ESG: Cửa ải "chữ E" trong làn sóng đổi mới công nghệ để phát triển bền vững

(Dân trí) - Đằng sau AI, blockchain hay hạ tầng số là những “vết chân” môi trường ngày càng lớn, buộc doanh nghiệp phải đối diện bài kiểm tra khó của ESG: Làm sao đổi mới công nghệ mà không đánh đổi chữ “E”.

Bài kiểm tra chữ "E" với cú hích công nghệ

Khoa học công nghệ được kỳ vọng giúp doanh nghiệp đo lường, tối ưu và tăng tốc chuyển đổi xanh. Nhưng chính công nghệ cũng có thể tạo ra “vết chân” môi trường mới: từ điện năng cho trung tâm dữ liệu, đến những mô hình blockchain tiêu thụ năng lượng lớn. Bài toán đặt ra là làm sao đổi mới mà không đánh đổi.

Đây cũng là vấn đề được nhiều thành viên trong Hội đồng Thẩm định Vietnam ESG Awards 2025 đặc biệt quan tâm và có nhiều phân tích tâm huyết.

TS Bùi Thanh Minh nhận định bộ tiêu chí của Vietnam ESG Awards chi tiết và bám sát các chuẩn mực ESG hiện hành (Ảnh: Thành Đông).

TS Bùi Thanh Minh - Phó giám đốc chuyên môn, Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) nhìn nhận, “chuyển đổi kép” (xanh và số) đang trở thành xu hướng quốc tế, và ở Việt Nam, định hướng này cũng gắn với các chủ trương thúc đẩy khoa học công nghệ và chuyển đổi số.

Nhưng càng số hóa, nhu cầu hạ tầng số càng lớn, và môi trường là bên phải "trả hóa đơn" năng lượng nếu doanh nghiệp không tính toán kỹ.

Thực tế, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) dự báo điện năng tiêu thụ của các trung tâm dữ liệu toàn cầu có thể tăng mạnh, “hơn gấp đôi” vào năm 2030 lên khoảng 945 TWh, với AI là động lực đáng kể trong làn sóng này.

Con số ấy cho thấy một nghịch lý: doanh nghiệp có thể làm ESG “đẹp” hơn nhờ dữ liệu, nhưng cũng có thể làm chữ E “xấu” đi vì điện năng, phát thải gián tiếp, và cả áp lực lên lưới điện.

Blockchain là ví dụ điển hình cho mâu thuẫn đó.

Cần cân bằng giữa yếu tố đổi mới khoa học công nghệ và môi trường (Ảnh: Getty).

Tại phiên họp của Hội đồng Thẩm định Vietnam ESG Awards 2025 diễn ra vào ngày 9/12, PGS.TS Tạ Hải Tùng - Hiệu trưởng Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông (Đại học Bách khoa Hà Nội) nêu vấn đề: "Blockchain là công nghệ tiêu thụ nhiều năng lượng, do đó không phải doanh nghiệp nào cũng phù hợp để ứng dụng.

Trong nhiều trường hợp, những giải pháp khác như chữ ký số có thể đáp ứng nhu cầu bảo mật mà vẫn tối ưu chi phí năng lượng".

Ông Vũ Thanh Thắng, Giám đốc Trí tuệ nhân tạo CAIO - Founder Công ty cổ phần An ninh mạng SCS (Ảnh: Thành Đông).

Ông Vũ Thanh Thắng - Giám đốc Trí tuệ Nhân tạo (CAIO), Founder Công ty cổ phần An ninh mạng SCS - chia sẻ quan điểm tương tự.

Ông cho biết tại Việt Nam, một số doanh nghiệp đang phát triển nền tảng blockchain, nhưng công nghệ này lại mâu thuẫn ở khía cạnh chữ E do mức tiêu thụ năng lượng cao. Tuy vậy, blockchain có lợi thế lớn là không phụ thuộc bên thứ 3.

Đổi mới khoa học công nghệ không thể đánh đổi bằng mọi giá

Liên quan đến các tiêu chí chấm điểm cho Vietnam ESG Awards 2025, một điểm đồng thuận nổi bật trong các ý kiến chuyên gia là “đo lường”.

TS Lê Thái Hà - Giám đốc Điều hành Quỹ VinFuture, Giám đốc Điều hành Quỹ Vì Tương lai xanh cho rằng, hạng mục khoa học công nghệ nên được tiếp cận theo hướng tập trung vào các giải pháp công nghệ nhằm giải quyết những khía cạnh khác nhau của 3 trụ cột E, S, G.

TS Lê Thái Hà - Giám đốc Điều hành Quỹ VinFuture, Giám đốc Điều hành Quỹ Vì Tương lai xanh (Ảnh: Thành Đông).

Bà Lê Thái Hà nhấn mạnh rằng cần xây dựng hệ thống tiêu chí đo lường cụ thể và rõ ràng. Chẳng hạn, với trụ cột E, cần đánh giá giải pháp đó giúp tiết kiệm năng lượng hoặc giảm phát thải như thế nào.

