Người dân hưởng lợi, bản sắc văn hóa được bảo tồn khi làm du lịch cộng đồng bền vững

Phóng viên báo Tin tức và Dân tộc đã có cuộc trao đổi với ông Phùng Xuân Khánh, Giám đốc Công ty Tiên phong travel, Trưởng Ban Đối ngoại và Xúc tiến thuộc Câu lạc bộ Lữ hành UNESCO Hà Nội xung quanh chủ đề trên.

Ông đánh giá thế nào về tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng tại Việt Nam, nhất là các tỉnh miền núi?

Nhiều tỉnh quy hoạch phát triển kinh tế, trong đó xác định phát triển kinh tế du lịch là trọng tâm. Hiện nay, giao thông khu vực miền núi, trong đó có miền núi phía Bắc, tương đối thuận lợi. Các tỉnh địa phương khuyến khích người dân sắp xếp lại khu vực nơi ở nhà truyền thống thành nơi đón tiếp khách du lịch, tăng nguồn thu cho người dân địa phương.

Chú thích ảnh — Ông Phùng Xuân Khánh chia sẻ thông tin về hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng.

Có một số địa phương làm tốt việc phát triển du lịch cộng đồng, quy hoạch quy củ, giữ bản sắc văn hoá. Việc phát triển du lịch tăng thêm thu nhập cho người dân rõ rệt. Đơn cử như làng du lịch Quỳnh Sơn (Lạng Sơn), vào năm 2018, khi tôi đến tư vấn cho địa phương về phát triển du lịch cộng đồng, nơi đó còn rất sơ khai. Nhiều người dân còn e ngại việc phát triển du lịch có khả thi hay không, sợ đầu tư nhưng không thu hồi được chi phí.

Qua một thời gian hỗ trợ, đến nay, làng Quỳnh Sơn phát triển du lịch rất tốt, khách quốc tế đến đông. Mới đây làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn được Tổ chức du lịch Thế giới công nhận là "Làng du lịch tốt nhất năm 2025".

Tại những bản làng thuộc các huyện trước đây như Mộc Châu, Quỳnh Nhai, Mường La (Sơn La), Tân Lạc (Phú Thọ)…, người dân đã chuyển đổi nhà truyền thống thành nơi đón tiếp và phục vụ khách. Từ đó, đời sống người dân được nâng lên. Điều đó cho thấy tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng tại Việt Nam, nhất là khu vực miền núi phía Bắc.

Trước hết là nhờ giao thông thuận lợi, thứ hai là do nhu cầu của khách muốn tìm đến và hưởng thụ bản sắc văn hoá bản địa.

Thứ ba là người dân ý thức được du lịch là nguồn thu lớn.

Từ kinh nghiệm đã hỗ trợ các địa phương phát triển du lịch cộng đồng, theo ông, đâu là những khó khăn trong quá trình xây dựng điểm du lịch cộng đồng?

Các địa phương phát triển du lịch cộng đồng cần giữ được bản sắc văn hóa vật thể và phi vật thể. Thứ nhất, đối với văn hóa vật thể, nhiều địa phương giữ được đúng nếp nhà, kiến trúc độc đáo của đồng bào. Tuy nhiên, cũng có nơi xây dựng không đúng quy cách, không phù hợp với bản sắc văn hoá, khiến phá vỡ cảnh quan chung.

Về văn hoá phi vật thể, nhiều nơi chưa phát huy được thế mạnh vốn có như các làn điệu dân ca, điệu múa đặc sắc. Một số nơi lại sử dụng nhạc ngoại lai không phù hợp với không gian bản làng. Đây là khó khăn cần định hướng để người dân giữ được bản sắc văn hoá dân tộc.

Khó khăn nữa là về cơ sở vật chất phục vụ khách du lịch, đặc biệt là lưu trú, còn thiếu thốn. Ví dụ, một nhà cộng đồng đón đoàn vài chục người nhưng khu vệ sinh lại rất thiếu, trang thiết bị không đầy đủ… gây bất tiện cho khách. Những đoàn đông phải chờ đợi sẽ rất phức tạp.

Tiếp theo là vấn đề ẩm thực. Du khách thường muốn thưởng thức ẩm thực truyền thống. Một số nơi đáp ứng tốt, nhưng cũng có nơi chưa đáp ứng được. Việc chế biến, bài trí còn chưa đẹp mắt. Vấn đề này đòi hỏi nâng cao nghiệp vụ cho người dân, nhất là những người làm dịch vụ du lịch cộng đồng.

Một vấn đề nữa là phát triển du lịch gắn với cộng đồng để người dân được hưởng lợi. Tuy nhiên, trong kinh tế thị trường, nhiều nhà đầu tư mua đất để xây dựng cơ sở du lịch. Điều này theo quy luật cung – cầu là bình thường nhưng lâu dài có thể phá vỡ cấu trúc chung của địa phương. Khi nhà đầu tư mua đất, chi phí tăng lên, kéo theo giá dịch vụ tăng, người dân bị ảnh hưởng.

Đôi khi các nhà đầu tư xây dựng công trình không theo bản sắc văn hoá địa phương, gây khó khăn cho phát triển du lịch cộng đồng.

