Tăng 'sức đề kháng' trước thiên tai

Nghệ An bước vào giai đoạn ứng phó thiên tai phức tạp nhất nhiều năm, yêu cầu nâng cao năng lực quản lý Nhà nước, khắc phục hậu quả, phục hồi sinh kế.

Kỳ họp thứ 35, HĐND tỉnh Nghệ An khóa XVIII sáng 12/12 đã dành toàn bộ phiên làm việc để chất vấn, trả lời chất vấn về hiệu quả quản lý Nhà nước trong ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai và phục hồi sinh kế bền vững. Phiên làm việc thu hút sự quan tâm đặc biệt khi đặt ra hàng loạt vấn đề trọng tâm như những tổn thất nặng nề từ thiên tai năm 2025; sự chuẩn bị và phản ứng trước thách thức khí hậu cực đoan; những "điểm nghẽn" trong tái định cư, bảo đảm an toàn dân cư; và định hướng nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo nhằm chủ động từ sớm, từ xa.

Năm 2025 được đánh giá là một trong những năm khốc liệt nhất về thiên tai tại Nghệ An trong nhiều năm trở lại đây. Tỉnh Nghệ An hứng chịu chuỗi tác động dày đặc của 2 đợt không khí lạnh mạnh, 2 đợt rét đậm, rét hại, 12 đợt nắng nóng gay gắt, 18 trận lốc, sét, 9 đợt mưa lớn diện rộng cùng 4 cơn bão ảnh hưởng trực tiếp.

Lượng mưa cao hơn trung bình từ 40 - 70%, gây nên lũ quét, sạt lở, ngập úng hàng loạt. Con số thiệt hại lên tới 8.980 tỷ đồng; 43 người thương vong; hơn 106.000 ngôi nhà bị ảnh hưởng; 1.154 trường học, 250 cơ sở y tế và nhiều tuyến giao thông bị hư hỏng nặng. Hơn 41.000 người đã phải sơ tán.

Năm 2025, tỉnh Nghệ An hứng chịu nhiều thiệt hại do thiên tai gây ra. Ảnh: Phạm Tuân.

Trong bối cảnh đó, những câu hỏi tại nghị trường xoáy sâu vào hai trục chính: cách thức khắc phục hậu quả và mức độ chủ động trong ứng phó của bộ máy các cấp.

Gỡ "điểm nghẽn" tái định cư, phục hồi sinh kế

Trả lời chất vấn về bảo đảm chỗ ở an toàn cho người dân vùng bị thiệt hại, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An Hoàng Quốc Việt cho biết: ngay sau bão số 3, lãnh đạo tỉnh Nghệ An đã trực tiếp xuống hiện trường, chỉ đạo triển khai gấp các phương án ổn định đời sống. Sở đã huy động hơn 30 cán bộ đến 21 xã bị thiệt hại, khảo sát 21 vị trí tái định cư tại 15 xã, có khả năng bố trí cho hơn 1.000 hộ.

Tuy nhiên, thực tế ở miền núi cho thấy những vướng mắc rất lớn phần lớn quỹ đất là đất lâm nghiệp, quy trình chuyển mục đích sử dụng rừng theo luật định kéo dài khoảng 70 ngày. Trong bối cảnh cấp bách, Sở triển khai các bước điều tra, lập hồ sơ, đánh giá tác động môi trường… theo phương thức “song song, liên hoàn”, thay vì tuần tự như thông lệ, nhằm rút ngắn tối đa thời gian.

Bên cạnh khu tái định cư tập trung, phương án bố trí xen ghép theo Nghị quyết 09 của HĐND tỉnh Nghệ An được xem là giải pháp nhanh và hiệu quả. Người dân tìm được đất trong bản, trong xóm sẽ được hỗ trợ 250 triệu đồng/hộ để làm nhà. Tuy nhiên, đến nay trong tổng số 688 hộ thuộc diện bố trí xen ghép chỉ có 101 hộ đã tìm được nơi ở mới.

Ông Hoàng Quốc Việt, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An trả lời các câu hỏi của đại biểu. Ảnh: Phạm Tuân.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An chỉ rõ hai nguyên nhân cốt lõi: Thứ nhất, cơ chế hỗ trợ sau đầu tư khiến người dân khó tiếp cận: “Bà con vừa qua bão lũ, tài sản trắng tay, không có nguồn lực để làm nhà trước rồi mới nhận hỗ trợ”.

Thứ hai, quỹ đất phù hợp khan hiếm, nhiều hộ muốn bố trí xen ghép nhưng không tìm được vị trí đủ an toàn; hoặc đất có nhưng chủ đất không đồng ý chuyển nhượng.

Từ thực tế này, Phó Chủ tịch Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An Nguyễn Nam Đình gợi ý cần sửa chính sách: hỗ trợ một phần trước để người dân có điều kiện xây dựng nhà ở. Quan điểm này được ngành chuyên môn đồng tình và sẽ sớm tham mưu để trình HĐND xem xét.

