Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo: Vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích thúc đẩy phát triển đổi mới sáng tạo

Tại Hội thảo góp ý về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tổ chức, các chuyên gia kiến nghị, cần thiết có quy định về nội dung đạo đức và trách nhiệm trong sử dụng AI, bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư và có một số nguyên tắc cụ thể ở các văn bản dưới Luật.

Xác định điểm cân bằng

AI là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống, từ sản xuất kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông đến quốc phòng và an ninh. Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải, ở Việt Nam, AI được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển số, phát triển kinh tế tri thức, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải phát biểu tại hội thảo.

Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia của Bộ Chính trị cũng đã đặt ra mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI, từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số, AI, phát triển mạnh mẽ ứng dụng AI, ứng dụng dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.

Tuy nhiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Trần Văn Khải nêu rõ, sự phát triển nhanh của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm và an toàn, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp, vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích thúc đẩy phát triển đổi mới sáng tạo.

Chính vì vậy, việc kịp thời xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo trình Quốc hội xem xét ban hành tại Kỳ họp thứ Mười có ý nghĩa hết sức quan trọng. Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu, phát triển ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn. “Điều quan trọng của dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo lần này là xác định được quan điểm chính sách, xác định được điểm cân bằng phù hợp giữa quản lý và thúc đẩy. Qua đó, những nội dung quản lý, những điều cấm phải thật sự tường minh”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhấn mạnh.

Chủ nhiệm Khoa Luật tư, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội TS. Nguyễn Bích Thảo phát biểu

Quan tâm đến Điều 4 dự thảo Luật, Chủ nhiệm Khoa Luật tư, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, TS. Nguyễn Bích Thảo nhận thấy, 8 nguyên tắc cơ bản ở Điều này đã thể hiện rõ các giá trị cốt lõi, phổ biến của nhân loại về quản trị AI và AI có trách nhiệm lấy con người làm trung tâm; trách nhiệm và kiểm soát của con người; an toàn, công bằng và minh bạch; tuân thủ pháp luật và chuẩn mực đạo đức; tự chủ quốc gia và hội nhập quốc tế; phát triển xanh, bao trùm và bền vững; quản lý dựa trên rủi ro; thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Song, TS. Nguyễn Bích Thảo cho rằng, nội hàm của một số nguyên tắc cơ bản dường như còn có sự trùng lặp và chồng chéo với các nguyên tắc về đạo đức tại Chương V dự thảo Luật. Do đó, đề nghị, cơ quan soạn thảo khi thiết kế quy định này cần tham khảo cách tiếp cận 2 tầng như Khuyến nghị của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) về đạo đức AI. Cụ thể, tầng thứ nhất là các giá trị cốt lõi, định hướng lớn về chính sách, cách tiếp cận; tầng thứ hai là các nguyên tắc đạo đức mang tính cụ thể hơn để tránh sự trùng lặp.

Bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư

Dự thảo Luật nhấn mạnh mô hình ngôn ngữ lớn và AI tạo sinh của Việt Nam được huấn luyện chuyên sâu với dữ liệu tiếng Việt. Phân tích về nội dung này, GS. TSKH Hồ Tú Bảo - Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán cho rằng, quy định như dự thảo Luật vẫn chưa đầy đủ. AI có hai nhánh chính là AI phân tích và AI tạo sinh.

Trong đó, AI phân tích (còn gọi AI dự đoán) tập trung vào việc hiểu dữ liệu hiện có và quá khứ để rút ra thông tin, tìm kiếm mẫu, giải thích nguyên nhân và dự đoán tương lai, có bản chất phân tích, giải thích và dự báo. AI tạo sinh tập trung vào việc tạo ra nội dung mới, ý tưởng, thiết kế hoặc giải pháp mà không có sẵn trong dữ liệu huấn luyện, chủ yếu sáng tạo, thiết kế và tổng hợp. Vì vậy, chiến lược quốc gia về AI cần phát triển và sử dụng hài hòa AI phân tích và AI tạo sinh.

Bên cạnh đó, GS. TSKH Hồ Tú Bảo cũng đề xuất bổ sung thuật ngữ “Đạo đức AI là tập hợp các nguyên tắc và chuẩn mực đòi hỏi mọi thành viên trong xã hội phải tuân thủ khi nghiên cứu, phát triển, triển khai và sử dụng AI nhằm bảo đảm công bằng, minh bạch, an toàn, và trách nhiệm xã hội”.

Bày tỏ đồng tình, Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, TS. Phùng Văn Ổn cũng cho rằng, trước nhiều thông tin không được kiểm chứng được tạo dựng bởi AI như thực tiễn hiện nay gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội, việc quy định nội dung đạo đức và trách nhiệm trong sử dụng AI là cần thiết.

Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, TS. Phùng Văn Ổn phát biểu tại hội thảo

Ông Phùng Văn Ổn kiến nghị, đạo đức AI cần bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền con người, quyền riêng tư; đồng thời, bày tỏ băn khoăn về việc thành lập Ủy ban Quốc gia về AI, Cổng một cửa AI, bởi điều này dễ dẫn tới việc "phình" cơ cấu tổ chức khi hiện nay đã có Ủy ban về chuyển đổi số.

Ở góc độ quản lý, Chủ tịch Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam Trần Đức Lai đề xuất thành lập Hội đồng đạo đức AI độc lập trong Ủy ban với chuyên gia đa lĩnh vực, trong đó cần nêu rõ tỷ lệ tham gia của chuyên gia (như mô hình của Singapore, tỷ lệ chuyên gia có thể từ 30 - 50%); đồng thời, quy định rõ cơ chế phối hợp giữa các bộ khi xử lý vấn đề liên ngành.

Về khung đạo đức AI quốc gia, Chủ tịch Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam đánh giá, Điều 40, 41 của dự thảo Luật có nguyên tắc tổng quát nhưng thiếu quy định chi tiết thực thi, bởi Khung đạo đức AI cần đặt ra giới hạn cho công nghệ, bảo vệ con người, bảo đảm công bằng và minh bạch, khuyến khích đổi mới sáng tạo. Do đó, ông đề xuất bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư và cần nêu một số nguyên tắc cụ thể ở các văn bản dưới Luật.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long phát biểu

Thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long khẳng định, việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là bước đi quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và quản trị quốc gia trong kỷ nguyên số. Một hành lang pháp lý rõ ràng, với các nhóm chính sách cụ thể, sẽ giúp phát huy tối đa tiềm năng của AI, đồng thời nhận diện, kiểm soát và giảm thiểu rủi ro.

“Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tiếp thu đầy đủ các ý kiến của chuyên gia, nhà khoa học, cơ quan quản lý để tiếp tục hoàn thiện dự thảo trước khi trình Quốc hội xem xét”, Thứ trưởng cho biết.

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/du-thao-luat-tri-tue-nhan-tao-vua-quan-ly-chat-che-vua-khuyen-khich-thuc-day-phat-trien-doi-moi-sang-tao-10390992.html