Theo ông, chính quyền cần hỗ trợ gì để người dân có động lực phát triển du lịch cộng đồng?

Theo tôi, để phát triển du lịch cộng đồng, chính quyền địa phương phải có quy hoạch rõ ràng nhằm phát huy bản sắc văn hóa.

Chính quyền cần có chương trình đào tạo cho người dân, đặc biệt là những người làm kinh doanh du lịch cộng đồng, để họ hiểu ý nghĩa của phát triển kinh tế du lịch tại địa phương.

Tiếp đến là đào tạo nghiệp vụ du lịch từ buồng, bàn, bar, bếp. Với người dân, cần đào tạo bám sát thực tế qua các lớp tập huấn cơ bản. Ví dụ, khi đón đoàn khách, cần đón tiếp nồng nhiệt, thân thiện như một số bản làng dân tộc Mường đón chào bằng cồng chiêng mang đậm bản sắc văn hoá để tạo không khí vui vẻ...

Về nghiệp vụ buồng, cần sắp xếp chỗ ở ngăn nắp, hợp thị hiếu, có thể cải biến nhưng vẫn giữ nét văn hóa địa phương.

Địa phương cũng cần đào tạo bà con về chế biến món ăn, bài trí đẹp, phù hợp khẩu vị du khách; đảm bảo an toàn thực phẩm; tính thẩm mỹ.

Vấn đề nữa là vệ sinh môi trường. Khu vực phục vụ du khách cần di dời các chuồng trâu, chuồng bò gây mùi. Hệ thống nước thải phải đảm bảo vệ sinh, không để ruồi muỗi ảnh hưởng môi trường.

Chính quyền cần quan tâm đến trồng các loại cây ăn trái, rau củ quả theo mùa vụ; các loài hoa để khách thưởng thức trải nghiệm khi đến du lịch. Bên cạnh đó, chăn nuôi gia súc, gia cầm vừa để làm thực phẩm chế biến phục vụ khách du lịch, đồng thời khách có thể mua về làm quà cho mỗi chuyến đi.

Những vấn đề này giúp bà con phát triển du lịch cộng đồng. Quan trọng hơn là chuyển biến nhận thức để bà con hiểu phát triển du lịch là nâng cao đời sống.

Chính quyền có thể hỗ trợ bà con giai đoạn đầu. Khi mọi việc vào guồng, người dân quen nếp sẽ vận hành ổn định. Bản chất du lịch cộng đồng dựa trên nếp sinh hoạt truyền thống sẵn có nhưng được điều chỉnh phù hợp nhu cầu du khách. Người dân có kỹ năng tốt sẽ mang lại dịch vụ tốt; khách có trải nghiệm tốt sẽ tự lan tỏa truyền thông, thu hút thêm khách.

Từ góc độ doanh nghiệp du lịch, theo ông các doanh nghiệp lữ hành có thể hỗ trợ gì với người dân làm du lịch cộng đồng để hợp tác đôi bên cùng có lợi?

Trong mô hình này, người dân vẫn là đối tượng hưởng lợi trực tiếp. Khách đến sẽ sử dụng dịch vụ do người dân cung cấp.

Thứ nhất, doanh nghiệp du lịch có thể cùng bà con đầu tư khu du lịch cộng đồng. Ví dụ, bà con có nhà, cơ sở vật chất, doanh nghiệp có thể hỗ trợ vốn đầu tư bổ sung như chăn đệm, rèm, ga gối… đồng thời đào tạo kỹ năng phục vụ khách du lịch.

Thứ hai là tư vấn ẩm thực. Doanh nghiệp có kinh nghiệm trong trang trí, xây dựng thực đơn phù hợp; còn chất lượng món ăn cần có lớp đào tạo chuyên sâu.

Thứ ba hướng dẫn người dân sử dụng các công cụ mạng xã hội đăng tai các hình ảnh văn hoá, lễ hội, nếp sống hàng ngày, vẻ đẹp tự nhiên và con người tạo ra nhằm lan toả thông tin đến nhiều du khách trong nước và nước ngoài.

Doanh nghiệp lữ hành và người dân có thể kiến nghị chính quyền phát triển giao thông, yếu tố quan trọng của du lịch cộng đồng. Nhiều bản làng đẹp nhưng giao thông khó khăn, xe đoàn không vào được hoặc không có chỗ quay đầu. Giao thông tốt sẽ kích thích nhu cầu du lịch.

Doanh nghiệp lữ hành cũng đẩy mạnh xúc tiến quảng bá bản sắc văn hoá, tiềm năng du lịch đến du khách trong và ngoài nước. Những năm gần đây, nhiều khách quốc tế quan tâm du lịch cộng đồng để trải nghiệm văn hoá bản địa. Họ biết các bản làng còn thiếu thốn nhưng vẫn chấp nhận để được trải nghiệm đúng chất địa phương.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn: https://baotintuc.vn/du-lich/nguoi-dan-huong-loi-ban-sac-van-hoa-duoc-bao-ton-khi-lam-du-lich-cong-dong-ben-vung-20251208151942596.htm