Về khắc phục hạ tầng, Giám đốc Sở Xây dựng tỉnh Nghệ An Phạm Hồng Quang cho biết: ba cơn bão liên tiếp trong quý III đã gây thiệt hại vượt 1.500 tỷ đồng đối với các tuyến do Sở quản lý. Ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn đầu là thông đường cứu nạn. Đến nay, hầu hết tuyến trọng yếu đã thông suốt; phần “khắc phục bước một” sẽ hoàn thành trước ngày 30/12. Tuy vậy, hệ thống đường xã, đường vào bản vẫn còn ngổn ngang, cần tiếp tục hỗ trợ thiết bị và kinh phí cho địa phương chủ động xử lý.

Một nội dung “nóng” khác là hệ thống đê điều ven biển và kè sông. Nghệ An có hệ thống đê vừa dài, vừa nhiều điểm xung yếu nhưng nguồn lực đầu tư hạn chế. Tỉnh đã đề xuất Trung ương hỗ trợ và đưa các đoạn xung yếu vào kế hoạch đầu tư công 2026 - 2030; đồng thời ưu tiên bố trí vốn địa phương cho các điểm cấp bách.

Nâng chất lượng dự báo và hiệu quả "4 tại chỗ"

Một trong những bài học lớn nhất từ đợt thiên tai vừa qua là năng lực phản ứng của chính quyền cấp xã còn chênh lệch. Mô hình chính quyền địa phương hai cấp vận hành từ 1/7/2025 giúp xã trở thành “cấp trực tiếp chịu trách nhiệm”, nhưng cũng tạo áp lực lớn khi nhiều xã chưa kịp củng cố bộ máy thì đã đối mặt ngay với bão số 3.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An nhận định: một số xã trung tâm, cán bộ có kinh nghiệm đã phản ứng tốt; nhưng nhiều xã còn lúng túng từ xây dựng phương án đến tổ chức cứu hộ. Vì vậy, cần một chiến lược tổng thể để tăng năng lực “chỉ huy tại chỗ”, tập trung vào bí thư - chủ tịch xã, đặc biệt là các cán bộ được điều động từ cấp huyện cũ. Đây chính là lực lượng có thể tạo bước chuyển trong quản trị rủi ro thiên tai tại cơ sở.

Nhiều đại biểu tham gia chất vấn Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An. Ảnh: Phạm Tuân.

Cùng với đó, trang thiết bị, vật tư, công cụ cứu hộ cần được bổ sung đủ mức tối thiểu để xã có thể tự xử lý trước khi lực lượng tỉnh kịp tiếp cận.

Về dự báo, cảnh báo, nhiều đại biểu đặt câu hỏi: Nghệ An hứng chịu thiên tai thường xuyên nhưng hệ thống dự báo vẫn còn hạn chế. Giám đốc Sở cho biết, ngành mong muốn có hệ thống cảnh báo đồng bộ, liên thông dữ liệu, tích hợp trí tuệ nhân tạo để dự báo chính xác và cảnh báo sớm đến từng khu vực. Tuy nhiên, ngân sách tỉnh khó đáp ứng ngay.

Vì vậy, lộ trình được đề xuất theo hai giai đoạn: Giai đoạn 1 (2-3 năm tới): ưu tiên lắp đặt hệ thống cảnh báo và trạm quan trắc mưa, gió tại các khu vực rủi ro cao, vùng ven biển thường hứng bão mạnh; các xã miền núi dễ sạt lở; các xã biên giới giáp Lào - nơi chịu tác động trực tiếp từ khí hậu cực đoan.

Giai đoạn 2 (dài hạn): xây dựng mạng lưới dự báo, cảnh báo bao phủ toàn tỉnh, kết nối đồng bộ từ tỉnh tới xã, có khả năng phân tích dữ liệu lớn bằng AI để đưa ra dự báo sát thực tế và phát cảnh báo sớm, kịp thời.

Phiên chất vấn sáng 12/12 cho thấy một tinh thần chung: thiên tai ngày càng khốc liệt và bất định, nhưng bằng sự chủ động thay đổi cách tiếp cận, Nghệ An có thể tăng sức chống chịu từ cơ sở. Tái định cư không chỉ là làm nhà mới, mà là bảo đảm an toàn, sinh kế và tương lai bền vững cho người dân; ứng phó không chỉ là khắc phục hậu quả, mà là chuẩn bị trước bằng dự báo hiện đại và năng lực “4 tại chỗ” mạnh hơn.

Những gợi mở chính sách, những cam kết của các ngành tại phiên họp đang mở ra hướng đi rõ ràng: chuyên nghiệp hơn, chủ động hơn và đặt người dân ở vị trí trung tâm của mọi giải pháp phòng chống thiên tai.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/tang-suc-de-khang-truoc-thien-tai-d789034.html