Sáu mươi lăm năm hình thành và phát triển: Bước ngoặt mới trong quan hệ Việt Nam - Cuba

TCCS - Quan hệ hữu nghị Việt Nam - Cuba qua 65 năm (1960 - 2025) gắn bó, vượt qua nhiều biến cố, thăng trầm của lịch sử, được duy trì, củng cố toàn diện trên mọi lĩnh vực. Trong thời gian tới, tiếp tục phát huy nền tảng đồng thuận chính trị, hai nước Việt Nam - Cuba nỗ lực thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương thực chất, hiệu quả hơn. Qua đó, tạo động lực tăng cường phát triển hợp tác kinh tế - thương mại, đầu tư, khoa học - công nghệ, nông nghiệp, y tế,… để cùng hướng tới mục tiêu xây dựng đất nước xã hội chủ nghĩa giàu mạnh.

Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch nước Lương Cường đón Bí thư thứ Nhất Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch nước Cuba Miguel Díaz-Canel Bermúdez thăm cấp nhà nước tới Việt Nam và dự Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2-9_Ảnh: TTXVN

Thành tựu tốt đẹp trong quan hệ Việt Nam - Cuba

Mặc dù tình hình quốc tế, khu vực diễn biến phức tạp, khó lường, tình hình Việt Nam - Cuba có nhiều thay đổi, nhưng quan hệ hợp tác, hữu nghị giữa hai nước luôn được củng cố, phát triển đi vào chiều sâu, nhất là tại các diễn đàn đa phương của Liên hợp quốc.

Thông qua các chuyến thăm lẫn nhau của lãnh đạo cấp cao hai nước, hai bên triển khai hiệu quả các cơ chế đối thoại, như Ủy ban hợp tác liên chính phủ; Đối thoại chính sách quốc phòng cấp Thứ trưởng Quốc phòng; Tham khảo chính trị cấp Thứ trưởng Ngoại giao. Quốc hội hai nước đã ký kết Nghị định thư hợp tác giai đoạn 2023 - 2028 và tổ chức thành công phiên họp lần thứ nhất Ủy ban hợp tác liên nghị viện nhằm tăng cường hợp tác trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động kinh tế, thương mại và đầu tư song phương, bảo đảm các cam kết được triển khai hiệu quả.

Các chuyến thăm Việt Nam của các nhà lãnh đạo cấp cao Cuba đem lại kết quả quan trọng. Hai nước phối hợp chặt chẽ trong lĩnh vực nội chính, tăng cường hợp tác trong đấu tranh phòng, chống chiến lược “diễn biến hòa bình” và các hành vi xuyên tạc, phủ nhận lịch sử. Sự phối hợp không chỉ tạo thêm cơ sở hai nước phát triển kinh tế ứng phó hiệu quả trước các hành vi bôi nhọ lịch sử của các thế lực phản động trong và ngoài nước, mà còn mở ra cơ hội để Đảng Cộng sản Cuba và Đảng Cộng sản Việt Nam đẩy mạnh trao đổi lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội trong điều kiện cụ thể của mỗi nước.

Cuba luôn ủng hộ lập trường, quan điểm của Việt Nam trong các vấn đề khu vực và quốc tế. Sự đồng hành giữa hai nước đã giúp Cuba mở rộng quan hệ hợp tác với các nước thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và từng bước phá thế bao vây, cấm vận kinh tế của Mỹ. Sự hợp tác giúp cho các nước ASEAN hiểu rõ hơn về Cuba, tạo cơ hội thúc đẩy hợp tác kinh tế - thương mại giữa ASEAN với Cuba nói riêng, ASEAN với khu vực Mỹ Latinh nói chung.

Trong những năm gần đây, quan hệ thương mại hai chiều Việt Nam - Cuba đã có bước tiến quan trọng. Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ hai tại khu vực châu Á, với các mặt hàng xuất khẩu chính bao gồm gạo, than đá, thiết bị điện tử, hàng tiêu dùng, quần áo, giày dép đối với Cuba. Các mặt hàng nhập khẩu từ Cuba sang Việt Nam chủ yếu là dược phẩm, nguyên liệu sản xuất trong ngành dược.

Việt Nam là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Cuba, với các dự án như: Dự án đầu tư liên doanh của Tổng Công ty Viglacera; dự án đầu tư liên doanh Nhà máy bột giặt liên doanh Suchel - TBV và Nhà máy điện năng lượng mặt trời của Công ty cổ phần Đầu tư Thương mại Thái Bình; Dự án sản xuất thức ăn chăn nuôi của Công ty Agri VMA đầu tư tại Đặc khu phát triển Mariel của Cuba⁽¹⁾... Những dự án hợp tác này góp phần bảo đảm an ninh lương thực, cung cấp hàng hóa và tạo công ăn, việc làm cho người dân Cuba.

