Lấp đầy khoảng trống miễn dịch với chiến dịch tiêm chủng chủ động

Tiêm vaccine HPV phòng ngừa các bệnh ung thư nguy hiểm (cổ tử cung, âm hộ, âm đạo, hậu môn, vòm họng, miệng) và mụn cóc sinh dục (sùi mào gà).

Tiến sĩ, bác sĩ Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, Luật Phòng bệnh năm 2025 vừa được Quốc hội thông qua ngày 10/12/2025, đã bổ sung một số nội dung mới so với quy định hiện hành về tiêm chủng.

Luật Phòng bệnh vừa được thông qua nêu rõ 2 hình thức thực hiện tiêm chủng gồm "Tiêm chủng bắt buộc" và "Tiêm chủng tự nguyện". Theo đó, Chương trình tiêm chủng mở rộng bao gồm tiêm chủng thường xuyên, tiêm chủng bù liều, tiêm chủng chiến dịch chủ động và các phương thức tổ chức tiêm chủng khác do Bộ Y tế quyết định.

Đây là quy định pháp lý quan trọng để các đơn vị, địa phương tổ chức triển khai các chiến dịch phù hợp để phòng bệnh kịp thời, hiệu quả hơn nữa trong thời gian tới. Điều này sẽ giúp khắc phục tình trạng miễn dịch cộng đồng bị suy giảm sau một thời gian, ngay cả khi tỷ lệ tiêm chủng thường xuyên đạt 90-95%.

Ông Nam dẫn chứng: Trước đây, chúng ta chủ yếu dựa vào tiêm chủng mở rộng thường xuyên. Tuy nhiên, với các bệnh như sởi, dù tỷ lệ tiêm đạt 90-95% nhưng còn khoảng trống miễn dịch nên cứ khoảng 5 năm vẫn có nguy cơ bùng phát. Việc tiêm chủng chiến dịch là cần thiết để lấp khoảng trống miễn dịch này.

Trước đây, luật cũ không quy định tiêm chủng chiến dịch chủ động nên mỗi lần triển khai tiêm đều phải xin ý kiến Nhà nước và phụ thuộc vào các nhà tài trợ; không có cơ chế mua sắm rõ ràng. Luật quy định rõ Nhà nước bố trí kinh phí, chủ động triển khai chiến dịch tiêm chủ động khi đánh giá thấy miễn dịch cộng đồng có vấn đề. Đến tháng 6, khi Nghị định hướng dẫn Luật được hoàn thiện, ngành y tế sẽ có hành lang pháp lý để triển khai.

Quy định "Người dân có quyền được sử dụng và bảo đảm công bằng trong tiếp cận vaccine, sinh phẩm theo từng lứa tuổi, từng đối tượng trong suốt cuộc đời để bảo vệ bản thân và cộng đồng" nhằm thể chế hóa Nghị quyết 72 của Trung ương.

Cũng theo ông Nam, tất cả vaccine trong Chương trình tiêm chủng mở rộng hiện nay chủ yếu dành cho trẻ em và phụ nữ có thai. Luật mới cho phép Chính phủ và Bộ Y tế mở rộng đối tượng và các loại vaccine được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng, bao gồm cả vaccine cúm, HPV, phế cầu.

Trong thời gian tới, một số vaccine mới sẽ được nghiên cứu, đánh giá và từng bước đưa vào chương trình. Sau khi Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Phòng bệnh được ban hành, các chương trình mục tiêu sẽ phối hợp với các tổ chức tài trợ để tiến hành thử nghiệm.

“Hiện một số vaccine đang triển khai ở quy mô nhỏ, tại một số tỉnh tùy theo khả năng cân đối ngân sách. Vaccine nào chứng minh hiệu quả cộng đồng, chúng tôi sẽ đưa vào triển khai rộng rãi. Nhà nước sẽ hỗ trợ kinh phí cho toàn dân hoặc một số nhóm đối tượng ưu tiên, như vaccine cúm, HPV, phế cầu…”, ông Nam cho hay.

Theo dự kiến, vaccine phế cầu sẽ triển khai trong Chương trình Tiêm chủng Mở rộng từ tháng 1-2 tới; HPV từ năm 2026; vaccine cúm sẽ đưa vào từ năm 2030. Quy mô và số lượng đối tượng được xác định dựa trên dữ liệu của Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương.

