Phú Thọ và bài toán giữ nghề, mở lối đi mới

Hơn 110 làng nghề đã được công nhận, tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động, mỗi năm đem về hàng nghìn tỷ đồng doanh thu. Đó là bức tranh hiện tại của các làng nghề của tỉnh Phú Thọ sau khi sáp nhập. Từ chế biến nông - lâm sản, thủ công mỹ nghệ, đến dệt thổ cẩm, rèn, gốm... mạng lưới làng nghề đang góp phần định hình kinh tế nông thôn, đồng thời , gìn giữ bản sắc vùng đất cội nguồn. Nhưng đằng sau những gam màu sáng vẫn còn nỗi lo: nhiều nghề mai một, thiếu người kế cận, thị trường thu hẹp, áp lực cạnh tranh ngày một lớn.

Làng nghề mây tre đan xóm Bui, xã Nhân Nghĩa - những đôi tay khéo léo giữ gìn bản sắc truyền thống qua từng sợi mây, nan tre.

Những câu chuyện từ làng nghề

Một buổi sớm ở làng nón Sai Nga (Cẩm Khê), bên hiên những ngôi nhà mái ngói, từng đôi tay thoăn thoắt khâu lá, vót nan. Tiếng kéo cắt, tiếng kim chạm vành nón hòa cùng mùi tre nứa mới tước, tạo nên nhịp điệu quen thuộc của làng nghề gần 80 năm tuổi. Nghề làm nón đến với Sai Nga từ thời tản cư, theo chân những người dân làng Chuông (Hà Nội) và bén rễ trên mảnh đất này, nuôi sống bao thế hệ. Giờ đây, khoảng 500 hộ vẫn gắn bó, mỗi năm làm ra chừng 550.000 chiếc nón, mang lại hàng chục tỷ đồng. Sai Nga được công nhận là làng nghề từ năm 2004, nón lá Sai Nga đạt OCOP 3 sao năm 2021 và nâng hạng 4 sao vào năm 2024.

Ở cửa ngõ Tây Bắc, làng nghề nấu rượu Mai Hạ (xã Mai Hạ) của người Thái vẫn luôn đỏ lửa từ đời này qua đời khác. Bí quyết nằm ở thứ men lá làm từ hàng chục loại thảo dược rừng như riềng dại, gừng, ổi, hồng bì, bưởi... Sắn khô được ủ với men, chưng cất bằng nồi gỗ khoét rỗng, cho ra thứ rượu trong vắt, nồng ấm, mạnh nhưng êm. Từ chỗ chỉ dùng trong lễ hội, nay rượu Mai Hạ đã thành sản phẩm OCOP, được đóng chai, dán nhãn, tiêu thụ rộng rãi. Hiện có 33 hộ duy trì nghề, riêng cơ sở “Láu Siêu” của bà Vì Thị Tồn đạt trên 30.000 lít/năm, doanh thu khoảng 1,5 tỷ đồng.

Từ nón lá Sai Nga đến men rượu Mai Hạ, mỗi làng nghề mang một màu sắc riêng nhưng đều góp phần tạo nên diện mạo làng nghề của Phú Thọ: sôi động, bền bỉ, giữ gìn hồn cốt văn hóa và đem lại sinh kế cho hàng vạn người. Theo Chi cục Phát triển nông thôn, toàn tỉnh có hơn 110 làng nghề và hàng trăm làng có nghề đang hoạt động, thu hút trên 3 vạn hộ cùng hàng chục hợp tác xã, doanh nghiệp, tạo việc làm cho khoảng 43.000 lao động. Thu nhập dao động từ 5 - 7 triệu đồng/người/tháng ở các làng nghề nhỏ, sản xuất theo mùa vụ, đến hàng chục triệu đồng ở những nơi có thị trường ổn định, sản phẩm xuất khẩu.

Thế nhưng, lớp thợ trẻ ngày một thưa vắng. “Sự chuyển dịch lao động sang khu công nghiệp, cộng với thay đổi thói quen sử dụng nón lá, khiến người trẻ không còn mặn mà theo nghề” - ông Nguyễn Hữu Chí, Chủ tịch UBND xã Cẩm Khê chia sẻ. Nhiều làng nghề còn đối diện khó khăn về vốn, thiết bị lạc hậu, sản xuất manh mún, phụ thuộc thương lái, thiếu kênh tiêu thụ ổn định. Giá nguyên liệu tăng, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường... càng khiến việc giữ nghề thêm phần chật vật.

