Lãnh đạo Trung tâm Vũ trụ Việt Nam: Lương kỹ sư vũ trụ vẫn theo ngạch bậc

Theo TS. Lê Xuân Huy, để đào tạo một kỹ sư hàng không vũ trụ mất rất nhiều thời gian và tiền bạc, nếu không giữ chân được họ là lãng phí lớn.

Trong khi chi phí đào tạo để trở thành một kỹ sư hàng không vũ trụ là 5 - 6 tỷ đồng thì mức lương của những cán bộ này khi về làm việc ở Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) chỉ khoảng 5 - 8 triệu đồng/tháng. Điều này dẫn đến lãng phí ngân sách Nhà nước khi các kỹ sư bỏ nghề, nghỉ việc vì thu nhập không đủ sống.

TS. Lê Xuân Huy, Phó Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, đã có cuộc trò chuyện với Báo Điện tử VTC News về câu chuyện này.

- Một cán bộ/kỹ sư ngành hàng không vũ trụ làm nghiên cứu tại Trung tâm Vũ trụ Việt Nam đòi hỏi những tiêu chí như thế nào, thưa ông?

Một cán bộ hoặc kỹ sư làm việc trong lĩnh vực hàng không vũ trụ phải đáp ứng những yêu cầu rất đặc thù. Đây là ngành kỹ thuật đòi hỏi độ chính xác và tính kỷ luật gần như tuyệt đối vì sản phẩm cuối cùng không chỉ phức tạp mà còn phải hoạt động trong môi trường khắc nghiệt của vũ trụ.

Sau khi được phóng lên quỹ đạo, vệ tinh hoàn toàn không thể can thiệp sửa chữa được nữa. Toàn bộ hệ thống chỉ được kích hoạt một lần và phải vận hành ổn định trong suốt vòng đời. Do đó, mọi chi tiết đều phải được thiết kế, kiểm thử và xác nhận với độ tin cậy rất cao.

Khối lượng công việc của ngành này lớn và kéo dài nhiều năm. Vì vậy, để có được một kỹ sư có khả năng chủ động đảm nhận thiết kế hoặc phụ trách phân hệ, thường cần 5 - 7 năm đào tạo và tích lũy kinh nghiệm thực tế.

Một kỹ sư mới vào nghề cũng phải trải qua khoảng 2 năm đào tạo bổ sung để có thể tham gia độc lập vào dây chuyền công việc. Ngay cả các chuyên gia giàu kinh nghiệm khi chuyển sang lĩnh vực mới cũng cần ít nhất 6 tháng để làm quen với yêu cầu kỹ thuật và quy trình đặc thù.

Nhiều người trong số họ được đào tạo bằng nguồn vốn Nhà nước hoặc các chương trình hợp tác quốc tế, nên khi họ rời bỏ ngành, tổn thất không chỉ là nhân sự mà còn là chi phí và thời gian tích lũy.

Với đặc thù đó, việc trả lương thấp dẫn đến mất nhân lực thực chất là một dạng lãng phí đầu tư. Chính sách tiền lương trong ngành vũ trụ cần được nhìn nhận như một hình thức đầu tư chiến lược dài hạn, nhằm duy trì năng lực thiết kế, chế tạo và làm chủ công nghệ quốc gia, chứ không chỉ là chi phí ngắn hạn cho nhân sự.

- Hiện Trung tâm Vũ trụ Việt Nam đã có giải pháp tạm thời như thế nào để giữ chân những nhà khoa học đam mê với lĩnh vực hàng không vũ trụ?

Nguồn thu nhập của cán bộ, kỹ sư trong lĩnh vực hàng không vũ trụ hiện nay phụ thuộc rất nhiều vào loại hình kinh phí của dự án. Nếu vệ tinh được phát triển bằng nguồn vốn đầu tư, kinh phí này chỉ được phép chi cho mua sắm thiết bị, xây dựng hạ tầng, thuê chuyên gia và đào tạo, mà không có phần chi trả lương hay thu nhập tăng thêm cho cán bộ trực tiếp tham gia.

Trong trường hợp này, nguồn thu nhập của anh em gần như chỉ gồm lương cơ bản và các khoản làm thêm ngoài giờ, tối đa khoảng 200 giờ mỗi năm, là mức rất nhỏ so với khối lượng và cường độ công việc.