Việt Nam và Cuba có nhiều tiềm năng mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực mới mà hai bên có thế mạnh, như công nghiệp, nông nghiệp, chế biến lương thực - thực phẩm, năng lượng tái tạo, công nghệ sinh học, phát triển công nghệ xanh, dược phẩm, dịch vụ y tế, xây dựng, du lịch, chuyển đổi số⁽²⁾…

Việt Nam luôn kiên định ủng hộ sự nghiệp đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Cuba, yêu cầu Mỹ xóa bỏ cấm vận đối với Cuba tại các kỳ họp của Đại hội đồng Liên hợp quốc. Phối hợp chặt chẽ với các nước trong Phong trào Không liên kết, Nhóm các nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới (G-20), các phong trào xã hội toàn cầu ở Azecbaijan, Indonesia, Brazil… củng cố và nâng cao vị thế, tiếng nói của Cuba trong cộng đồng các nước đang phát triển.

Việt Nam hỗ trợ cung cấp cho Cuba gạo, thiết bị vật tư y tế, ngũ cốc, đồ điện tử (máy tính) và nhiều nhu yếu phẩm. Đây là nguồn hỗ trợ đặc biệt ý nghĩa đối với Cuba, nhất là trong bối cảnh Cuba đang đối mặt với những khó khăn nghiêm trọng về an ninh lương thực. Cuba nhận được sự hỗ trợ của Việt Nam trong lĩnh vực cải cách hành chính, hỗ trợ tư pháp và tháo gỡ khó khăn, nút thắt trong phát triển kinh tế, nhất là về tư duy kinh tế thị trường, về định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền hành chính công và quản lý doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập và mở cửa. Việt Nam hỗ trợ Cuba xây dựng hệ thống an ninh mạng, an ninh công nghệ đối phó với các hoạt động tấn công mạng của các thế lực phản động trong và ngoài nước.

Văn hóa, giáo dục và giao lưu nhân dân được hai bên tập trung phát triển. Hằng năm có nhiều sinh viên Cuba được cấp học bổng sang học tiếng Việt và văn hóa Việt Nam tại các trường đại học ở Việt Nam. Hợp tác giữa các địa phương và giao lưu nhân dân tạo sự gắn kết mạnh mẽ, góp phần quan trọng trong xây dựng nền tảng quan hệ chính trị và kinh tế giữa Việt Nam - Cuba. Cho đến nay, đã có 5 địa phương của Việt Nam ký kết hợp tác với 6 địa phương của Cuba⁽³⁾.

Dấu ấn nổi bật về quan hệ của hai nước được thể hiện rõ nét trong lĩnh vực ngoại giao y tế. Việt Nam là quốc gia thứ ba trên thế giới và thứ hai ở khu vực châu Á được Cuba đã chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine Abdala phòng, chống dịch bệnh COVID-19. Hai bên thống nhất thành lập liên doanh dược phẩm chuyển giao công nghệ về vaccine và các sinh phẩm phòng, chống ung thư tại Việt Nam⁽⁴⁾. Hai bên chú trọng công tác đào tạo cán bộ y tế, đặc biệt trong các lĩnh vực thế mạnh của Cuba như ung bướu, tim mạch, miễn dịch; tăng cường hợp tác nghiên cứu ứng phó với dịch bệnh mới⁽⁵⁾; thúc đẩy liên kết giữa các bệnh viện của hai nước.

Việc Cuba chuyển giao công nghệ cho Việt Nam giúp mở rộng khả năng tiếp cận thị trường, tạo điều kiện để Cuba đẩy mạnh xuất khẩu vaccine sang các nước Đông Nam Á, châu Á - Thái Bình Dương, trong đó Việt Nam giữ vai trò “cầu nối” quan trọng. Thông qua ngoại giao vaccine, Cuba giảm thiểu sức ép cấm vận từ Mỹ, tạo thêm nguồn thu ngoại tệ trong bối cảnh Cuba đang thiếu hụt nguồn lực tài chính để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Bên cạnh những kết quả đạt được, quan hệ Việt Nam - Cuba còn gặp một số hạn chế. Một số thỏa thuận, hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp, y tế, giáo dục, khoa học - công nghệ, thương mại chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của mỗi nước. Số lượng doanh nghiệp lớn của Việt Nam đầu tư vào Cuba chưa nhiều. Nền kinh tế Cuba đang rơi vào tình trạng suy thoái, tăng trưởng sụt giảm mạnh, khan hiếm lương thực, thực phẩm, nhu yếu phẩm và thuốc men. Cuba đang phải đối mặt với thách thức trong việc cấu trúc lại nền kinh tế, doanh nghiệp trong nước gặp khó khăn về nguồn vốn, hạn chế trong tiếp cận khoa học - kỹ thuật, công nghệ tiên tiến. Những trở ngại nêu trên cho thấy hai nước cần thúc đẩy hơn nữa quan hệ hữu nghị truyền thống, hợp tác toàn diện trên tất cả các lĩnh vực.

