Tiếp lửa nghề cho những “báu vật nhân văn sống”

BẮC NINH - Trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, những cống hiến lặng thầm của các nghệ nhân chính là chiếc cầu nối bền chặt giữa truyền thống và hiện tại, giữa quá khứ và tương lai. Mỗi nghệ nhân như một "ngọn lửa" bền bỉ gìn giữ mạch nguồn dân tộc. Nhờ vậy, nhiều di sản được bảo tồn và tỏa sáng.

"Linh hồn" của di sản

Theo tổng hợp của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, toàn tỉnh hiện có 246 nghệ nhân, trong đó có 15 Nghệ nhân Nhân dân, 80 Nghệ nhân Ưu tú và 151 nghệ nhân đã được tỉnh và trung ương tôn vinh ở các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống. Bằng tài năng, tâm huyết và sự bền bỉ, các thế hệ nghệ nhân không ngừng bảo vệ, thực hành, truyền dạy vốn quý của cha ông, khích lệ thế hệ trẻ tiếp bước, duy trì và làm giàu thêm bản sắc văn hóa quê hương.

Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Quýnh hướng dẫn liền chị têm trầu

Một đại diện tiêu biểu cho tâm hồn, cốt cách của con người Bắc Ninh - Kinh Bắc là di sản văn hóa Quan họ. Sức sống của quan họ hôm nay không chỉ nhờ sự chung tay của cộng đồng mà quan trọng hơn cả là tâm huyết của nhiều thế hệ nghệ nhân đã chắt chiu từng lời ca, điệu hát, từng nét ứng xử lịch lãm để đan dệt, giữ gìn vốn quý của quê hương. Các nghệ nhân không chỉ yêu và am hiểu di sản mà còn miệt mài trao truyền để di sản không bị mai một.

Bắc Ninh là tỉnh duy nhất thực hiện phong tặng danh hiệu và có cơ chế hỗ trợ hằng tháng đối với nghệ nhân của các loại hình di sản được UNESCO vinh danh, đó là: Nghệ nhân dân ca Quan họ, Nghệ nhân Ca trù, Nghệ nhân Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Đây không chỉ là chính sách ưu việt giúp nghệ nhân yên tâm thực hành di sản mà còn là bước đi thể hiện tầm nhìn, sự trân trọng đối với tài năng và tâm huyết của những con người suốt đời gắn bó với di sản, được cộng đồng tôn vinh là “báu vật nhân văn sống”.

Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Quýnh (Kim Quýnh) có hơn 30 năm gắn bó với Câu lạc bộ Quan họ Đương Xá (phường Kinh Bắc) bộc bạch: “Các cụ xưa bảo quan họ không có tuổi. Thế hệ trước truyền dạy thế hệ sau, nhờ vậy mà quan họ được nối dài mãi mãi. Chúng tôi đến với quan họ bằng tình yêu, niềm say mê, rèn luyện để gìn giữ di sản chứ không nghĩ đến danh hiệu hay phần thưởng. Tuy nhiên, khi được phong tặng nghệ nhân và hằng tháng nhận hỗ trợ từ tỉnh, chúng tôi rất cảm động và tự hào. Từ đó càng ý thức rõ trách nhiệm, dốc lòng truyền dạy di sản cho lớp kế cận".