Đối với các nhiệm vụ nghiên cứu phát triển vệ tinh thực hiện bằng nguồn vốn khoa học và công nghệ, đặc biệt là đề tài cấp Bộ hoặc cấp Nhà nước, cán bộ có thể được hưởng thù lao theo định mức quy định tại các thông tư hiện hành. Đây là nguồn thu nhập ngoài lương đáng kể nhất đối với người làm nghiên cứu, nhưng rõ ràng không phải là nguồn ổn định.

Việc phụ thuộc vào tiến độ phê duyệt và nghiệm thu đề tài khiến thu nhập dao động theo giai đoạn, khó tạo được sự bền vững, đặc biệt với các kỹ sư trẻ đang trong giai đoạn ổn định cuộc sống.

Ngoài ra, một số cán bộ có thể tham gia giảng dạy tại các trường đại học, hướng dẫn sinh viên thực tập hoặc tham gia các hợp tác quốc tế để có thêm thu nhập. Tuy nhiên, đây đều là nguồn thu không thường xuyên.

Khi thu nhập chính chưa đảm bảo, nhiều người buộc phải tìm thêm công việc bên ngoài để duy trì cuộc sống gia đình. Điều này khiến thời gian và sự tập trung cho nhiệm vụ chính bị phân tán, trong khi công việc phát triển vệ tinh lại đòi hỏi cường độ và độ tập trung rất cao. Nếu công việc ngoài chuyên môn không liên quan đến kỹ thuật vũ trụ, kỹ năng chuyên sâu của kỹ sư cũng sẽ dần bị mai một.

Các thế hệ cán bộ Trung tâm Vũ trụ Việt Nam.

- Trước đây, đơn vị đã có đề xuất gì về cải cách tiền lương?

Trong nhiều năm qua, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam nhiều lần tìm cách và mong muốn được cải thiện cơ chế tiền lương cho đội ngũ cán bộ nghiên cứu, đặc biệt trong quá trình định hướng chuyển về hoạt động tại Khu Công nghệ cao Hòa Lạc.

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Chính phủ bắt đầu triển khai Đề án vị trí việc làm nhằm thống nhất hệ thống tiền lương trong khu vực công. Vì vậy, chúng tôi kỳ vọng sẽ được giải quyết trong khuôn khổ chung của Đề án.

Thực tế, đến nay Đề án vị trí việc làm vẫn chưa được triển khai đồng bộ, dẫn tới việc cải thiện thu nhập cho cán bộ nghiên cứu trong các lĩnh vực đặc thù, trong đó có hàng không vũ trụ, vẫn chưa có tiến triển.

Chúng tôi cũng nhận thấy rằng khó khăn này không chỉ riêng với Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, mà là tình trạng chung của nhiều ngành nghề trong khối công lập, đặc biệt là các ngành nghiên cứu kỹ thuật sâu.

Trong giai đoạn vừa qua, Trung tâm cũng nhiều lần thử trao đổi, đề xuất qua các kênh khác nhau về cơ chế thu nhập đặc thù cho lĩnh vực công nghệ cao, song chưa nhận được phản hồi cụ thể. Dù vậy, chúng tôi hiểu rằng đây là vấn đề phức tạp, liên quan đến nhiều cơ quan và chính sách tài chính chung của Nhà nước.

Trung tâm vì thế vẫn đang cố gắng “tự cứu mình” bằng cách mở rộng hợp tác quốc tế, khai thác dịch vụ dữ liệu, đào tạo và chuyển giao công nghệ để tạo thêm nguồn thu, góp phần cải thiện đời sống cho cán bộ.

Tuy nhiên, về lâu dài, đây vẫn là một bài toán vượt quá khả năng tự giải quyết của một đơn vị sự nghiệp. Chúng tôi kỳ vọng với việc ban hành Nghị quyết 57 và Luật Khoa học và Công nghệ sửa đổi, Nhà nước sẽ sớm có cơ chế thí điểm đặc thù cho các đơn vị nghiên cứu thuộc lĩnh vực công nghệ chiến lược như hàng không vũ trụ.

TS. Lê Xuân Huy, Phó TGĐ Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (thứ hai từ trái sang). (Ảnh: NVCC)

- Ông có thể chia sẻ những bài học kinh nghiệm trong việc đãi ngộ người làm khoa học lĩnh vực hàng không vũ trụ ở các quốc gia khác?