Các giáo viên và học sinh Trường Tiểu học Võ Thị Thắng đến tham quan khuôn viên Đại sứ quán Việt Nam ở Thủ đô La Habana, Cuba và tìm hiểu về văn hóa, lịch sử Việt Nam, cũng như mối quan hệ đoàn kết, hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Cuba, ngày 6-6-2025_Ảnh: TTXVN

Tiếp tục hiện thực hóa triển vọng hợp tác Việt Nam - Cuba trong thời gian tới

Với 65 năm truyền thống, quan hệ Việt Nam - Cuba tiếp tục có thêm nhiều động lực và cơ sở vững chắc để phát triển. Thứ nhất, quan hệ Việt Nam - Cuba không chỉ là mối quan hệ mang tính chính trị, ngoại giao thuần túy mà được viết nên bằng máu thịt và sự hy sinh của nhiều thế hệ nhân dân hai nước. Bởi vậy, sự hợp tác giữa hai nước không chỉ tính đến các lợi ích kinh tế đơn thuần, mà còn được hiện thực hóa trên nền tảng quan hệ chính trị đặc biệt, tình hữu nghị, thủy chung, trong sáng. Yếu tố này sẽ tiếp tục là tiền đề để quan hệ hai nước phát triển bền vững trong thời gian tới, bất chấp những tác động tiêu cực của tình hình quốc tế, khu vực.

Thứ hai, hợp tác trong khuôn khổ chính trị - ngoại giao giữa hai nước được chú trọng phát triển và tập trung vào một số vấn đề mà hai Đảng, hai Nhà nước cùng quan tâm, nhất là trao đổi lý luận⁽⁶⁾; cơ chế đối thoại 2+2 giữa Bộ Quốc phòng hai nước⁽⁷⁾, Bộ Ngoại giao hai nước; thúc đẩy hợp tác trong các vấn đề quốc tế mà hai bên cùng quan tâm như đấu tranh phòng, chống chiến lược “diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ; xây dựng đảng; phòng, chống tham nhũng; tư pháp, nghị viện…

Thứ ba, trao đổi kinh tế - thương mại giữa hai nước chuyển từ cơ chế hợp tác truyền thống sang hợp tác thực chất trên các lĩnh vực, như hàng tiêu dùng, giầy da, may mặc, nuôi trồng thủy hải sản, phát triển kết cấu hạ tầng, công nghệ thông tin… để Cuba trở thành “cửa ngõ” giúp Việt Nam xuất khẩu hàng hóa sang khu vực Caribe và Mỹ Latinh. Việt Nam là “cầu nối” giúp Cuba mở rộng hoạt động hợp tác về thương mại, y tế, du lịch, dược phẩm, công nghệ sinh học với ASEAN và châu Á - Thái Bình Dương.

Thứ tư, quan hệ Việt Nam - Cuba tập trung vào các lĩnh vực trọng tâm, gắn với nhu cầu thực tiễn và thế mạnh riêng của mỗi nước. Với Cuba là lĩnh vực nông nghiệp, lương thực, công nghệ thông tin, thương mại, quốc phòng - an ninh, ứng phó với các vấn đề an ninh phi truyền thống⁽⁸⁾. Với Việt Nam, trọng tâm hợp tác được xác định ở lĩnh vực y tế, dược phẩm, công nghệ cao, thương mại, giáo dục⁽⁹⁾…

Như vậy, thời gian qua, Đảng, Chính phủ, Nhà nước, Quốc hội và nhân dân hai nước luôn dành cho nhau sự quan tâm, chia sẻ đặc biệt trên tất cả các lĩnh vực thông qua việc triển khai các đường lối, chủ trương, chính sách, chương trình hợp tác hiệu quả, thực chất. Đây là nền tảng, cơ sở quan trọng để quan hệ Việt Nam - Cuba phát triển mạnh mẽ, gắn kết hơn nữa trong thời gian tới với việc tập trung vào một số giải pháp sau:

Một là, hai nước thường xuyên trao đổi lý luận gắn với thực tiễn liên quan đến định hướng “Cập nhật hóa mô hình kinh tế - xã hội” mà Cuba đã đề ra từ Đại hội lần thứ VI (năm 2011) đến nay. Tuy nhiên, cách tiếp cận này cần mang tính định hướng, kế thừa các giá trị truyền thống, đổi mới về lý luận để lý luận phù hợp với nhu cầu thực tiễn phát triển của đất nước.