Với trụ cột S thì cần đánh giá rằng công nghệ có tạo ra môi trường làm việc bình đẳng hơn hay nâng cao chỉ số hạnh phúc của người lao động. Còn đối với chữ G, cần xem xét công nghệ giúp tối ưu thời gian và hiệu quả quản trị ra sao.

GS Nguyễn Đức Khương, EMLV Business School, Giám đốc Phát triển quốc tế De Vinci Higher Education và Chủ tịch AVSE Global nhận định, bộ tiêu chí cần “đo đạc ảnh hưởng thực tế” và đánh giá tác động của doanh nghiệp với môi trường xung quanh, kể cả trong quan hệ chuỗi cung ứng và khách hàng.

GS.TS Mạc Quốc Anh - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, Viện trưởng Viện Kinh tế và Phát triển Doanh nghiệp nhấn mạnh rằng, đổi mới khoa học, công nghệ không thể bằng mọi giá.

Theo ông, khi doanh nghiệp ứng dụng các tiến bộ khoa học, công nghệ, yếu tố bảo vệ môi trường cần được đặt ở vị trí then chốt, với mức độ kiểm soát và hạn chế tác động tiêu cực cao nhất có thể.

GS.TS Mạc Quốc Anh - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, Viện trưởng Viện Kinh tế và Phát triển Doanh nghiệp (Ảnh: Mạnh Quân).

Các tiêu chí đánh giá dù được lượng hóa bằng số liệu vẫn cần được cân đối hài hòa, bảo đảm đổi mới công nghệ gắn chặt với mục tiêu phát triển bền vững.

Theo các chuyên gia, ở góc nhìn môi trường, đo lường không chỉ là “kết quả đầu ra”, mà còn là “vết chân” trong toàn bộ vòng đời công nghệ: thiết bị phần cứng, điện năng vận hành, làm mát, thay thế, rác thải điện tử, rồi cả phát thải gián tiếp khi dùng điện từ nguồn hóa thạch.

Khi doanh nghiệp đưa một nền tảng AI hay blockchain vào vận hành, câu hỏi nên đặt ra là: giải pháp đó cắt giảm được bao nhiêu nguồn lực cho quy trình cũ, nhưng đồng thời tạo thêm bao nhiêu điện năng tiêu thụ mới?

Chia sẻ trên báo Dân trí, TS Phạm Tâm Long - Giảng viên tại Trường quản trị Quốc tế - Đại học Ritsumeikan Asia Pacific, Nhật Bản nhận định, chúng ta đang sống trong thời đại mà bộ tiêu chuẩn đánh giá mức độ phát triển bền vững của doanh nghiệp ESG đã trở thành một từ khóa. Đi đâu cũng nghe nói về "xanh", về "bền vững".

Từ chỗ còn lạ lẫm, ngày nay ESG đã xuất hiện trang trọng trong các tuyên bố sứ mệnh. Những chiến dịch trồng cây, những nỗ lực giảm rác thải nhựa hay các hoạt động cộng đồng được triển khai rầm rộ. Đó là những tín hiệu đáng mừng, cho thấy ý thức về trách nhiệm xã hội đã bắt đầu bén rễ.

"Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách sâu sắc và khắt khe hơn theo chuẩn mực quốc tế, dường như chúng ta vẫn đang dừng lại ở "phần ngọn" nhiều hơn là đi vào "phần gốc". Có một khoảng cách vô hình nhưng rất lớn giữa việc làm những việc tốt (doing good) và việc vận hành một mô hình kinh doanh bền vững dựa trên dữ liệu (being sustainable)", TS Long nói.

Tại Nhật Bản, khái niệm Greenwashing (Tẩy xanh – xây dựng hình ảnh thân thiện với môi trường, nhưng thực tế không có hành động tương xứng) đang bị lên án và kiểm soát gắt gao chưa từng thấy. 

Cơ quan Dịch vụ Tài chính Nhật Bản (FSA) đã bắt đầu siết chặt các quy định giám sát liên quan. Tại Nhật Bản, văn hóa kinh doanh thường đề cao triết lý "Honne" (bản âm) và "Tatemae" (bản dương). Nếu "Tatemae" là những gì thể hiện ra bên ngoài, là nghi thức xã giao, thì "Honne" là sự thật, là ý định thực sự bên trong.

Áp dụng vào câu chuyện ESG, nhiều doanh nghiệp có vẻ đang làm rất tốt phần "Tatemae" - tức là lớp vỏ bọc truyền thông với những hình ảnh đẹp.

Nhưng các đối tác quốc tế, các quỹ đầu tư hay các thị trường khó tính như Âu - Mỹ, họ lại đang đi tìm phần "Honne". Họ không còn bị thuyết phục bởi những lời cam kết hoa mỹ. Cái họ cần là một sự xác thực đến từ những con số khô khan nhưng trung thực.

Châu Âu dựng lên hàng rào CBAM (Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) hay EUDR (Quy định chống mất rừng), họ không quan tâm doanh nghiệp của bạn đã làm từ thiện bao nhiêu tỷ đồng.

