Ngũ cầm hí - môn võ rèn luyện cơ thể của danh y Hoa Đà

5 loại động vật được Hoa Đà chọn

Đó chính là Ngũ cầm hí – một loại phương pháp rèn luyện thân thể vừa mang màu sắc võ thuật, vừa là công phu dưỡng sinh được sáng tạo bởi danh y Hoa Đà (145–208), người được tôn sư là thần y vào cuối đời Đông Hán.

Hơn 1.800 năm qua, Ngũ cầm hí vẫn được nhắc tới như một minh chứng sống động cho quan niệm “y võ đồng nguyên” – y học và võ học vốn là hai mặt hỗ trợ cho cùng một mục tiêu: nâng cao sức khỏe và trường thọ.

Ngũ cầm hí - môn võ rèn luyện cơ thể của danh y Hoa Đà - Ảnh 2. — Tượng điêu khắc mô phỏng Hoa Đà thực hiện Ngũ cầm hí - Ảnh: DY

Theo Hậu Hán thư (Hou Hanshu), Hoa Đà quan sát cuộc sống tự nhiên, nhận thấy loài vật nhờ vận động theo bản năng mà duy trì được sự nhanh nhẹn, dẻo dai.

Ông đã sáng tạo nên hệ thống luyện tập dựa trên năm loài: hổ, hươu, gấu, khỉ và hạc. Mỗi loài được mô phỏng thành một chuỗi động tác, kết hợp hô hấp điều hòa.

Dân gian gọi đó là “hí” – tức “vở diễn”, bởi tập luyện chẳng khác nào con người nhập vai để tái hiện tinh thần và thần thái của muôn loài.

Ngũ cầm hí không đơn thuần chỉ là việc mô phỏng. Ở động tác “Hổ hí”, người tập vươn tay, căng ngực, bước mạnh để rèn gân cốt, khích lệ can đảm.

“Hươu hí” nghiêng về các động tác uyển chuyển, xoay người, bước chân nhẹ để giúp gân mạch được kéo giãn, điều hòa gan thận.

“Hùng hí” (gấu) chú trọng lắc vai, xoay hông chậm rãi, tạo sự vững chắc, trầm ổn cho phần thân trục. “Hầu hí” nhanh nhẹn, khéo léo, tay chân tung hứng mô phỏng sự linh hoạt, qua đó tăng cường phản xạ.

Ngũ cầm hí - môn võ rèn luyện cơ thể của danh y Hoa Đà - Ảnh 3. — Các tư thế Ngũ cầm hí trong sách cổ - Ảnh: CN

Và “hạc hí” thanh thoát, dang tay, đứng một chân, nâng người như chim vỗ cánh, giúp điều hòa khí phổi, giữ thăng bằng.

Nguồn gốc của Ngũ cầm hí ngày nay không còn bản chép gốc từ tay Hoa Đà, nhưng các thư tịch trung đại đều nhắc qua môn võ thuật - dưỡng sinh huyền thoại này.

Thời Đông Tấn, học giả Cát Hồng trong Bão Phác Tử từng mô tả các phép đạo dẫn (một dạng tập khí công) của Hoa Đà. Sang đời Tống, các sách khí công dưỡng sinh tiếp tục hệ thống hóa thành nhiều bản khác nhau.

Các nghiên cứu hiện đại cũng thừa nhận đây là một trong những hệ thống khí công cổ xưa và ảnh hưởng lâu dài nhất.

Giá trị võ thuật của Ngũ cầm hí

Vậy Ngũ cầm hí có giá trị võ thuật gì? Giới chuyên môn thường phân biệt rõ: đây không phải bài quyền đối kháng, không nhằm trực tiếp hạ gục đối phương.

Thay vào đó, Ngũ cầm hí giống như “bài công phu nền tảng”, rèn gân cốt, cải thiện hô hấp, nâng cao thăng bằng và sức bền – những tố chất cần thiết để luyện võ.

Chính vì thế, nhiều quyền phái sau này, đặc biệt ở Thiếu Lâm hay Nam quyền, đều ít nhiều lấy cảm hứng từ hình tượng động vật trong Ngũ cầm hí.

Ngũ cầm hí - môn võ rèn luyện cơ thể của danh y Hoa Đà - Ảnh 4. — Người lớn tuổi ở Trung Quốc thường tập Ngũ cầm hí - Ảnh: XN

Sự mô phỏng tư thể chim hạc tung cánh hay con hổ vồ mồi vừa rèn thân pháp, vừa nuôi dưỡng tinh thần, tạo nên cầu nối giữa dưỡng sinh và võ công.

Ngày nay, Ngũ cầm hí không còn được xem như bí kíp võ thuật, mà đã trở thành phương pháp dưỡng sinh phổ biến.

Các nghiên cứu lâm sàng trong hai thập niên gần đây cho thấy hiệu quả đáng kể: một thử nghiệm tại Trung Quốc công bố trên Journal of Aging Research ghi nhận luyện tập Ngũ cầm hí 12 tuần giúp cải thiện thăng bằng và giảm nguy cơ té ngã ở người cao tuổi.

Một phân tích khác trên Frontiers in Public Health (2020) khẳng định Ngũ cầm hí có tác động tích cực đến tim mạch và chức năng hô hấp.

Những kết quả này củng cố giá trị của bài tập cổ xưa trong bối cảnh y học hiện đại, khi người già ngày càng cần phương pháp vận động nhẹ nhàng mà hữu hiệu.

Giới võ thuật đương đại đánh giá Ngũ cầm hí ở khía cạnh rèn nền tảng nhiều hơn là trực chiến.

Nhà nghiên cứu võ học Trung Quốc Trần Vĩnh Huy nhận định: “Ngũ cầm hí là sự kết hợp giữa khí công và động tác võ thuật mô phỏng. Nó không giúp võ sinh đánh nhanh, đánh mạnh tức thì, nhưng lại tạo ra cơ sở sức khỏe, gân cốt và sự điều hòa nội khí – những điều kiện không thể thiếu để luyện võ lâu dài”.

HUY ĐĂNG

Nguồn: https://tuoitre.vn/ngu-cam-hi-mon-vo-ren-luyen-co-the-cua-danh-y-hoa-da-20251004222144419.htm