Một trong những vaccine được nhiều gia đình quan tâm hiện nay là HPV vì chi phí tiêm dịch vụ vẫn còn đắt đỏ. Mới đây, Bộ Y tế đã phê duyệt chương trình Tiêm chủng mở rộng giai đoạn ba (2026-2028). Theo đó, mỗi năm sẽ có 4, 5 tỉnh được triển khai tiêm vaccine HPV miễn phí cho trẻ em gái, ưu tiên các địa phương miền núi, vùng khó khăn và vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Việc đưa vào vaccine này rất có giá trị trong phòng ngừa các bệnh ung thư nguy hiểm (cổ tử cung, âm hộ, âm đạo, hậu môn, vòm họng, miệng) và mụn cóc sinh dục (sùi mào gà).

Theo Thạc sĩ, bác sĩ Lê Thanh Khôi - Trưởng Hội đồng chuyên môn Y khoa, Hệ thống nhà thuốc và trung tâm tiêm chủng Long Châu, hiện tại có 2 loại vaccine ngừa HPV. Trong đó, vaccine 4 chủng bảo vệ chống lại 4 type HPV 6, 11, 16 và 18, trong đó type 16 và 18 gây ra khoảng 70% ca ung thư cổ tử cung, type 6 và 11 gây ra 90% ca sùi mào gà.

Với loại vaccine 9 chủng giúp bảo vệ chống lại 9 type HPV: 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58, trong đó các type bổ sung 31, 33, 52, 58 chống lại khoảng 20% ca ung thư cổ tử cung còn lại.

Vaccine ngừa HPV đã được sử dụng tại Việt từ trước 2010, tuy nhiên tỷ lệ tiêm vaccine HPV ở Việt Nam còn thấp. Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy chỉ 12% phụ nữ và trẻ em gái trong độ tuổi 15-29 đã được tiêm. Một nghiên cứu khác năm 2016 tại Thành phố Hồ Chí Minh ghi nhận tỷ lệ này ở mức 10,45%. Trong khi, theo chuyên gia y tế, nếu được tiêm chủng sớm (trước tuổi 15) thì hiệu quả rõ rệt hơn nhiều so với tiêm chủng ở lứa tuổi lớn hơn.

Tại Úc đã triển khai vaccine HPV sớm và độ bao phủ cao, vì vậy hiệu quả được xem là rõ rệt nhất thế giới. Tại đây, 85,9% bé gái và 83,4% bé trai đã được nhận ít nhất 1 liều vaccine HPV trước tuổi 15. Úc hiện cũng là quốc gia đầu tiên trên thế giới được dự đoán sẽ xóa sổ ung thư cổ tử cung vào năm 2035 nhờ tiêm phòng, đặc biệt là tiêm tại trường học cho thiếu niên 12-13 tuổi.

Tại Châu Âu, các quốc gia triển khai tiêm vaccine ngừa HPV sớm đã ghi nhận sự giảm rõ rệt các tổn thương tiền ung thư ở nhóm đã tiêm, cùng với mức giảm mạnh tỷ lệ nhiễm HPV type 16 và 18 trong cộng đồng. Một số nước còn cho thấy xu hướng giảm ung thư cổ tử cung ở nhóm trẻ tuổi, đặc biệt là những thế hệ được tiêm chủng từ khi còn đi học.

Ông Nam nhấn mạnh, việc triển khai đưa một số vaccine mới vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng sẽ được thực hiện từng bước, bắt đầu với quy mô nhỏ và đối tượng cụ thể. Luật xác định rõ việc tiêm chủng hiện nay không chỉ là việc đưa vaccine mà còn có cả việc đưa sinh phẩm vào cơ thể con người để phòng bệnh.

Luật mới cũng quy định "Hệ thống thông tin về phòng bệnh" bao gồm cả thông tin về "tiêm chủng"; bổ sung quy định về "rà soát tiền sử tiêm chủng" khi thực hiện kiểm tra sức khỏe đầu năm học. Đồng thời, yêu cầu trách nhiệm của cơ sở tiêm chủng trong việc thực hiện chế độ thông tin, báo cáo về hoạt động tiêm chủng theo quy định của Bộ Y tế.

THIÊN LAM

Nguồn: https://nhandan.vn/lap-day-khoang-trong-mien-dich-voi-chien-dich-tiem-chung-chu-dong-post929743.html