Nghiên cứu tiến hóa magma Trường Sơn: Nền tảng khoa học cho định hướng tìm kiếm khoáng sản

Đai uốn nếp Trường Sơn, cấu trúc địa chất lớn trải dài từ Bắc Trung Bộ đến Nam Trung Bộ, từ lâu được xem là một trong những khu vực có tiềm năng khoáng sản đa dạng và phức tạp bậc nhất Việt Nam. Tuy nhiên, để đánh giá chính xác tiềm năng này, chìa khóa nằm ở việc hiểu rõ lịch sử tiến hóa magma và cơ chế địa động lực chi phối sự hình thành khoáng sản trong khu vực.

Nhiệm vụ "Nghiên cứu tiến hóa hoạt động magma Paleozoi - Mesozoi và đánh giá khả năng sinh khoáng phục vụ tìm kiếm - thăm dò khoáng sản đai uốn nếp Trường Sơn" (mã số ĐTĐLCN.15/23) do GS.TS. Trần Tuấn Anh chủ trì, thuộc Chương trình Phát triển khoa học cơ bản giai đoạn 2017-2025, đã cung cấp những bằng chứng khoa học mới, góp phần giải mã lịch sử địa chất lâu đời của khu vực và nâng cao hiệu quả định hướng tìm kiếm khoáng sản.

Làm sáng tỏ tiến hóa magma.

Được triển khai bởi Viện Các Khoa học Trái đất, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, nhiệm vụ đặt mục tiêu làm rõ quá trình tiến hóa magma từ kỷ Paleozoi đến Mesozoi, đánh giá khả năng sinh khoáng liên quan và đề xuất định hướng điều tra - thăm dò tại các vùng có triển vọng. Đây là khoảng thời gian địa chất kéo dài hàng trăm triệu năm, gắn liền với biến động lớn của siêu lục địa Gondwana, sự dịch chuyển của khối Đông Dương và quá trình tạo núi phức tạp ở Đông Nam Á.

Một trong những đóng góp nổi bật của nhiệm vụ là việc bổ sung và hoàn thiện cơ sở dữ liệu địa hóa, đồng vị và niên đại cho các phức hệ magma trong toàn đai Trường Sơn. Trước đây, nhiều khối magma được nhận diện nhưng thiếu hệ thống dữ liệu định tuổi và đặc trưng địa hóa đầy đủ, gây khó khăn trong việc phân chia địa chất - kiến tạo. Kết quả nghiên cứu mới đã cho phép hiệu chỉnh lại khung phân chia địa chất khu vực, xác định rõ hơn ranh giới, tuổi và môi trường thành tạo của các thể magma. Điều này đặc biệt quan trọng bởi mỗi kiểu magma gắn liền với một kiểu khoáng sản đặc trưng; hiểu đúng về magma là tiền đề để hiểu đúng về khoáng sản.

Nhiệm vụ cũng đã làm sáng tỏ tiến hóa địa động lực của đai Trường Sơn, thể hiện mối liên hệ chặt chẽ với sự phát triển của khối Indosinia và rìa Đông Gondwana cổ. Bằng những minh chứng từ phân tích khoáng vật, phổ đồng vị, biến đổi cấu trúc và trường ứng suất cổ, nhóm nghiên cứu đã tái hiện lịch sử hoạt động magma qua nhiều pha: từ magma kiến tạo rìa lục địa bị hút chìm, tới magma liên quan hoạt động tạo núi, rồi magma kiến tạo kéo giãn trong giai đoạn hậu va chạm. Việc xác định được sự phân kỳ này giúp lý giải vì sao đai Trường Sơn hình thành hệ khoáng sản phong phú - từ vàng, thiếc, wolfram, molypden đến đồng, chì - kẽm - với sự phân bố không đồng nhất theo từng pha địa động lực.

Trên cơ sở dữ liệu thực địa, dữ liệu khoáng hóa và mô hình kiến tạo, nhóm đã xây dựng mô hình magma - kiến tạo - sinh khoáng cho toàn đai uốn nếp Trường Sơn. Đây là một trong những kết quả có giá trị học thuật cao, góp phần giải thích quy luật phân bố các tụ khoáng và nguồn gốc hình thành chúng trong bối cảnh địa chất phức tạp của khu vực. Mô hình không chỉ giúp lý giải sự có mặt của các kiểu khoáng sản đặc trưng mà còn cung cấp công cụ khoa học cho việc dự báo, khoanh vùng các khu vực có triển vọng cao.

Dãy Trường Sơn.

Về mặt ứng dụng, kết quả nghiên cứu đã tạo ra cơ sở khoa học đáng tin cậy để hiệu chỉnh bản đồ magma và bản đồ sinh khoáng của đai Trường Sơn - những tài liệu quan trọng phục vụ quy hoạch địa chất và chiến lược tìm kiếm - thăm dò khoáng sản quốc gia. Việc phân vùng triển vọng khoáng sản dựa trên các dữ liệu cấu trúc - magma - địa hóa đã giúp xác định các khu vực cần điều tra chi tiết hơn trong tương lai. Đây là thông tin có giá trị đối với các cơ quan quản lý tài nguyên, doanh nghiệp thăm dò cũng như hệ thống điều tra cơ bản của Việt Nam.

Không chỉ dừng lại ở việc làm rõ tiến hóa địa chất, nhiệm vụ còn mang lại lợi ích thiết thực trong dài hạn. Việc xác lập được nền tảng dữ liệu đồng bộ giúp rút ngắn thời gian đánh giá tiềm năng khoáng sản, giảm chi phí điều tra và nâng cao độ chính xác trong dự báo. Những kết quả này sẽ hỗ trợ hoạch định chính sách khai thác bền vững, hướng đến sử dụng hợp lý tài nguyên - một ưu tiên lớn trong bối cảnh nhu cầu khoáng sản chiến lược ngày càng tăng.

Về mặt khoa học, nghiên cứu mở ra hướng tiếp cận mới cho các đề tài chuyên sâu trong tương lai, đặc biệt là các nghiên cứu thạch luận, địa động lực và sinh khoáng tại đai Trường Sơn và các khu vực lân cận. Mô hình và cơ sở dữ liệu được tạo lập có thể tiếp tục được mở rộng để kết nối với mạng lưới nghiên cứu quốc tế về kiến tạo Đông Nam Á, góp phần nâng cao vị thế khoa học của Việt Nam trong lĩnh vực khoa học Trái đất.

Với những đóng góp từ dữ liệu, mô hình và định hướng ứng dụng, nhiệm vụ đã mang lại giá trị khoa học - thực tiễn quan trọng, góp phần thúc đẩy công tác điều tra cơ bản địa chất, định hướng tìm kiếm khoáng sản và tạo nền tảng cho phát triển bền vững tài nguyên đất nước. Đây là minh chứng cho vai trò của các nghiên cứu khoa học cơ bản khi được triển khai bài bản, gắn với yêu cầu thực tiễn và chiến lược phát triển ngành địa chất - khoáng sản Việt Nam.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/nghien-cuu-tien-hoa-magma-truong-son-nen-tang-khoa-hoc-cho-dinh-huong-tim-kiem-khoang-san-197251201100801375.htm