SGK thống nhất toàn quốc từ 2026: Chỉ còn 10 tháng, làm sao để kịp tiến độ?

(Dân trí) - Chuyên gia cho rằng viết mới SGK là khó khả thi, nên điều chỉnh chương trình và chọn 1 cuốn sách tốt nhất cho mỗi lớp của các bộ sách hiện hành để tinh chỉnh, đảm bảo tiến độ.

TS Sái Công Hồng, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học, Bộ GD&ĐT, đưa ra những phân tích về việc triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW nhằm thống nhất một bộ sách giáo khoa (SGK) toàn quốc. Bài viết tập trung phân tích 4 phương án thực hiện để đảm bảo chất lượng, tính công bằng trong tiếp cận tri thức và kịp tiến độ đề ra từ năm học 2026-2027.

Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị “về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo” khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển nhanh và bền vững đất nước trong giai đoạn mới.

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Bộ Chính trị chỉ đạo rõ là: “Từ năm học 2026-2027, thống nhất toàn quốc một bộ sách giáo khoa (SGK) phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông, bảo đảm chất lượng, tính khoa học, tính thực tiễn và công bằng trong tiếp cận tri thức”.

Đây là yêu cầu chiến lược, là nhiệm vụ thực tiễn cấp bách. Sau thời gian thực hiện chủ trương “một chương trình, nhiều bộ sách”, thực tế đã cho thấy chủ trương này góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát huy sáng tạo, nhưng đồng thời cũng bộc lộ hạn chế: chênh lệch giữa các vùng miền, khó khăn trong kiểm tra, đánh giá, thi cử và thiếu thống nhất trong triển khai.

Vì vậy, việc xây dựng một bộ SGK thống nhất toàn quốc là bước đi cần thiết để đảm bảo công bằng, hiệu quả và ổn định lâu dài trong hệ thống giáo dục.

Rủi ro nếu viết mới: chậm tiến độ, không thể thử nghiệm, nguy cơ tranh chấp bản quyền

Theo Nghị quyết 71, từ năm học 2026-2027, cả nước đưa vào giảng dạy bộ SGK thống nhất. Như vậy, chỉ còn khoảng 10 tháng để hoàn tất các khâu: rà soát chương trình, biên soạn, thẩm định, in ấn, tập huấn và phát hành.

Trong điều kiện đó, việc biên soạn SGK mới hoàn toàn bất khả thi. Quá trình viết mới, thẩm định và thử nghiệm sư phạm thường cần ít nhất 2-3 năm. Nếu lựa chọn phương án viết mới, sẽ khó có thể đảm bảo các quy trình biên soạn cũng như chất lượng SGK để kịp tiến độ triển khai Nghị quyết 71.

Ba bộ sách giáo khoa hiện hành của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 (Ảnh: Huyên Nguyễn).

Ngoài ra, việc biên soạn bộ SGK hoàn toàn mới còn tiềm ẩn rủi ro lớn về pháp lý và bản quyền. Khi các nhóm tác giả tham khảo hoặc sử dụng cấu trúc tương tự các bộ SGK hiện hành, rất dễ phát sinh tranh cãi về sao chép ý tưởng, trùng lặp cấu trúc hoặc vi phạm bản quyền học liệu.

Ngoài ra, viết mới SGK đồng nghĩa với việc phải tập huấn lại toàn bộ đội ngũ giáo viên, cập nhật học liệu, thiết bị và hệ thống kiểm tra, đánh giá. Vì vậy, trong bối cảnh chỉ còn 10 tháng, viết mới bộ SGK hay 3 lớp đầu cấp học (lớp 1, 6, 10) theo hình thức “cuốn chiếu” là phương án khó khả thi và tiềm ẩn nhiều hệ quả khó kiểm soát.

Điều chỉnh chương trình - nền tảng cho việc thống nhất SGK

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 tuy đã có bước đổi mới, nhưng thực tế triển khai cho thấy vẫn cần điều chỉnh. Một số nội dung còn nặng tính hàn lâm, trùng lặp, chưa cân đối giữa các cấp học.

Trong đó tồn tại và bất cập lớn nhất là hệ thống yêu cầu cần đạt còn chung chung, thiếu mức độ cụ thể. Khi chuẩn đầu ra chỉ dừng ở mức khái quát, các tác giả SGK diễn giải khác nhau, dẫn tới chênh lệch độ khó dễ giữa các bộ sách.

Điều này khiến giáo viên lúng túng trong việc xác định trọng tâm giảng dạy, và tạo áp lực bất bình đẳng cho học sinh và phụ huynh. Kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa qua là minh chứng điển hình.

Nhiều ý kiến từ giáo viên, học sinh và chuyên gia cho rằng đề thi một số môn vượt quá phạm vi yêu cầu cần đạt, trong khi cơ quan quản lý vẫn khẳng định đề thi bám sát chương trình. Sự khác biệt này cho thấy khi yêu cầu cần đạt chưa rõ ràng, sẽ phát sinh tranh luận và giảm niềm tin xã hội vào tính công bằng của thi cử.