Sau sáp nhập tỉnh, không gian địa giới hành chính của Bắc Ninh được mở rộng với hơn 20 dân tộc anh em cùng sinh sống. Mỗi dân tộc có những nét riêng về phong tục, trang phục, ẩm thực và tín ngưỡng... tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu. Trong đó, di sản hát Then, đàn Tính là loại hình sinh hoạt văn hóa truyền thống lâu đời, vừa gắn với nghi lễ, vừa gắn với đời sống thường nhật của đồng bào dân tộc Tày, Nùng. Hơn 10 năm say mê bảo tồn nghệ thuật hát Then, Nghệ nhân Ưu tú Lục Văn Tích ở thôn Cầu Sắt, xã Sơn Hải cho biết: “Then không chỉ xuất hiện trong nghi lễ mà còn trong sinh hoạt văn nghệ, lao động sản xuất, hát đối giao duyên. Nhiều năm qua, với niềm đam mê cùng vốn liếng học hỏi được từ các nghệ nhân ở Lạng Sơn, tôi đã nỗ lực truyền dạy hát Then, đàn tính cho hàng trăm học sinh các trường dân tộc nội trú cũng như các câu lạc bộ hát Then trong và ngoài tỉnh. Ngoài truyền dạy, tôi còn tích cực sáng tác, đặt lời mới cho nhiều làn điệu Then cổ. Tâm nguyện lớn nhất của tôi là mong di sản Then được biết đến nhiều hơn nữa, được trân trọng nhiều hơn để xứng đáng với giá trị độc đáo này".

Tiếp sức cho nghệ nhân

Tôn vinh nghệ nhân không chỉ là sự ghi nhận đóng góp mà còn thể hiện rõ trách nhiệm của Đảng, Nhà nước trong việc bảo tồn tinh hoa văn hóa. Quan trọng hơn, chính sách đãi ngộ sẽ tạo động lực để thế hệ kế cận tự hào, chuyên tâm rèn luyện, nối tiếp con đường gìn giữ di sản.

Nghệ nhân Ưu tú Lục Văn Tích dạy học sinh chơi đàn Tính.

Từ năm 2010 đến tháng 6/2025, cả hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang trước đây đều đã 3 lần tổ chức xét tặng danh hiệu đối với các nghệ nhân lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Tỉnh Bắc Ninh (cũ) đã xét tặng và tôn vinh tổng số 203 nghệ nhân. Trong đó, 10 Nghệ nhân Nhân dân và 42 Nghệ nhân Ưu tú được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu. Tỉnh Bắc Giang đã xét đề nghị Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu cho 5 Nghệ nhân Nhân dân và 38 Nghệ nhân Ưu tú lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Bắc Ninh là địa phương tiên phong trong cả nước thực hiện chính sách phong tặng, hỗ trợ nghệ nhân lĩnh vực di sản phi vật thể. Các Nghệ nhân Ưu tú, Nghệ nhân Nhân dân sau khi được phong tặng danh hiệu hiện nay đều được tỉnh hỗ trợ hằng tháng với mức kinh phí dao động từ 1,5 - 4,6 triệu đồng/tháng.

Ngoài ra, Bắc Ninh còn là tỉnh duy nhất thực hiện phong tặng danh hiệu và có cơ chế hỗ trợ hằng tháng đối với nghệ nhân của các loại hình di sản được UNESCO vinh danh là: Nghệ nhân dân ca Quan họ, Nghệ nhân Ca trù, Nghệ nhân Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Đây không chỉ là chính sách ưu việt giúp nghệ nhân yên tâm thực hành di sản mà còn là bước đi thể hiện tầm nhìn, sự trân trọng đối với tài năng và tâm huyết của những con người suốt đời gắn bó với di sản và được cộng đồng tôn vinh “báu vật nhân văn sống”.

Bằng nhận thức đúng đắn, tinh thần ứng xử nhân văn cùng sự quan tâm của các cấp ủy, chính quyền và chung tay của cộng đồng, tin rằng các nghệ nhân lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể tiếp tục được thụ hưởng chính sách ưu việt của tỉnh. Qua đó, tạo động lực để các loại hình diễn xướng dân gian truyền thống “nở cành xanh ngọn” trong đời sống đương đại, góp phần làm giàu bản sắc dân tộc và nâng cao vị thế quê hương trong hành trình hội nhập quốc tế.

 

Bài, ảnh: Thuận Thảo

Nguồn: https://baobacninhtv.vn/tiep-lua-nghe-cho-nhung-bau-vat-nhan-van-song--postid428986.bbg