Gìn giữ hồn cốt nghề thêu truyền thống Minh Lãng

Chú thích ảnh

Ở tuổi gần 70, nghệ nhân Nguyễn Cao Bính được mệnh danh là người “vẽ tranh bằng chỉ” bởi những tác phẩm của ông sinh động, sắc nét, hài hòa, đạt đỉnh cao cả về mỹ thuật và kỹ thuật. Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN

Thăng - trầm làng nghề 200 năm tuổi

Ở tuổi gần 70, nghệ nhân Nguyễn Cao Bính (thôn Bùi Xá, xã Thư Trì) được người trong nghề trân trọng gọi bằng cái tên “Người vẽ tranh bằng chỉ” bởi những tác phẩm của ông không chỉ là sản phẩm tranh thêu thông thường mà đã đạt tới độ điêu luyện, sắc nét, hài hòa cả về mỹ thuật và kỹ thuật. Ông cũng là người đầu tiên ở làng tranh thêu truyền thống Minh Lãng được phong tăng danh hiệu “Nghệ nhân tranh thêu” vào năm 2008.

Ông Bính chia sẻ, theo tài liệu lịch sử còn lưu lại, năm 1825 cả vùng Thái Bình trước đây bị ngập lụt, mất mùa, người dân đói túng, dịch bệnh hoành hành. Ba cụ Nguyễn Như Khang, Nguyễn Nghĩa, Nguyễn Ca rời làng đi kiếm sống, vô tình học được nghề thêu về truyền dạy cho con cháu và người dân làng Gòi, làng Bùi (thôn Phù Lôi, thôn Bùi Xá ngày nay), từ đó nghề thêu ra đời ở Minh Lãng.

Thời kỳ phong kiến, sản phẩm thêu của Minh Lãng chủ yếu là mũ, áo, xiêm y, trang phục của quan lại triều đình. Những năm đất nước có chiến tranh, dù bị ảnh hưởng nhưng nghề truyền thống vẫn được duy trì, tuy nhiên số khung thêu không nhiều. Thập kỷ 70, 80 của thế kỷ XX là thời điểm cực thịnh của làng khi nơi đây trở thành xưởng thêu khổng lồ, thu hút hàng nghìn hộ làm nghề, mang lại thu nhập cao cho người dân địa phương với nhiều sản phẩm được xuất khẩu sang Liên Xô và các nước Đông Âu. Tuy vậy, vào thập kỷ 90 của thế kỷ XX, thị trường Liên Xô và Đông Âu sụp đổ đã ảnh hưởng lớn đến nghề thêu Minh Lãng, làng nghề rơi vào khó khăn.

Chú thích ảnh — Nghệ nhân Nguyễn Cao Bính (xã Thư Trì, tỉnh Hưng Yên) dù tuổi đã cao nhưng vẫn thầm lặng, nâng niu từng đường kim mũi chỉ để giữ được hồn cốt nghề cha ông để lại. Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN

Điểm làm nên thương hiệu tranh thêu Minh Lãng, theo nghệ nhân Nguyễn Cao Bính, nổi bật nhất là kỹ thuật “đổ màu” tinh xảo, cho phép chuyển sắc chỉ mềm mại như tranh vẽ, tạo chiều sâu và độ mịn đặc trưng. Mũi thêu ở đây nhỏ, đều, bố cục tranh cũng được chăm chút theo nghệ thuật tạo hình truyền thống, đảm bảo hài hòa màu sắc và tỷ lệ.

Người thợ Minh Lãng có thể thêu nhiều thể loại từ phong cảnh, tĩnh vật, tranh thờ và đặc biệt, thể loại khó nhất của tranh thêu là thêu chân dung cũng đã được người thợ lành nghề nơi đây như nghệ nhân Nguyễn Cao Bính chinh phục. Với ông, tranh chân dung rất khó, mất nhiều thời gian, đòi hỏi yêu cầu phải giống nhân vật nhất và lột tả thần thái qua ánh mắt, nụ cười, qua từng đường nét khuôn mặt song đây là cách ông thổi hồn cho đam mê của mình và góp phần khẳng định giá trị của làng nghề Minh Lãng ngày nay.