Hướng mở cho làng nghề

Giữ được nghề đã khó, phát triển được nghề lại càng cần một chiến lược dài hơi. Đồng chí Nguyễn Thanh Hiệp - Phó Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn cho rằng: “Nếu chỉ trông vào thói quen tiêu dùng truyền thống thì làng nghề sẽ khó trụ”. Con đường để vừa giữ được hồn nghề, vừa đứng vững trước thị trường là mạnh dạn ứng dụng công nghệ, chuẩn hóa quy trình sản xuất, mở rộng thị trường qua du lịch và thương mại điện tử.

Làng nón Sai Nga (Cẩm Khê) - hơn 80 năm giữ nghề, mỗi đường kim, mũi chỉ kết nên nét duyên riêng của chiếc nón lá vùng đất Tổ.

Mục tiêu tỉnh đặt ra là đến năm 2030, nhóm ngành nghề nông thôn phấn đấu tăng trưởng 6 - 7%/năm, thu nhập bình quân lao động tăng hơn 2,5 lần so với năm 2020, tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt từ 80% trở lên, trong đó, ít nhất 35% có bằng hoặc chứng chỉ nghề. Đến tầm nhìn 2045, ngành nghề nông thôn sẽ trở thành trụ cột kinh tế bền vững, thông minh, thân thiện với môi trường, gắn với không gian nông thôn xanh - sạch - đẹp và bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống. Để đạt được những mục tiêu ấy, ba “mũi nhọn” đã được xác định rõ: đào tạo và giữ chân thế hệ trẻ, đổi mới công nghệ và xây dựng thương hiệu mạnh. Ở nhiều nơi, mô hình “lớp học nghề tại nhà” đã hình thành, giúp thanh niên vừa học bài bản từ nghệ nhân, vừa có thu nhập ngay trên quê hương.

Nguồn vốn khuyến công trở thành cú hích để các cơ sở làng nghề thay thế máy móc cũ, tăng năng suất, cải thiện chất lượng sản phẩm. Sản phẩm giờ không chỉ dừng ở chợ quê mà được gắn tem truy xuất nguồn gốc, tham gia OCOP, hiện diện ở hội chợ, siêu thị và trên các sàn thương mại điện tử. Một hướng mở đầy triển vọng là kết hợp làng nghề với du lịch trải nghiệm. Du khách có thể tận tay nhuộm vải, nặn gốm, khâu nón, rồi mang về một món quà tự làm - một “độc bản” mang câu chuyện của chính họ. Nơi nào làm tốt, như một số làng nghề dệt, rèn hay chế tác gỗ mỹ nghệ, lượng khách tăng đều mỗi năm, kéo theo cả dịch vụ lưu trú, ẩm thực địa phương cùng phát triển.

Những bước đi này, nếu kiên trì, sẽ không chỉ giúp các làng nghề trong tỉnh đứng vững trước thử thách, mà còn biến chúng thành điểm nhấn văn hóa - kinh tế của vùng trung du, nơi truyền thống và hiện đại cùng hòa nhịp.

Thời gian và nhịp sống mới đổi thay nhưng ở mỗi làng nghề, bản sắc vẫn hiện hữu trong tiếng búa rèn, hơi ấm lò than, mùi hương nguyên liệu. Đó là nhịp tim của cộng đồng bao đời gắn bó, mà giữ được không chỉ là việc của người thợ mà còn là trách nhiệm của cả chính quyền, doanh nghiệp và người dân.

Bài toán giữ nghề - mở lối đã có đáp án: Đổi mới để sản phẩm bước ra thị trường với sức cạnh tranh mới nhưng vẫn giữ trọn câu chuyện và hồn cốt cũ. Để mỗi sản phẩm khi rời tay người thợ không chỉ mang giá trị vật chất mà còn là một phần bản sắc vùng đất cội nguồn.

Nguyễn Yến

Nguồn: https://baophutho.vn/phu-tho-va-bai-toan-giu-nghe-mo-loi-di-moi-237937.htm