Nếu chỉ tinh chỉnh SGK mà không điều chỉnh chương trình, bộ sách thống nhất khó đạt hiệu quả mong muốn. Vì vậy, bước đầu tiên phải là điều chỉnh chương trình ở mức độ hợp lý, không thay đổi triết lý, mà tập trung vào các mục tiêu: giảm tải và loại bỏ nội dung trùng lặp, quá nặng; điều chỉnh chuẩn đầu ra, cấu trúc nội dung rõ ràng, dễ đánh giá; phân bổ lại thời lượng, đảm bảo mạch liên thông giữa các cấp học.

Chỉ khi chương trình được chuẩn hóa, việc biên soạn hoặc tinh chỉnh SGK mới có cơ sở vững chắc, thống nhất và khoa học.

Các phương án thực hiện để có bộ sách thống nhất

 Trong bối cảnh hiện nay, một số phương án chính để có bộ SGK thống nhất cần tính tới việc chọn 1 bộ sách làm gốc và hợp nhất các bộ sách thành 1. Phương án này có ưu điểm là tận dụng tinh hoa của cả ba bộ, thể hiện tinh thần kế thừa và đồng thuận.

Tuy nhiên, việc hợp nhất dễ dẫn đến chắp vá, thiếu liền mạch và không thể hoàn thành trong 10 tháng, nên không khả thi về tiến độ.

Phương án 2 là chọn 1 cuốn sách tốt nhất cho mỗi lớp của các bộ sách hiện hành rồi tinh chỉnh theo chương trình đã điều chỉnh. Đây là phương án khả thi và hiệu quả nhất vì đã tận dụng được tất cả các tinh hoa của mỗi bộ sách. Quá trình này có thể hoàn thành trong 8-10 tháng, đáp ứng tiến độ Nghị quyết 71.

Tuy nhiên, việc lựa chọn phải minh bạch, dựa trên tiêu chí khoa học và phản hồi thực tiễn đã giảng dạy và học tập trong 4 năm học vừa qua.

Phương án 3 là mỗi cấp học chọn 1 bộ phù hợp nhất rồi tinh chỉnh thống nhất. Phương án linh hoạt này cho phép mỗi cấp học chọn bộ sách phù hợp nhất, ví dụ tiểu học chọn bộ A, THCS chọn bộ B, THPT chọn bộ C, rồi tinh chỉnh thống nhất về thuật ngữ, hình thức và ngữ liệu.

Giải pháp này tận dụng thế mạnh của từng bộ nhưng cần hội đồng điều phối chung. Tuy nhiên, với một số sách không theo trọn 1 bộ sách sẽ làm vỡ triết lý của sách với Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Phương án 4 là viết mới theo hình thức “cuốn chiếu” - lộ trình dài hạn. Đây là phương án cho giai đoạn tiếp theo, không áp dụng ngay năm 2026 mà hướng tới xây dựng bộ sách quốc gia chuẩn hóa trong tương lai.

Theo đó, việc biên soạn sẽ triển khai theo hình thức cuốn chiếu: ưu tiên viết mới các lớp đầu cấp (1, 6, 10) để thử nghiệm và hoàn thiện dần. Phương án này bảo đảm tính kế thừa và phát triển bền vững.

Các bộ sách hiện hành - cơ sở thực tiễn đáng tin cậy

Các bộ SGK đang sử dụng theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã được biên soạn, thẩm định cấp quốc gia và triển khai hết một chu kỳ theo cấp học, trên phạm vi cả nước. Đây chính là một “cuộc thực nghiệm quy mô quốc gia”, giúp đánh giá hiệu quả thực tế, phản hồi của giáo viên, học sinh và phụ huynh.

Những dữ liệu thu thập được chính là nguồn căn cứ khoa học đáng tin cậy để lựa chọn và tinh chỉnh. Việt Nam đang có điều kiện thuận lợi hiếm có: không cần viết mới, không cần thử nghiệm lại, mà có thể xây dựng bộ SGK thống nhất dựa trên những gì đã được chứng minh trong thực tiễn.

So sánh 4 phương án cho thấy: viết mới toàn bộ SGK thì có khả thi không cao; hợp nhất các bộ SGK thì quá phức tạp; viết mới “cuốn chiếu” là hướng dài hạn. Do đó, theo tôi, chọn 1 cuốn sách tốt nhất của mỗi lớp trong các bộ SGK tốt nhất, tinh chỉnh theo chương trình điều chỉnh là phương án tối ưu hiện nay.

Để triển khai hiệu quả và kịp tiến độ, cơ quan quản lý cần khẩn trương điều chỉnh Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Từ đó, thành lập Hội đồng quốc gia lựa chọn bộ sách nền, đánh giá công khai.

Tiếp theo, tổ chức tinh chỉnh, thẩm định rút gọn và hoàn thiện trong 8-10 tháng, đồng thời tập huấn giáo viên và xây dựng học liệu điện tử đi kèm. Đây là giải pháp đồng bộ, khả thi và hiệu quả, đáp ứng tiến độ Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị.

TS Sái Công Hồng

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/sgk-thong-nhat-toan-quoc-tu-2026-chi-con-10-thang-lam-sao-de-kip-tien-do-20251022062411006.htm