Sắp xếp các trường đại học là mệnh lệnh, chiến lược để bứt phá

(Dân trí) - Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định, cuộc đại sắp xếp các cơ sở giáo dục lần này là một mệnh lệnh, đồng thời cũng là thời vận để giáo dục đại học bứt phá.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt ra nhiệm vụ phải hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo.

Trong đó, sắp xếp, tái cấu trúc, sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học là một trong những giải pháp trọng tâm.

Tại Hội nghị giáo dục đại học năm 2025, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định, cuộc đại sắp xếp các cơ sở giáo dục lần này là một mệnh lệnh.

Đây là thời cơ, là thời vận, thời điểm để giáo dục đại học bứt phá. "Nếu không nắm được thời cơ, nắm lấy sức mạnh, nghĩa là chúng ta có lỗi", người đứng đầu ngành giáo dục nhấn mạnh.

Trước cuộc cách mạng về sắp xếp, sáp nhập các trường đại học, Báo Dân trí tổ chức tuyến bài với chủ đề: "Cuộc đại sắp xếp các trường đại học: Bước ngoặt lịch sử để đột phá phát triển".

Tuyến bài là bức tranh toàn cảnh về định hướng sắp xếp, tái cấu trúc và sáp nhập các trường đại học tại Việt Nam, mà ở đó, các chuyên gia đầu ngành sẽ tham gia phản biện, làm rõ những cơ hội đột phá phát triển cho giáo dục đại học và các thách thức cần chung tay giải quyết để cuộc cách mạng giáo dục đại học đi đến đích theo đúng tinh thần của Nghị quyết 71.

"Thời cơ, thời vận, thời điểm để giáo dục đại học bứt phá"

Trong quá trình phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu. Nhiều chủ trương, chính sách lớn đã được ban hành, thúc đẩy GD&ĐT đổi mới, phát triển mạnh mẽ, đạt được những kết quả quan trọng. Việt Nam thuộc nhóm 21 quốc gia sớm đạt mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc đến năm 2030 về giáo dục chất lượng.

Tuy nhiên, GD&ĐT vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế, chưa thực sự trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bứt phá của đất nước. Hệ thống giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp phát triển manh mún, lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và nghiên cứu khoa học, nhất là ở một số ngành, lĩnh vực trọng điểm.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD&ĐT xác định giáo dục đại học là nòng cốt phát triển nhân lực trình độ cao, nhân tài, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Một trong những mục tiêu nổi bật nhằm hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo là khẩn trương xây dựng khung chiến lược phát triển giáo dục đại học.

Bộ Chính trị chỉ đạo triển khai sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học; sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn; xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả; nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học; tăng cường quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục đại học, nghiên cứu chuyển một số trường đại học về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nhân lực của địa phương.

Đồng thời, đầu tư hiện đại hóa hạ tầng kỹ thuật, mở rộng không gian phát triển cho các cơ sở giáo dục đại học hoạt động hiệu quả. Tập trung đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, xây dựng trung tâm đào tạo, nghiên cứu xuất sắc tại các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm, cơ sở đào tạo giáo viên.

Đầu tư mạnh và có các cơ chế đặc thù, vượt trội để phát triển 3 đến 5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế, đào tạo nhân tài quốc gia.

Khuyến khích quy hoạch, xây dựng các khu đô thị công nghệ cao - đại học; thúc đẩy mạnh mẽ phát triển các cơ sở giáo dục đại học theo mô hình đại học đổi mới sáng tạo, đại học công nghệ thế hệ mới, trở thành đầu tàu, nòng cốt trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của các vùng; hỗ trợ triển khai hiệu quả hợp tác Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp. Có cơ chế hỗ trợ hiệu quả đối với giảng viên và người học triển khai các dự án khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, thành lập công ty khởi nguồn, công ty khởi nghiệp.

Theo Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn, ngành Giáo dục đang đứng trước nhiều vấn đề ngổn ngang, nhiều thay đổi, trong đó chuẩn bị một cuộc đại sắp xếp lại các cơ sở giáo dục.

