Phát huy bản sắc văn hóa truyền thống để tạo giá trị gia tăng cho sản phẩm địa phương

Trong bối cảnh chuyển đổi kinh tế ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi diễn ra mạnh mẽ, việc phát triển sản xuất gắn với bảo tồn văn hóa đang trở thành một hướng đi bền vững.

Từ nghề dệt thổ cẩm, đan lát, rèn thủ công, chế biến nông sản… đến các sản phẩm gắn với tri thức bản địa, văn hóa truyền thống không chỉ được gìn giữ mà còn trở thành “chất liệu” quan trọng để tạo nên giá trị gia tăng cho hàng hóa địa phương. Khi văn hóa trở thành lợi thế cạnh tranh, sản phẩm vùng khó khăn có cơ hội bước vào thị trường rộng lớn hơn, góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm nghèo bền vững.

Văn hóa – "linh hồn" của sản phẩm địa phương

Ở nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số, nghề truyền thống được hình thành từ hàng trăm năm trước, chứa đựng tinh hoa văn hóa và tri thức bản địa độc đáo. Nếu trước đây các nghề này chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt của gia đình và cộng đồng, thì nay, dưới tác động của du lịch và nhu cầu tiêu dùng hiện đại, những sản phẩm thủ công truyền thống ngày càng được chú ý.

Sự phục hồi mạnh mẽ của thị trường du lịch cộng đồng và xu hướng sử dụng sản phẩm thủ công đã giúp nghề truyền thống “hồi sinh”

Thổ cẩm của người Mông, Dao, Tày; gùi mây tre của người Ê Đê, Ba Na; đồ rèn của người Nùng; nhạc cụ của người Gia Rai… đều mang những hoa văn, họa tiết, lối tạo hình phản ánh đời sống tinh thần của cộng đồng. Chính nét “độc nhất vô nhị” này khiến sản phẩm thủ công dân tộc trở thành hàng hóa có giá trị văn hóa cao, hấp dẫn đối với du khách và thị trường quà tặng.

Nhờ biết khai thác bản sắc, nhiều địa phương đã đưa sản phẩm truyền thống trở thành sản phẩm OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) – mở ra cơ hội tiếp cận thị trường ngoài tỉnh, thậm chí quốc tế.

Ở nhiều bản làng vùng cao, nghề dệt từng có thời gian bị mai một do giới trẻ rời quê đi làm công nhân hoặc do sản phẩm thủ công khó cạnh tranh với hàng công nghiệp rẻ tiền. Tuy nhiên, sự phục hồi mạnh mẽ của thị trường du lịch cộng đồng và xu hướng sử dụng sản phẩm thủ công đã giúp nghề truyền thống “hồi sinh”.

Tại Lào Cai, các hợp tác xã thổ cẩm ở Sa Pa và Bắc Hà đang phát triển theo mô hình sản xuất – du lịch – thương mại. Các nghệ nhân lớn tuổi truyền nghề cho phụ nữ và thanh niên, tạo việc làm tại chỗ, tăng thu nhập ổn định. Một số sản phẩm thổ cẩm đã được thiết kế lại theo phong cách hiện đại, đưa hoa văn cổ truyền lên túi xách, khăn choàng, áo khoác, thậm chí là đồ trang trí nội thất.

Ở Tây Nguyên, những chiếc gùi mây tre đan, chum, ché, vòng trang sức… được chế tác tinh xảo không chỉ phục vụ đời sống mà còn trở thành sản phẩm quà tặng được ưa chuộng. Nhiều buôn làng thành lập tổ hợp tác đan lát, sản xuất theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp du lịch.

Nhờ khôi phục nghề truyền thống, nhiều hộ gia đình có thu nhập ổn định từ 3–5 triệu đồng/tháng chỉ bằng việc đan lát hoặc dệt thổ cẩm trong thời gian rảnh – một nguồn thu lớn đối với vùng khó khăn.

Khi văn hóa truyền thống "lên đời" nhờ du lịch

Du lịch cộng đồng đang trở thành động lực quan trọng để nâng cao giá trị sản phẩm văn hóa truyền thống. Nhiều tỉnh đã khai thác mô hình “làng nghề – du lịch” nhằm đưa du khách đến trải nghiệm trực tiếp quá trình làm sản phẩm.

Trải nghiệm này khiến sản phẩm có giá trị cảm xúc cao hơn

Du khách không chỉ mua hàng mà còn được xem nghệ nhân dệt vải, thêu hoa văn, làm trang sức, tự tay nhuộm vải bằng lá rừng, học cách dựng khung cửi, tìm hiểu ý nghĩa hoa văn truyền thống....

Trải nghiệm này khiến sản phẩm có giá trị cảm xúc cao hơn, được bán với giá tốt hơn mà người tiêu dùng vẫn hài lòng. Nhờ vậy, sản phẩm thủ công truyền thống không còn bị xem là “đồ lưu niệm rẻ tiền” mà trở thành sản phẩm văn hóa có giá trị.

Nhiều địa phương như đã tổ chức hội chợ, lễ hội văn hóa, phiên chợ vùng cao, qua đó hỗ trợ kết nối tiêu thụ sản phẩm truyền thống rộng rãi hơn.

Để sản phẩm địa phương cạnh tranh trên thị trường, việc sáng tạo dựa trên bản sắc là yếu tố bắt buộc. Nhiều hợp tác xã và doanh nghiệp đã bắt đầu phát triển bao bì đẹp, mang đặc trưng văn hóa, đăng ký nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm, ứng dụng công nghệ số để bán hàng, kết hợp chất liệu truyền thống với thiết kế hiện đại.

Điểm nhấn của mô hình này là: văn hóa không phải trưng bày trong bảo tàng mà được đưa vào đời sống theo cách mới mẻ. Một số sản phẩm thành công có thể kể đến như: túi xách thổ cẩm phối da của phụ nữ Mông, khăn thổ cẩm Cơ Tu sử dụng gam màu hiện đại, các sản phẩm sử dụng họa tiết bản địa in trên áo phông, ly sứ, tranh trang trí, đồ gia dụng tre nứa phủ sơn sinh học, phù hợp thị hiếu người trẻ...

Nhờ sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giá trị sản phẩm được nâng lên gấp nhiều lần, kéo theo thu nhập của người dân tăng lên.

Một điểm tích cực là sản xuất thủ công truyền thống phù hợp với phụ nữ và thanh niên – lực lượng đông đảo tại vùng khó khăn. Nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số không có điều kiện làm việc xa nhà, nhưng có thể tham gia dệt vải, thêu, đan lát ngay tại gia đình.

Nhiều tổ hợp tác do phụ nữ làm chủ đã hình thành, tạo môi trường trao quyền cho phụ nữ, giúp họ tự chủ tài chính, giảm phụ thuộc và nâng cao vị thế trong gia đình.

Thanh niên lại có thế mạnh về ngoại ngữ, công nghệ, truyền thông. Không ít bạn trẻ đã trở thành “đại sứ văn hóa”, hỗ trợ quảng bá sản phẩm OCOP, bán hàng trên nền tảng số, livestream giới thiệu sản phẩm, kết nối với doanh nghiệp du lịch.

Nguồn: https://bvhttdl.gov.vn/phat-huy-ban-sac-van-hoa-truyen-thong-de-tao-gia-tri-gia-tang-cho-san-pham-dia-phuong-20251201090137194.htm