Hai là, vấn đề an ninh lương thực là nhu cầu cấp thiết hiện nay. Do đó, Việt Nam cần tiếp tục đề ra chính sách hỗ trợ chuyên gia nông nghiệp để hướng dẫn người dân Cuba sản xuất nông nghiệp, nhất là trồng lúa gạo, hoa màu, chăn nuôi tại các trang trại nhằm giúp người dân Cuba tự chủ về lương thực và giảm bớt sức ép từ tình trạng khan hiếm lương thực - thực phẩm hiện nay.

Ba là, y tế và dược phẩm là thế mạnh của Cuba. Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác hơn nữa trong lĩnh vực dược phẩm, sinh học thông qua tăng cường trao đổi học thuật, mời các chuyên gia dược phẩm, công nghệ sinh học Cuba sang Việt Nam nghiên cứu các công trình liên quan đến y sinh học. Sự hợp tác giúp hai bên nâng cao năng lực nghiên cứu, tạo điều kiện thuận lợi trong việc chia sẻ, ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ, phục vụ thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước.

Bốn là, Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh chính sách “thu hút nhân tài”, nhất là lĩnh vực có thế mạnh của Cuba như giáo dục, y tế, khoa học - công nghệ, dược phẩm… Thực hiện chính sách đào tạo, trao đổi học thuật dài hạn đối với học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu Cuba sang Việt Nam. Cách tiếp cận này tạo điều kiện giúp hai nước bổ sung đội ngũ lao động chất lượng cao, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Đẩy mạnh các hoạt động trao đổi học giả, nhà khoa học, đào tạo đội ngũ kỹ sư trong lĩnh vực công nghệ thông tin (kinh tế số, công nghệ số, nhất là đội ngũ kỹ sư về IT, AI, công nghệ y tế) và các kỹ sư chế tạo máy… giúp Cuba  từng bước tự chủ về kinh tế, bảo đảm sự ổn định để duy trì các hoạt động sản xuất, tránh tình trạng chảy máu chất xám.

Các viện nghiên cứu, trường đại học của Việt Nam tăng cường kết nối, trao đổi học giả, chuyên gia, nghiên cứu viên, giảng viên, tình nguyện viên với các trung tâm, viện nghiên cứu, trường đại học của Cuba để thúc đẩy đào tạo, giảng dạy, trao đổi về văn hóa, lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, tư tưởng Fidel Castro... gia tăng sự hiểu biết cho các thế hệ người dân Việt Nam - Cuba, nhất là thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về văn hóa, truyền thống, lịch sử của hai nước.

Năm là, tăng cường trao đổi kinh nghiệm về quá trình đổi mới tư duy kinh tế. Kinh nghiệm của Việt Nam với chính sách “khoán” trong nông nghiệp trao quyền cho người dân lựa chọn loại hình sản xuất nông nghiệp phù hợp; Người nông dân yên tâm lao động, sản xuất, không chịu sự chi phối của các yếu tố bên ngoài. Đổi mới đồng bộ, toàn diện, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu lương thực, gia tăng vai trò của người dân trong nông nghiệp. Đa dạng hóa các loại hình sản xuất nông nghiệp, tăng cường vai trò của doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp dân doanh do Nhà nước quản lý.

Sáu là, tăng cường phối hợp trong tổ chức hội thảo, tọa đàm khoa học, trao đổi học giả về các vấn đề lý luận và thực tiễn của mỗi nước, nhất là đổi mới tư duy trong kinh tế, nông nghiệp ở Cuba. Các cơ sở đào tạo, nghiên cứu, tuyên truyền lý luận hàng đầu như Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Tạp chí Cộng sản, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam với Trường Đảng Cao cấp Nico Lopez, Tạp chí Cuba xã hội chủ nghĩa, Viện Khoa học xã hội Cuba, Đại học Tổng hợp La Habana, Đại học Santiago De Cuba cần phát huy vai trò kết nối. Bởi đổi mới tư duy kinh tế là ưu tiên hàng đầu trong chủ trương “Cập nhật hóa mô hình kinh tế - xã hội” mà Cuba đã đề ra. Nếu không đổi mới tư duy, nền kinh tế Cuba khó tránh khỏi tình trạng khủng hoảng.