Họ chỉ quan tâm: Bạn có chứng minh được lô hàng này không gây mất rừng bằng dữ liệu vệ tinh không? Bạn đã trả bao nhiêu tiền cho lượng carbon phát thải ra khi sản xuất cái áo này?

Tuy nhiên, theo TS Long, trong thách thức luôn có cơ hội. Sự thanh lọc của thị trường ESG cũng là lúc những doanh nghiệp làm thật được tỏa sáng.

"Tôi tin rằng doanh nghiệp Việt cần thay đổi tâm thế: Hãy ngừng coi ESG là một gánh nặng chi phí hay một chiêu bài đánh bóng tên tuổi. Hãy coi nó là một khoản đầu tư cho hạ tầng quản trị. Sự minh bạch, dù đôi khi đau đớn vì phải phơi bày những điểm yếu kém, lại có thể là tấm khiên bảo vệ vững chắc nhất", TS Long nhấn mạnh.

Chọn chiến lược đúng để đạt chuyển đổi kép nhờ công nghệ

Việt Nam đã đặt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nghĩa là “đi nhanh” nhưng vẫn phải “đi đúng”.

Trên thực tế, nền tảng công nghệ được đánh giá là chìa khóa để hiện thực hóa những tầm nhìn lớn về phát triển bền vững. Trong đó, AI, dữ liệu lớn (Big Data) và Internet vạn vật (IoT) là bộ ba mấu chốt để doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi kép (số và xanh), đảm bảo tối ưu hóa tài nguyên, một yếu tố sống còn trong kỷ nguyên mới.

Việc tuân thủ các tiêu chuẩn ESG đang dần trở thành cơ chế bắt buộc để tham gia sân chơi quốc tế (Ảnh: GEP).

AI đã phát triển cực mạnh, không còn dừng lại ở việc hỗ trợ đơn thuần mà dần thay thế con người trong nhiều công việc cụ thể để duy trì ba yếu tố Môi trường, Xã hội và Quản trị một cách hoàn toàn tự động.

Các doanh nghiệp tiên phong ứng dụng công nghệ vào ESG đang chuyển đổi từ gánh nặng chi phí thành cơ hội đột phá.

Bà Đỗ Thị Thu Phương - Phó trưởng ban, Ban An toàn môi trường và phát triển bền vững, Tập đoàn Công nghiệp Năng lượng quốc gia Việt Nam (PVN) dẫn chứng, PVN đang sử dụng các giải pháp công nghệ để giải quyết những điểm nghẽn trong thu thập - chuẩn hóa dữ liệu ESG, hướng tới giám sát và đo lường phát thải, an toàn theo dữ liệu thực; từ đó dự báo và đưa ra quyết định điều chỉnh chiến lược, sản xuất kinh doanh kịp thời.

Bà Phương khẳng định ESG được PVN coi là chiến lược phát triển bền vững, là động lực nâng cấp quản trị doanh nghiệp. Công nghệ đóng vai trò trung tâm, giúp PVN đo lường, dự báo, tối ưu và minh bạch hóa trong thực thi ESG, qua đó biến các cam kết thành hành động cụ thể, hướng tới một tương lai năng lượng xanh và bền vững cho Việt Nam.

Chiều 22/12, diễn đàn ESG Việt Nam 2025 do Báo Dân trí tổ chức sẽ diễn ra tại Hà Nội.

Diễn đàn mang đến những phân tích chuyên sâu và góc nhìn toàn diện về vai trò của công nghệ trong thực thi ESG.

Trong khuôn khổ chương trình, Lễ vinh danh Vietnam ESG Awards 2025 sẽ là điểm nhấn tôn vinh những tổ chức, doanh nghiệp tiên phong và tiêu biểu trong thúc đẩy phát triển bền vững.

Với chủ đề “Khoa học công nghệ và động lực cho phát triển bền vững”, sự kiện hướng tới góp phần tạo nền tảng cho một tương lai bền vững và thịnh vượng của Việt Nam. 

Độc giả quan tâm có thể đăng ký tham dự hội thảo với 2 gói tham dự là Standard và VVIP với số lượng có hạn.

Khi đăng ký thành công sẽ được Ban tổ chức gửi vé tham dự qua email, để thuận tiện check-in (làm thủ tục) tham gia chương trình vào ngày 22/12.

Quyền lợi của hạng Standard (500.000 đồng) là vị trí ngồi đẹp, nhận bộ tài liệu hội thảo, quà tặng sự kiện.

Quyền lợi của hạng VVIP (2.000.000 đồng) là vị trí ngồi VIP, tiệc tối private với diễn giả tại Pullman Hanoi, quà tặng độc quyền, khu vực check-in riêng, tài liệu hội thảo từ Ban tổ chức. Vì số lượng chỗ ngồi có hạn, đăng ký tham dự chương trình có thể đóng sớm hơn khi hết chỗ.

Nguồn: https://dantri.com.vn/cong-nghe/esg-cua-ai-chu-e-trong-lan-song-doi-moi-cong-nghe-de-phat-trien-ben-vung-20251216215931286.htm