Trong số hàng nghìn sản phẩm đã được thực hiện, tranh thêu về lãnh tụ Hồ Chí Minh luôn là đề tài ông tâm đắc nhất. Ngoài bức chân dung ông thêu về Bác cách đây đã mấy chục năm được treo trang trọng trong nhà, ông đang thêu tranh chủ đề Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với cán bộ, nhân dân tại Đình Phương Cáp mang dấu ấn riêng của quê hương - xã Hiệp Hòa, huyện Vũ Thư cũ, nay là xã Thư Trì, tỉnh Hưng Yên cùng 2 bức tranh quê nội và quê ngoại của Bác.

Cần quan tâm truyền nghề

Cũng như nhiều làng nghề thủ công truyền thống khác, làng nghề tranh thêu Minh Lãng đứng trước nguy cơ mai một khi phải cạnh tranh với các sản phẩm thêu công nghiệp và xu hướng tiêu dùng của xã hội hiện đại, trong khi đó lực lượng lao động, nhất là lao động trẻ không lựa chọn gắn bó với nghề.

Bà Hoàng Thị Phượng (thôn Bùi Xá, xã Thư Trì) chia sẻ, gia đình bà có truyền thống 3 thế hệ gắn bó với nghề thêu tranh truyền thống. Học thêu cơ bản mất khoảng 3 - 4 tháng nhưng đạt độ thêu tinh xảo thì cần nhiều kinh nghiệm và năng khiếu, con mắt nghệ thuật. Năm nay đã ngoài 60 tuổi, bà Phượng vẫn đau đáu nỗi lòng làm sao để giữ được nghề thủ công cha ông để lại. Bởi thực tế hiện nay, mỗi ngày công tối đa của người thợ thêu chỉ được khoảng 200.000 đồng/ngày, khó thu hút được lao động trẻ.

Đó cũng là trăn trở của nghệ nhân Nguyễn Cao Bính. Nhiều năm qua, ông không chỉ giữ nghề cho riêng mình mà còn truyền lại những tinh hoa, kỹ thuật và cả niềm kiêu hãnh của một làng nghề từng vang danh cho bất kỳ ai muốn gắn bó với nghề thêu Minh Lãng. Bởi với ông, dạy được từng mũi thêu cho lớp trẻ là mong gieo được những “mầm nghề” mới, dù chỉ là vài đốm lửa nhỏ trong một ngôi làng đang vắng dần những khung thêu thủ công.

Ông Nguyễn Đức Luận, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Thư Trì cho biết, xã được thành lập dựa trên cơ sở sắp xếp 3 xã Hiệp Hòa, Minh Lãng và Song Lãng; trong đó làng nghề tranh thêu Minh Lãng là nghề truyền thống tiêu biểu của địa phương. Hiện nay, trên địa bàn có 3 doanh nghiệp và nhiều cơ sở sản xuất, tổ hợp thêu tranh song hành cả thêu thủ công và thêu công nghiệp. Để gìn giữ làng nghề, thời gian tới, xã tổ chức tập huấn nâng cao tay nghề cho thợ thêu; kết hợp với các nghệ nhân, thợ lành nghề mở các lớp dạy nghề thêu cho thế hệ trẻ, đồng thời tăng cường quảng bá thương hiệu, xây dựng các tour du lịch trải nghiệm, tham quan làng nghề… qua đó góp phần gìn giữ nghề thêu truyền thống của địa phương.

Trong nhịp sống hiện đại, nỗ lực bền bỉ của các nghệ nhân cùng chính quyền địa phương đã và đang góp phần bảo tồn giá trị tinh hoa làng nghề 200 năm tuổi. Mỗi sản phẩm tranh thêu truyền thống không chỉ là sản phẩm sáng tạo nghệ thuật, mang lại sinh kế cho người dân địa phương mà còn mang giá trị kết nối giữa quá khứ với hiện tại, nối dài niềm tự hào của người dân địa phương về một nghề truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.