Thúc đẩy hợp tác Việt Nam - Nhật Bản trong Đề án 1 triệu ha lúa ở ĐBSCL

Việt Nam đang triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang bước vào giai đoạn tăng tốc, hướng tới tái cơ cấu ngành lúa gạo theo hướng xanh, bền vững và đáp ứng chuẩn mực thị trường quốc tế. Tại hội nghị hợp tác Việt Nam - Nhật Bản, nhiều doanh nghiệp và địa phương khẳng định sẵn sàng mở rộng mô hình sản xuất lúa carbon thấp, đồng thời đề nghị Nhật Bản đồng hành về công nghệ, đầu tư và phát triển thị trường.

Việt Nam đang triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030. Đề án hướng tới nâng cao giá trị ngành hàng lúa gạo, hình thành thương hiệu gạo xanh, sạch, phát thải thấp, đồng thời hỗ trợ Việt Nam thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 theo COP26.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại ĐBSCL với kỳ vọng đưa tỷ lệ phát thải khí nhà kính trong sản xuất lúa xuống dưới 10%, tốt nhất đạt mức 5-7%. Đề án hướng tới hình thành chuỗi giá trị lúa gạo xanh, quản trị rơm rạ hiệu quả, giảm thất thoát và thương mại hóa tín chỉ carbon.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang bước vào giai đoạn tăng tốc

Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An cho biết, công ty đã tiên phong tham gia các mô hình sản xuất lúa phát thải thấp trong khuôn khổ Đề án 1 triệu ha. Đến nay, công ty đã xuất khẩu lô gạo giảm phát thải đầu tiên với sản lượng 500 tấn sang Nhật Bản, được thị trường Nhật và nhiều quốc gia đánh giá cao. Trong vụ Đông Xuân 2025-2026, doanh nghiệp tiếp tục mở rộng sản xuất lúa phát thải thấp trên toàn bộ các cánh đồng liên kết ở ĐBSCL.

Ông Phạm Thái Bình nhận định gạo carbon thấp không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp và nông dân mà còn đóng góp vào mục tiêu giảm phát thải toàn cầu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan. Việt Nam là một trong những quốc gia tiên phong với mục tiêu sản xuất 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp.

Theo ông Bình, để mở rộng sản xuất trên quy mô lớn, các nút thắt cần tháo gỡ gồm phê duyệt đề án tại cấp tỉnh để doanh nghiệp, hợp tác xã có cơ sở liên kết; hoàn thiện thủ tục để ngân hàng có thể cho vay vốn phục vụ chuỗi sản xuất; đồng thời đẩy nhanh tiến độ triển khai tại các địa phương. Khi cơ chế được hoàn thiện, các mô hình đã chứng minh hiệu quả hoàn toàn có thể nhân rộng, đáp ứng nhu cầu lớn của thị trường thế giới đối với gạo giảm phát thải.

"Công ty Trung ương tham gia các đề án trồng lúa phát thải thấp đã xuất khẩu 500 tấn đi Nhật đầu tiên và được nhiều quốc gia đồng tình rất cao. Vụ Đông Xuân năm 2025 -2026 sẽ tiếp tục triển khai trên diện rộng ở tất cả những cánh đồng liên kết của mình ở khu vực ĐBSCL, thì rõ ràng thu nhập của bà con nông dân sẽ nâng cao, giảm chi phí sản xuất và đặc biệt là giá trị lúa gạo của doanh nghiệp xuất khẩu cũng đạt được giá trị rất cao" - ông Bình chia sẻ.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại ĐBSCL với kỳ vọng đưa tỷ lệ phát thải khí nhà kính

Ông Lê Đức Thịnh, Cục Trưởng Cục kinh tế hợp tác, Bộ NN&MT cho biết, sau hai năm triển khai đề án đã đạt kết quả đáng kể, gần 550.000 ha được áp dụng quy trình giảm phát thải; năng suất tăng khoảng 0,5 tấn/ha; chi phí giảm 2-5 triệu đồng/ha; rút nước 2-3 lần/vụ; mức giảm phát thải trung bình khoảng 4 tấn CO₂/ha. Trong 354.000 ha đang thực hiện đầy đủ các quy trình, đã có trên 7.490 ha đạt VietGAP, 5.000 ha đăng ký tiêu chuẩn an toàn thực phẩm; lượng giống giảm xuống 70-100 kg/ha.

