì tin vào các lời quảng cáo.

ĐỨC THIỆN - BÌNH KHÁNH

Nguồn: https://tuoitre.vn/dong-tien-giao-dich-tai-san-so-vo-danh-nhung-khong-vo-hinh-20251117224012737.htm