Tuy vậy, đây là thời cơ, là thời vận, thời điểm để giáo dục đại học bứt phá. "Nếu không nắm được thời cơ, nắm lấy sức mạnh, nghĩa là chúng ta có lỗi", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng, tương tự công cuộc sắp xếp lại các tỉnh thành, việc sắp xếp lại các cơ sở giáo dục chắc chắn phải thực hiện, đấy là mệnh lệnh, không cần phải đặt câu hỏi “nên hay không”.

Việc tái cấu trúc sắp xếp sẽ thực hiện bằng tinh thần quyết tâm cao độ. Thời gian tới, Bộ sẽ lên phương án, báo cáo Thủ tướng về chủ trương này.

Người đứng đầu ngành giáo dục nói thêm, đối với lĩnh vực đại học, sau khi đại sắp xếp sẽ có những đơn vị bị chỉ định chứ không được lựa chọn tích hợp, tái cấu trúc.

Ông Sơn nhấn mạnh sẽ có kịch bản cho từng cơ sở giáo dục, để sao cho có phương án nhân sự tốt nhất. Bộ GD&ĐT đang đề nghị, đối với từng trường hợp nhất định, sẽ chỉ định nhân sự.

“Mặc dù các cơ sở giáo dục vừa đại hội xong nhưng tôi cho rằng đứng trước tình hình mới, đây là thời điểm có đột phá.

Các trường chuẩn bị khả năng “vui trong mọi tình huống”, lãnh đạo các cơ sở giáo dục phải lấy công tâm làm đầu, không phải đặt câu hỏi “tôi đang ngồi ở đâu”, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cho hay.

Đại sắp xếp 140 trường đại học công lập

Trừ khối công an, quân đội và tư thục, nước ta có khoảng 140 trường đại học công lập. Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cho biết hiện nay chưa thể công bố con số trường đại học sẽ giảm nhưng chắc chắn sẽ giảm sâu trong thời gian tới.

Có thể các trường thuộc khối Trung ương quản lý sẽ về địa phương quản lý. Có thể trường thuộc khối địa phương nhập về khối Trung ương. Có thể trường khối Trung ương nhập và nhau hoặc một số trường sẽ giải tán. Đặc biệt, một số trường gần nhau về lĩnh vực sẽ nhập vào để đỡ manh mún và phát triển tốt hơn.

Người đứng đầu ngành Giáo dục kêu gọi các thầy cô, trong vòng 3 tháng tới, phải cùng nhau suy nghĩ làm sao để phát triển đơn vị của mình, tận dụng được thời cơ lớn mà Đảng và Chính phủ đã trao cho, chuẩn bị cho hành trang phía trước chứ không phải nhìn nhau và lo tranh đấu.

Trước một chủ trương lớn, nhiều chuyên gia, lãnh đạo, nguyên lãnh đạo các trường đại học, nhà nghiên cứu, giảng viên… cũng đưa ra những ý tưởng mới cho cuộc đại sắp xếp.

Sắp xếp các cơ sở giáo dục là nhiệm vụ chính trị và sứ mệnh

GS.TS Phạm Hồng Quang, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng Đại học Thái Nguyên, nhấn mạnh việc sắp xếp, quy hoạch lại mạng lưới các trường đại học là một nhiệm vụ chính trị và sứ mệnh quan trọng, cần thiết trong bối cảnh hiện tại. 

Ông cho rằng đây là cơ hội để phát triển giáo dục, nhưng cũng đi kèm với nhiều thách thức.

Theo GS Quang, các đơn vị yếu kém nên sáp nhập với các cơ sở giáo dục mạnh hơn để cùng phát triển. Tuy nhiên, việc sáp nhập không nên mang tính cơ học, khác với sáp nhập đơn vị hành chính. Bởi lẽ, các trường đại học là đơn vị sự nghiệp, không phụ thuộc quá nhiều vào ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, một số trường hợp mang vị trí chính trị lại cần một phương án khác.