Tuy vậy, Bộ NN&MT cho rằng, cần tiếp tục đầu tư mạnh mẽ hơn về tổ chức sản xuất và khoa học, công nghệ để đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật. Việt Nam mong muốn Nhật Bản đồng hành trong hợp tác về khoa học, công nghệ trong sản xuất, bảo quản, chế biến, cơ giới hóa, quản trị rơm rạ, bảo vệ đất, truy xuất nguồn gốc, chuyển đổi số; phát triển thị trường gạo giảm phát thải, tài chính xanh, tín chỉ carbon, hệ thống MRV; đào tạo và nâng cao năng lực cho hợp tác xã, nông dân, cán bộ quản lý và hệ thống khuyến nông.

Ông Lê Đức Thịnh nhấn mạnh: "Chúng tôi mong muốn được hợp tác với phía bạn Nhật Bản, đấy là phát triển thị trường lúa gạo, giảm phát thải cũng như là về tài chính xanh. Đây là một trong những lĩnh vực mà chúng tôi biết các bạn ở phía Nhật Bản đi trước rất là nhiều thì chúng tôi mong muốn được học hỏi về xây dựng các tín chỉ carbon hay là vận hành các thị trường carbon hiệu quả. Rồi chúng tôi cũng mong muốn được cùng với lại các doanh nghiệp Nhật Bản phát triển các cái hệ thống về MRV, đo đạc khí giảm phát thải, xác nhận chứng nhận sản phẩm lúa gạo giảm phát thải".

Với lợi thế công nghệ của Nhật Bản cùng quyết tâm chuyển đổi xanh của Việt Nam, các bên kỳ vọng hình thành chuỗi giá trị lúa gạo

Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT TP. Cần Thơ cho biết, thành phố hiện đóng vai trò trung tâm sản xuất lúa của vùng ĐBSCL với hơn 718.000 ha gieo trồng hàng năm, sản lượng năm 2025 đạt khoảng 4,7 triệu tấn. Thời gian qua, Cần Thơ đã phối hợp Bộ NN&MT triển khai 12 mô hình thí điểm thuộc Đề án 1 triệu ha, mỗi mô hình quy mô 50 ha. Kết quả cho thấy lợi nhuận tăng khoảng 20% so với sản xuất thông thường; giảm 40-50% lượng giống gieo sạ; giảm trên 30% phân bón; giảm 2-3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và tiết kiệm 30-40% nước tưới. Năng suất tăng 0,3-0,7 tấn/ha; lợi nhuận tăng 1,3-6 triệu đồng/ha. Việc quản lý rơm rạ hiệu quả giúp nông dân tăng thu nhập khoảng 33 triệu đồng/ha/năm, đồng thời tăng sử dụng phân hữu cơ và giảm đáng kể phân đạm vô cơ.

Theo bà Nguyễn Thị Giang, quá trình triển khai còn một số khó khăn như chưa có bộ tiêu chuẩn quốc gia cho lúa chất lượng cao, giảm phát thải; năng lực thu thập dữ liệu của nông dân và hợp tác xã còn hạn chế; hệ thống dữ liệu số chưa đồng bộ; chi phí đầu tư thiết bị công nghệ còn cao và cơ giới hóa chưa đồng bộ. Vì vậy, Cần Thơ muốn hợp tác với các doanh nghiệp Nhật Bản trong nghiên cứu giống lúa chống chịu biến đổi khí hậu, ứng dụng công nghệ đo đếm phát thải, phát triển cơ giới hóa và xây dựng vùng nguyên liệu lớn. Đồng thời cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp Nhật Bản trong xây dựng thương hiệu gạo giảm phát thải và thúc đẩy xuất khẩu.

