Giữ hồn nhà gỗ cổ Thủy Triều

go 3 — *3 gian nhà gỗ cổ của gia đình ông Trần Văn Lần ở làng Tuy Lạc, xã Thủy Triều (cũ), nay là phường Hòa Bình.*

Bốn thế hệ giữ nghề nhà gỗ cổ

Đến Tuy Lạc, ai cũng dễ bị cuốn hút bởi vẻ mộc mạc, thâm trầm của những nếp nhà gỗ dựng theo lối cổ xưa. Làng Tuy Lạc có khoảng 2.000 hộ dân, trong đó 200 hộ sở hữu nhà gỗ cổ, cho thấy sức sống bền bỉ của nghề làm nhà gỗ tại vùng đất này.

Nổi bật là căn nhà gỗ 3 gian cổ kính của gia đình ông Trần Văn Lần. Ngôi nhà được dựng trên tầng hai, tầng dưới là xưởng mộc chuyên chế tác nhà gỗ cổ. Gia đình ông Trần Văn Lần có 4 đời theo nghề và ông là người gắn bó lâu năm nhất với làng nghề đến thời điểm này.

Xã Thủy Triều (cũ) từng tự hào về nghệ nhân làm nhà gỗ cổ Trần Văn Ca, người được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hải Phòng” vào năm 2014. Dù nghệ nhân Trần Văn Ca đã mất, nhưng dấu ấn nghề nghiệp còn nguyên qua hàng chục công trình nhà gỗ, từ đường, nhà thờ họ ở Hải Phòng và nhiều tỉnh như Ninh Bình, Quảng Ninh…

go 6 — *Anh Phạm Văn Hiển có hơn 10 năm làm nhà gỗ cổ ở Thủy Triều.*

Trong dòng họ Trần, nhiều người đang nối tiếp con đường cha ông như các anh: Trần Văn Khánh, Trần Quốc Văn, Trần Văn Thịnh, Trần Văn Minh, Trần Văn Đây… đều mở xưởng riêng, đưa nghề truyền thống phát triển mạnh mẽ. Theo ông Trần Văn Lần, hiện tại địa phương có hơn 20 xưởng làm nhà gỗ cổ, quy tụ hơn 100 thợ cả, chưa kể thợ phụ. Nghề mộc Tuy Lạc nổi tiếng bởi sự chuẩn xác, tinh tế về dựng nhà gỗ cổ, là thế mạnh được truyền qua hơn 400 năm nay.

Cũng theo ông Lần, nhà gỗ lim có độ bền vượt trội, tuổi thọ hàng trăm năm mà vẫn giữ nguyên giá trị. Nhà gỗ lim mùa hè mát, mùa đông ấm, lại mang nét đẹp thanh nhã. Vì vậy, nhiều gia đình ở Thủy Triều chọn dựng nhà gỗ lim, thay vì xây nhà hiện đại. Có những ngôi nhà phải chuẩn bị gỗ suốt nhiều năm mới đủ nguyên liệu. Tùy điều kiện từng gia đình, kích thước cột, họa tiết, hoa văn trang trí sẽ khác nhau để phù hợp phong thủy và thể hiện gia thế của chủ nhà.

Dưới bàn tay khéo léo của người thợ Tuy Lạc, nhiều ngôi nhà trở thành tác phẩm nghệ thuật, với chạm khắc tứ linh, tùng - cúc - trúc - mai, tranh Đông Hồ… Mỗi chi tiết đều chứa đựng hồn cốt văn hóa vùng đồng bằng Bắc bộ. Và dòng họ Trần chính là một trong những dòng họ bền bỉ nhất, gìn giữ tinh hoa nghề mộc qua bao thế hệ nơi đây.

Khát vọng mở rộng làng nghề

go 2 — *Ông Trần Văn Lần có hơn 40 năm làm nghề nhà gỗ cổ.*

Nghề dựng nhà gỗ cổ đòi hỏi sự kiên nhẫn, tay nghề cao và tinh thần trách nhiệm lớn. Anh Phạm Văn Hiển có hơn 10 năm làm nhà gỗ cổ cho biết, người thợ không chỉ biết làm mộc, mà còn phải thay gia chủ chọn gỗ, thiết kế, tính toán phong thủy và dựng từng cấu kiện sao cho chuẩn mực theo khuôn thước xưa. Nhất là khâu chọn gỗ có nhiều điều kiêng kỵ, tránh gỗ bị sét đánh, cây có hai lõi, cây bị dây leo quấn… Mỗi cột phải lấy từ một cây, dựng xuôi chiều.

Với thợ cả như ông Trần Văn Lần, cốt lõi của nghề không chỉ ở kỹ thuật, mà nằm ở chữ tâm. Người thợ có tâm mới chọn gỗ tốt, dựng nhà thẳng, giữ uy tín cho làng nghề. Vì vậy, sản phẩm nhà gỗ Thủy Triều luôn sắc sảo, tinh tế hơn nhiều nơi khác. Xưởng mộc ở làng Tuy Lạc lúc nào cũng nhiều việc, như xưởng của ông Lần làm từ 5 – 6 nhà gỗ/năm, giá trị mỗi công trình lên tới hàng tỷ đồng. Các đội thợ luôn làm trọn vẹn công trình bằng nhân lực của mình, không sang nhượng, không làm ồ ạt, bảo đảm chất lượng và uy tín.

Chính vì vậy, nhiều người ưa chuộng nhà cổ ở nhiều tỉnh, thành phố cũng thường tìm đến người thợ Tuy Lạc để gửi gắm, thuê mượn. Ông Nguyễn Tất Na ở phường Thủy Nguyên cho biết, ông tham khảo nhiều nơi, nhưng cuối cùng vẫn tin tưởng thợ Thủy Triều để dựng nhà gỗ cổ làm nơi thờ cúng và sinh hoạt của gia đình.

Nghề làm nhà gỗ cổ ở Thủy Triều ngày càng phát triển dù cuộc sống hiện đại hơn. Dù vậy, theo ông Đỗ Văn Thêm, Bí thư Chi bộ Tổ dân phố 5, phường Hòa Bình, ông sinh ra ở làng Tuy Lạc, gắn bó và chứng kiến thăng trầm của nghề. Làng nghề làm nhà gỗ cổ là nguồn sinh kế ổn định của nhiều hộ dân Tuy Lạc. Tuy nhiên, phần lớn xưởng mộc nằm sát khu dân cư, diện tích chật hẹp, khó mở rộng và khó đầu tư máy móc lớn. Thế hệ trẻ dù yêu nghề, nhưng e ngại vất vả, môi trường làm việc khó khăn. Đây là thách thức lớn cho tương lai làng nghề.

Để nghề phát triển đúng tầm, người làm nghề mong muốn có mặt bằng sản xuất rộng rãi, quy hoạch làng nghề tập trung và cơ chế hỗ trợ phù hợp. Để từ đó, người thợ thêm gắn bó với nghề truyền thống, góp phần vào việc giữ gìn, phát huy những nếp nhà gỗ cổ, nối dài giá trị văn hóa cha ông để lại.

BÙI HƯƠNG

Nguồn: https://baohaiphong.vn/giu-hon-nha-go-co-thuy-trieu-527971.html