Việc giữ nhân tài không nhất thiết phải dựa vào lương cao, mà quan trọng hơn là duy trì một môi trường làm việc ổn định, có lộ trình nghề nghiệp rõ ràng và cơ hội phát triển liên tục.

TS Lê Xuân Huy- Phó TGĐ Trung tâm Vũ trụ Việt Nam

Trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển công nghệ vũ trụ, cơ chế chi trả lương và đãi ngộ giữa các quốc gia có sự khác biệt rất lớn, tùy thuộc vào mô hình quản lý và năng lực kinh tế.

Ở nhiều nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản hay châu Âu, phần lớn nhà khoa học được trả lương theo cơ chế hợp đồng thị trường, gắn với dự án hoặc kết quả đầu ra, đồng thời có thu nhập từ hợp tác với khu vực tư nhân.

Trong khi đó, với những quốc gia đang phát triển có điều kiện tương đồng với Việt Nam, như Indonesia, cách tiếp cận lại thiên về duy trì ổn định lâu dài trong khu vực công, coi đây là nền tảng để giữ nhân tài.

Tại Indonesia, toàn bộ hoạt động nghiên cứu - bao gồm lĩnh vực hàng không và vũ trụ - do Cơ quan Nghiên cứu và Đổi mới Quốc gia (BRIN) quản lý, kế thừa từ LAPAN trước đây.

Chính phủ Indonesia ban hành cơ chế “phụ cấp hiệu suất” (tunjangan kinerja) áp dụng cho toàn bộ cán bộ nghiên cứu, với 17 cấp chức danh, dao động từ khoảng 2,5 đến hơn 33 triệu rupiah mỗi tháng (tương đương 4 - 52 triệu đồng), và có mức riêng cho lãnh đạo BRIN khoảng 49,86 triệu rupiah (tương đương 70 – 80 triệu đồng).

Cơ chế này được chi trực tiếp từ ngân sách Nhà nước, tách biệt với kinh phí nghiên cứu, giúp nhà khoa học có thu nhập ổn định, không phụ thuộc vào tiến độ đề tài hay dự án.

Ngoài lương và phụ cấp, BRIN còn duy trì hệ thống hỗ trợ nhân lực tương đối toàn diện: Quỹ học bổng LPDP cho cán bộ học tiến sĩ, chương trình trao đổi nghiên cứu ngắn hạn với chuyên gia quốc tế và cơ chế tham gia đề tài hợp tác với doanh nghiệp trong nước.

Cách tiếp cận của Indonesia cho thấy, việc giữ nhân tài không nhất thiết phải dựa vào lương cao, mà quan trọng hơn là duy trì một môi trường làm việc ổn định, có lộ trình nghề nghiệp rõ ràng và cơ hội phát triển liên tục.

Ở Việt Nam, cơ chế chi trả lương và đãi ngộ hiện vẫn mang tính tập trung, dựa vào hệ số ngạch bậc, nên rất khó linh hoạt giữa các lĩnh vực đặc thù như vũ trụ.

Theo quy định, các tổ chức khoa học công nghệ có thể chi trả lương, phụ cấp và thù lao từ quỹ bổ sung thu nhập. Nhưng câu hỏi lớn đặt ra là: Nguồn hình thành quỹ này sẽ đến từ đâu?

Với các đơn vị như Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, phần lớn dự án là dự án đầu tư công, mà nguồn kinh phí đầu tư không được phép chuyển sang chi trả lương.

Bài học từ Indonesia cho thấy nếu xây dựng được cơ chế thu nhập ổn định, tách biệt với nguồn dự án đầu tư, đồng thời kết hợp với chính sách đào tạo và phát triển nhân lực dài hạn thì hoàn toàn có thể giữ được đội ngũ kỹ sư, nhà nghiên cứu gắn bó với ngành.

Các quốc gia có cùng xuất phát điểm đều đi theo hướng này – coi khoa học công nghệ là lĩnh vực Nhà nước phải đầu tư bền vững chứ không thể dựa vào thị trường ngắn hạn.

Xin cảm ơn ông!

Minh Hoàn - Minh Quang

Nguồn: https://vtcnews.vn/lanh-dao-trung-tam-vu-tru-viet-nam-luong-ky-su-vu-tru-van-theo-ngach-bac-ar988737.html