Hợp tác quốc tế trong bảo tồn di sản văn hóa Chăm

Từ những năm 1990, quá trình hợp tác quốc tế về bảo tồn di sản văn hóa Chăm trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã diễn ra tại một số dự án khảo cổ học. Thông qua sự hỗ trợ về kinh phí và kỹ thuật từ các tổ chức, chính phủ trên thế giới, nhiều di tích, phế tích Champa được khai quật, hồi sinh, đặc biệt tại Khu đền tháp Mỹ Sơn.

Chuyên gia Ấn Độ đang hỗ trợ trùng tu nhóm tháp E Mỹ Sơn. Ảnh: VĨNH LỘC

Chặng đường hợp tác quốc tế

Năm 1993, Viện Khảo cổ học Việt Nam phối hợp Viện Khảo cổ học London (Anh) tiến hành khai quật khảo cổ khu vực chân núi Bửu Châu thuộc kinh thành Trà Kiệu xưa (nay thuộc xã Duy Xuyên).

Trong gần 10 năm triển khai, dự án có sự tham gia của hai chuyên gia người nước ngoài gồm Giáo sư Ian C. Glover và Marico Yamagata (Nhật Bản), khởi đầu giai đoạn hợp tác quốc tế trong khảo cổ, khai quật các di tích, phế tích văn hóa Chăm trên địa bàn thành phố Đà Nẵng kể từ sau năm 1975.

Dấu ấn rõ nét và sâu sắc nhất trong hợp tác khảo cổ, khai quật các di sản văn hóa Chăm trên địa bàn thành phố Đà Nẵng phải kể đến những dự án được triển khai tại Khu di tích Mỹ Sơn (xã Thu Bồn).

Trong khoảng 20 năm trở lại đây, nhiều tổ chức, đơn vị chuyên ngành trên thế giới như UNESCO, Jica (Nhật Bản), Lerici Fondation (Ý), Trường Đại học Milan, Văn phòng UNESCO Hà Nội, Viện ASI (Ấn Độ)… đã đến Mỹ Sơn.

Nổi bật, phải kể đến dự án bảo tồn nhóm tháp G giai đoạn 2003 - 2013 với sự hợp tác 3 bên gồm UNESCO - Việt Nam - Ý, tổng kinh phí hơn 1,3 triệu USD.

Sau 10 năm triển khai, hơn 1.500 hiện vật các loại đã được phát lộ, thu nhặt, đồng thời tạo cơ sở vững chắc cho việc gia cố, trùng tu công trình, từng bước định hình lại nguyên trạng nhóm tháp G.

Tiếp đến, dự án trùng tu nhóm tháp K, H, A giai đoạn 2017 - 2022 do Chính phủ Ấn Độ hỗ trợ phần lớn kinh phí cứu vãn cấp thiết các nhóm tháp có nguy cơ sụp đổ.

Trong quá trình khai quật khảo cổ cũng đã phát hiện Đài thờ tháp A10 (Thủ tướng Chính phủ công nhận Bảo vật quốc gia năm 2021).

Sự hỗ trợ của Chính phủ Ấn Độ cũng đang được tiếp tục tại dự án bảo tồn, tu bổ cấp thiết một số hạng mục thuộc khu tháp E, F Mỹ Sơn giai đoạn 2025 - 2029.

Dự án khai quật khảo cổ học nhóm tháp L có sự tham gia của các chuyên gia đến từ nước Ý. Ảnh: VĨNH LỘC

Đặc biệt, tại dự án khai quật khảo cổ học nhóm tháp L vừa kết thúc hồi cuối tháng 7/2025, các chuyên gia Ý đến từ Quỹ C.M. Lerici đã phối hợp Ban Quản lý di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn, Viện Bảo tồn di tích và Viện Khảo cổ học khai quật phát lộ được nền móng kiến trúc có thể là một công trình phòng thủ của người Chăm xưa tại Mỹ Sơn...

Bổ khuyết trình độ chuyên môn

Thực tế, quá trình hợp tác quốc tế trong khảo cổ học cũng đã được triển khai tại thành phố Hội An (cũ) bắt đầu khoảng những năm từ 1989 - 2000 với sự hỗ trợ của các tổ chức và chuyên gia đến từ Nhật Bản, Anh, Đức…, chủ yếu tập trung vào các di chỉ văn hóa Sa Huỳnh, tiền Sa Huỳnh và khai quật tàu cổ chở gốm sứ tàu đắm tại vùng biển Cù Lao Chàm.

Tuy nhiên, với các di tích văn hóa Champa, hợp tác quốc tế đa phần tập trung tại Mỹ Sơn và không gian văn hóa vùng di sản.

Khởi đầu với việc kiến trúc sư Kazimiers Kwiatkowski (1944 - 1997) thuộc Cơ quan Liên hiệp Xí nghiệp bảo tồn di tích Ba Lan tới làm việc tại Mỹ Sơn (1980 - 1994) và tiến hành gia cố chống đỡ các tháp D1, D2.

Từ đó, dường như giai đoạn nào cũng có dấu ấn của các chuyên gia quốc tế tại khu di sản này.

Lãnh đạo Sở Văn hóa, Thế thao và Du lịch Đà Nẵng chụp ảnh lưu niệm cùng các chuyên gia Ấn Độ đang khai quật trùng tu nhóm tháp E, F Mỹ Sơn. Ảnh: VĨNH LỘC

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc phụ trách Ban Quản lý di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn khẳng định, hợp tác quốc tế luôn là lĩnh vực có ý nghĩa quan trọng của đơn vị suốt 30 năm qua.

Bởi việc bảo tồn di sản đòi hỏi kiến thức, kỹ thuật cao cũng như nguồn kinh phí tương đối lớn nên rất cần chuyên gia quốc tế và nguồn kinh phí tài trợ từ nước ngoài.

Đặc biệt, gần 20 năm trở lại đây, hầu hết công trình đền tháp được khai quật, trùng tu thành công, mở cửa đón khách tham quan đều có dấu ấn của quá trình hợp tác quốc tế với hai đối tác lớn là Chính phủ Ý và Ấn Độ.

Theo TS. Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học Việt Nam, hợp tác quốc tế bất kỳ đâu cũng cần, nhưng riêng tại Đà Nẵng, đặc biệt là Mỹ Sơn lại càng cần thiết.

Có một số vấn đề các chuyên gia trong nước vẫn phải học hỏi như về mặt công nghệ, lý thuyết...

“Tuy hiện nay các nhà khảo cổ học Việt Nam rất giỏi thực địa nhưng hệ thống lý thuyết thì chưa đáp ứng được.

Ngược lại, các chuyên gia nước ngoài hệ thống lý thuyết rất giỏi vì họ có thời gian nghiên cứu sâu nhưng kinh nghiệm hiện trường không nhiều.

Vì vậy sự hợp tác giữa hai bên sẽ đưa đến những kết quả rất khả quan”, TS. Nguyễn Ngọc Quý nhận định.

Nguồn: https://baodanang.vn/hop-tac-quoc-te-trong-bao-ton-di-san-van-hoa-cham-3302932.html