Sinh viên Đại học Bách Khoa Hà Nội (Ảnh: Duy Thành).

"Việc sáp nhập là mệnh lệnh, nhưng tôi tin rằng chúng ta sẽ có cách làm để các cơ sở giáo dục “tâm phục khẩu phục”, mệnh lệnh nhưng phải đi vào lòng người và có định hướng rõ ràng", ông Quang chia sẻ. 

Ông nói thêm, cần xác định đâu là đại học trọng điểm, đâu là vệ tinh, như phía Đại học Thái Nguyên đã từng xây dựng trước đây.

Đồng quan điểm, TS Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT, chia sẻ việc sắp xếp các cơ sở giáo dục đại học khối công lập là bước tiếp theo trong lộ trình sắp xếp theo chủ trương của Nhà nước đang thực hiện rất nhất quán từ đầu năm đến nay.

Lộ trình này bắt đầu từ việc sắp xếp các tỉnh thành, đến bộ ngành và tới đây là các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có trường học, bệnh viện…, để thu bớt các đầu mối.

“Đây là nhiệm vụ chính trị và là sứ mệnh, nhằm giảm bớt các phần chi phí Nhà nước đầu tư trực tiếp, tối ưu hóa khâu tổ chức và để dễ hơn trong khâu quản trị”, TS Lê Trường Tùng nói.

Theo TS Lê Trường Tùng, cơ cấu các trường đại học công lập hiện có một hiệu trưởng và một chủ tịch hội đồng trường, trong đó chủ tịch hội đồng trường có thể kiêm bí thư Đảng ủy như một số nghị quyết trước đây.

Với chỉ đạo hiện nay, hai vị trí này là một, không còn hội đồng trường. Đảng ủy ngoài những việc đang làm trước đây, có thể một số nhiệm vụ của hội đồng trường sẽ được Đảng ủy kiêm nhiệm. Lúc đó, vị trí hiệu trưởng và hội đồng trường chỉ có một người. Với cách thức này thì đã tinh giản được một loạt vị trí.

Việc gộp các trường, chẳng hạn 3 trường vào một, lúc đấy 6 vị trí hiệu trưởng và chủ tịch hội đồng trường, thậm chí là 9 vị trí sẽ chỉ còn một. Điều này thay đổi rất lớn về cơ cấu tổ chức, giảm đầu mối để quản lý tập trung hơn.

TS Lê Trường Tùng cho rằng, việc sáp nhập để giảm bớt đầu mối là một việc quan trọng để các cơ sở hỗ trợ cùng nhau phát triển hơn.

Ông đưa ví dụ, trước đây một số tỉnh thành nộp ngân sách Nhà nước, trong khi đó một số tỉnh thành lại được Nhà nước cấp hàng năm. Khi sáp nhập, gộp các tỉnh yếu vào tỉnh mạnh, họ sẽ thành “cặp đôi” hoặc “bộ ba” phát triển, không còn tính đến chuyện nhận ngân sách từ tỉnh này để cấp cho tỉnh kia nữa.

Tương tự, việc sáp nhập các đơn vị giáo dục đại học cũng như vậy, đây là bài toán cho sự phát triển.

Sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân (Ảnh: Fanpage nhà trường)

“Theo tôi, nếu cố gắng sắp xếp theo hướng vừa gần gũi về địa lý, vừa tương quan chức năng là phù hợp nhất. Với các tỉnh nhỏ có địa bàn gần nhau, có bao nhiêu trường đại học công lập có thể nhập làm một, để trở thành một trường đa ngành và tối ưu hóa ngành nghề mạnh hơn.

Ở góc khác, với những trường có các ngành chuyên sâu như luật, ngân hàng, sư phạm…, trên cùng địa bàn nên gộp vào nhau để thành trường lớn mạnh, không nhất thiết phân tán lẻ tẻ", TS Lê Trường Tùng nói.