Trải qua 65 năm, quan hệ Việt Nam - Cuba ngày càng phát triển với nhiều cơ chế hợp tác mới. Tình hữu nghị đặc biệt giữa hai nước là cơ sở quan trọng thúc đẩy mối quan hệ hợp tác thực chất, trong đó nông nghiệp, kinh tế - thương mại làm trọng tâm, y tế - dược phẩm là then chốt, khoa học - công nghệ là động lực. Sự gắn kết toàn diện giúp hai nước vượt khó khăn, thách thức, góp phần phát triển kinh tế - xã hội; đưa quan hệ Việt Nam - Cuba ngày càng đi vào chiều sâu./.

--------------------------------------

(1) “Empresas vietnamitas invierten en seis proyectos en Cuba” (Tạm dịch: Các công ty Việt Nam đầu tư vào sáu dự án tại Cuba), VOV world 5, ngày 26-7-2024, https://vovworld.vn/es-ES/noticias/empresas-vietnamitas-invierten-en-seis-proyectos-en-cuba-1314214.vov
(2) “Cuba y Vietnam fortalecen relaciones en el sector biofarmacéutico” (Tạm dịch: Cuba và Việt Nam tăng cường quan hệ trong lĩnh vực dược phẩm sinh học), Presa Latina, ngày 19-9-2021, https://archivo.prensa-latina.cu/2021/09/19/cuba-y-vietnam-fortalecen-relaciones-en-el-sector-biofarmaceutico
(3) Hạnh Dung: “Đồng Nai ký kết hợp tác với tỉnh Pinar Del Río, Cuba”, Báo Đồng Nai điện tử, ngày 23-10-2024, https://baodongnai.com.vn/chinh-tri/202410/dong-nai-ky-ket-hop-tac-voi-tinh-pinar-de-rio-cuba-3822e21
(4) “Viceministro primero de Salud de Vietnam interesado en incrementar la cooperación con Cuba” (Tạm dịch: Thứ trưởng Bộ Y tế Việt Nam quan tâm tăng cường hợp tác với Cuba), Representaciones Diplomáticas De Cuba En El Exterior, ngày 9-6-2022, https://misiones.cubaminrex.cu/es/ articulo/viceministro-primero-de-salud-de-vietnam-interesado-en-incrementar-la-cooperacion-con-cuba
(5) “Refuerzan Vietnam y Cuba cooperación sanitaria con nuevo acuerdo farmacéutico” (Tạm dịch: Việt Nam và Cuba tăng cường hợp tác y tế với Hiệp định dược phẩm mới), Báo Nhân dân điện tử, ngày 22-5-2025, https://es.nhandan.vn/refuerzan-vietnam-y-cuba-cooperacion-sanitaria-con-nuevo-acuerdo-farmaceutico-post76240.html
(6) Hội thảo Lý luận lần thứ VI giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Cộng sản Cuba, Cổng Thông tin điện tử Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, ngày 15-5-2025, https://hcma.vn/hoi-thao-ly-luan-lan-thu-vi-giua-dang-cong-san-viet-nam-va-dang-cong-san-cuba-19341.htm
(7) Minh Thành: “Tiếp tục tăng cường hợp tác Việt Nam - Cuba”, Báo Nhân dân điện tử, ngày 18-3-2025, https://nhandan.vn/tiep-tuc-tang-cuong-hop-tac-viet-nam-cuba-post866064.html

(8) “Cuba y Vietnam fortalecen alianza agrícola para lograr autosuficiencia en producción de arroz” (Tạm dịch: Cuba và Việt Nam tăng cường liên minh nông nghiệp để tự cung tự cấp về sản xuất lúa gạo),  Agenda Económica, ngày 25-4-2025, http://agendaeconomica.cubadebate.cu/cuba-y-vietnam-fortalecen-alianza-agricola-para-lograr-autosuficiencia-en-produccion-de-arroz/
(9) “Fortalecen Vietnam y Cuba cooperación en la publicación docente” (Tạm dịch: Việt Nam và Cuba tăng cường hợp tác trong xuất bản giáo dục), TTXVN/Vietnam+, ngày 26-2-2025, https://es.vietnamplus.vn/fortalecen-vietnam-y-cuba-cooperacion-en-la-publicacion-docente-post214771.vnp

Nguồn: https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/1137102/sau-muoi-lam-nam-hinh-thanh-va-phat-trien--buoc-ngoat-moi-trong-quan-he-viet-nam---cuba.aspx