Làng Sông: ký ức chữ Quốc ngữ và vết thương sau bão 13

Bão 13 để lại khung cảnh xơ xác tại Tiểu chủng viện Làng Sông: hàng chục cây sao đen cổ thụ hơn 130 năm tuổi gãy đổ, mái ngói rêu phong sứt mẻ. Dẫu vậy, công trình hơn 200 năm tuổi vẫn giữ khí chất trầm mặc và vai trò như một điểm dừng chân để lần theo hành trình hình thành chữ Quốc ngữ ở miền Trung.

Khung cảnh sau bão: những vết cắt thời gian

Quanh khuôn viên, nhiều cây sao đen lâu năm bị quật ngã nằm chỏng chơ; không ít thân cây cụt ngọn, những cành lớn bị cưa ra từng khúc chất thành hàng dài. Mái ngói nhuốm màu thời gian thêm chắp vá. Cảm giác hoang tàn phủ lên từng lối đi, nhưng sự bền bỉ của công trình vẫn hiện hữu.

Tiểu chủng viện Làng Sông ở Gia Lai xơ xác sau bão - 1

Tiểu chủng viện Làng Sông ở Gia Lai xơ xác sau bão - 2

Với nhiều du khách, ghé Làng Sông lúc này là hành trình xen lẫn tiếc nuối và thán phục: tiếc cho cây xanh gãy đổ sau thiên tai, nhưng thán phục trước sức sống bền bỉ của một di sản vượt qua biến động.

Dấu mốc chữ Quốc ngữ bên dòng sông Côn

Bình Định được xem là nơi lưu dấu những bước đầu của chữ Quốc ngữ từ đầu thế kỷ XVII. Tại đây, nhà in Làng Sông đầu tiên của xứ Đàng Trong được dựng nên, đánh dấu sự du nhập và phát triển hệ thống chữ viết Latin hóa cho người Việt. Tiểu chủng viện Làng Sông, khi đó là một cơ sở tu học quan trọng, trở thành điểm khởi nguồn của nhiều hoạt động truyền bá ngôn ngữ và văn hóa.

Hiện Giáo phận Quy Nhơn quản lý hai cơ sở gắn với lịch sử chữ Quốc ngữ: Nước Mặn và Làng Sông, đều thuộc huyện Tuy Phước. Cùng với nhà in Làng Sông, tiểu chủng viện không chỉ là một di tích kiến trúc, mà còn là chứng tích sống động của giai đoạn giao thoa văn hóa góp phần định hình diện mạo chữ viết Việt Nam hiện đại.

Tiểu chủng viện Làng Sông ở Gia Lai xơ xác sau bão - 3

Gothic mộc mạc giữa làng quê Bình Định

Công trình mang phong cách Gothic với những cửa vòm nhọn, các ô cửa đối xứng, họa tiết mềm mại và bông gió trang trí tinh xảo. Trải qua hơn hai thế kỷ, dấu ấn châu Âu vẫn hiện rõ trên từng mảng tường rêu phong. Mặt tiền nhà thờ không đồ sộ như Thánh đường Paul ở Macao do người Bồ Đào Nha xây dựng, nhưng gợi cảm giác gần gũi, như một phiên bản mộc mạc của thánh đường cổ phương Tây đặt giữa không gian làng quê.

Tiểu chủng viện Làng Sông ở Gia Lai xơ xác sau bão - 5

Theo dấu đường nước xưa

Tương truyền, từ đầm Thị Nại, các thương buôn theo đường thủy ngược sông Côn lên thượng nguồn. Cũng theo hành trình ấy, các giáo sĩ Bồ Đào Nha đã đến vùng đất Quy Nhơn và dựng nhà thờ Làng Sông – tiền thân của tiểu chủng viện ngày nay. Dù đã nhiều lần tu sửa, hồn cốt kiến trúc ban đầu vẫn được giữ lại trong từng chi tiết.

Tiểu chủng viện Làng Sông ở Gia Lai xơ xác sau bão - 6

Trải nghiệm hôm nay: lắng nghe di sản

Những năm gần đây, Làng Sông thu hút du khách trong và ngoài nước nhờ vẻ đẹp cổ kính, tĩnh lặng và không gian làng quê thanh bình. Sau bão, nhu cầu khắc phục và bảo tồn được đặt lên hàng đầu. Mỗi bước chân qua khuôn viên là một lần chạm vào lớp trầm tích văn hóa – nơi ký ức chữ Quốc ngữ còn nguyên vẹn dẫu cây ngã, ngói sứt.

Việc khẩn trương khắc phục, bảo tồn di tích không chỉ là trách nhiệm của ngành chức năng mà còn là mong mỏi của những người yêu mến lịch sử – văn hóa Bình Định. Giữa vết thương thiên tai, giá trị di sản vẫn dẫn dắt những câu chuyện để ta hiểu thêm hành trình của một ngôn ngữ dân tộc.