"Phối hợp hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân trong việc nghiên cứu với giống, cơ giới hóa cũng như phối hợp với các viện, trường nghiên cứu các giống chống chịu với biến đổi khí hậu và các chất lượng cho phù hợp với thị trường Nhật Bản, như là về chất lượng giống mong muốn phù hợp với nhu cầu của thị trường Nhật Bản. Nghiên cứu và chuyển giao các giải pháp thực hiện cho hành động tại đồng ruộng giảm phát thải" - bà Giang cho biết. 

Vùng ĐBSCL được coi là vựa lúa của cả nước

Ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ NN&MT cho biết, trong Đề án 1 triệu ha, Việt Nam mong muốn Nhật Bản tập trung thúc đẩy hợp tác công nghệ và đầu tư để phát triển vùng lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Nhiều lĩnh vực hợp tác được kỳ vọng như thí điểm cơ chế chi trả tín chỉ carbon, lĩnh vực đang được doanh nghiệp Nhật Bản quan tâm; đầu tư cơ giới hóa và công nghệ chính xác trong tưới, bón phân, gieo sạ, thu hoạch với sự tham gia tiềm năng của Kubota, Yamaha, Satake; đầu tư chế biến sâu, phát triển thương hiệu gạo phát thải thấp trong đó Việt Nam đã xuất khẩu lô gạo phát thải thấp đầu tiên sang Nhật Bản.

Ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn cho biết, Bộ NN&MT mong muốn doanh nghiệp Nhật Bản tham gia thí điểm ngay từ vụ Đông Xuân 2025-2026, trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu đạt 350-400.000 ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vào cuối năm 2026. Các cơ quan trung ương và địa phương cam kết tạo cơ chế thuận lợi nhất cho nhà đầu tư. Song song triển khai thí điểm, Việt Nam đang hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho giao dịch tín chỉ carbon, gồm cơ chế chuyển giao tín chỉ giữa Chính phủ Việt Nam và Nhật Bản, và các chính sách hỗ trợ để bảo đảm tín chỉ carbon và gạo phát thải thấp có thể tham gia thị trường toàn cầu.

Theo ông Tuấn: "Các doanh nghiệp Nhật Bản xem xét đầu tư vào cơ giới hóa và công nghệ chính xác. Ví dụ như là về tiết kiệm tài nguyên, giảm nước tưới, giảm phân bón từ các công ty Nhật Bản, chúng ta thấy rất nổi tiếng trên thế giới như Yamaha, Kubota, Satake hoàn toàn có thể có tiềm năng đầu tư, kể cả bán máy móc hoặc đầu tư cho các xây dựng các nhà máy để sản xuất máy móc tại Việt Nam để hỗ trợ cho công nghệ về tưới ngập, khô xem kẽ, gieo sạ chính xác, thu hoạch thông minh".

Với lợi thế công nghệ của Nhật Bản cùng quyết tâm chuyển đổi xanh của Việt Nam, các bên kỳ vọng hình thành chuỗi giá trị lúa gạo phát thải thấp mang tính dẫn dắt tại ĐBSCL, từ công nghệ canh tác, chế biến sâu đến thương mại hóa tín chỉ carbon. Khi cơ chế tín chỉ carbon được hoàn thiện, mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp được đánh giá có đủ điều kiện nhân rộng trên toàn vùng, đóng góp quan trọng vào mục tiêu Net Zero vào 2050, nâng cao vị thế gạo Việt Nam trên thị trường thế giới.

Phạm Hải/VOV-ĐBSCL

Nguồn: https://vov.vn/kinh-te/thuc-day-hop-tac-viet-nam-nhat-ban-trong-de-an-1-trieu-ha-lua-o-dbscl-post1253994.vov