Người này cũng đề xuất, các phương án sáp nhập nên thực hiện sớm, ngay từ đầu năm 2026 phải có tên mới để thí sinh đăng ký tuyển sinh, tránh trường hợp đăng ký xong, trường không còn. 

Tái cấu trúc không phải để thu hẹp, mà để nâng tầm và hội nhập toàn cầu

Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi - nhấn mạnh trong thế kỷ 21, sức mạnh cạnh tranh quốc gia không chỉ nằm ở tài nguyên hay vốn, mà cốt lõi là nguồn nhân lực chất lượng cao. 

Các quốc gia vươn lên mạnh mẽ đều có chiến lược tập trung xây dựng những trung tâm đào tạo và nghiên cứu hàng đầu, nơi có thể sản sinh nhân lực tinh hoa, đáp ứng sự biến đổi nhanh chóng của khoa học, công nghệ và kinh tế số.

Ở Việt Nam, hệ thống đại học đã phát triển mạnh về số lượng, nhưng còn phân tán, trùng lặp ngành nghề, nguồn lực mỏng và thiếu sự hội tụ đủ mạnh. Điều này khiến chúng ta khó tạo nên những đại học đẳng cấp quốc tế, đủ sức cạnh tranh và dẫn dắt khu vực. 

“Chính trong bối cảnh đó, việc tinh gọn, sáp nhập, tái cấu trúc trở thành yêu cầu cấp thiết, không phải để thu hẹp, mà để nâng tầm và hội nhập toàn cầu”, ông Quang Huy nhận định.

Ông phân tích thêm, một quan ngại thường được đặt ra là tinh gọn liệu có làm “cánh cửa vào đại học” hẹp lại, khiến cuộc cạnh tranh khốc liệt hơn, song trên thực tế, tinh gọn không đồng nghĩa với cắt giảm cơ hội.

Vị chuyên gia chỉ rõ ba cơ hội rộng mở.

Thứ nhất, sắp xếp lại hệ thống để loại bỏ sự dàn trải, tập trung nguồn lực vào những cơ sở có năng lực phát triển mạnh.

Thứ hai, nâng cao chất lượng trải nghiệm học tập. Sinh viên được học trong môi trường chuẩn hóa, có cơ sở vật chất, đội ngũ giảng dạy và chương trình đào tạo được đảm bảo.

Thứ ba, đa dạng hóa lộ trình học tập. Bên cạnh đại học, còn mở rộng cơ hội giáo dục nghề nghiệp, học tập suốt đời và đào tạo theo nhu cầu doanh nghiệp.

Vị CEO khẳng định: “Cơ hội không mất đi, mà trở nên công bằng và chất lượng hơn”. 

Theo quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021-2030 do Bộ GD&ĐT đưa ra trước đó, sẽ hình thành các trung tâm giáo dục đại học lớn, khoảng 50 đến 60 cơ sở giáo dục đại học đào tạo tới trình độ tiến sĩ.

Đặc biệt, sẽ sắp xếp thu gọn một số cơ sở giáo dục đại học công lập; tổ chức lại các trường đại học sư phạm về thể dục, thể thao, nghệ thuật.

Tái cấu trúc và phát triển các trường đại học sư phạm kỹ thuật thành các cơ sở giáo dục đại học đa ngành, đa lĩnh vực với trọng tâm là công nghệ và kỹ thuật.

Đối với các trường cao đẳng sư phạm, hướng sắp xếp và tổ chức theo hướng sáp nhập với một trường đại học sư phạm hoặc cơ sở giáo dục đại học đa ngành, đa lĩnh vực (có trường, khoa sư phạm hoặc khoa học cơ bản).

Sáp nhập vào một cơ sở giáo dục đại học tại địa phương hoặc trong vùng. Sáp nhập, hợp nhất với một số cơ sở giáo dục khác tại địa phương.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/sap-xep-cac-truong-dai-hoc-la-menh-lenh-chien-luoc-de-but-pha-20250923080141277.htm