"Ülke ve nehirle birlikte, tek bir sevgi sözcüğü vardır"

Ordu Edebiyat Dergisi'nin Teori ve Eleştiri Bölümü Başkanı edebiyat eleştirmeni Hoang Dang Khoa şöyle diyor: Yazarlar genellikle "küçümser", ancak Ngo Thao, Nguyen Tuan'ın "yeteneklere karşı seçkin bir bakış" olarak adlandırdığı, yazar arkadaşlarına duyduğu sevginin canlı bir tezahürü. Akademisyen Dao Duy Anh bir keresinde şöyle demişti: "Her şeyin yüzdüğünü bilin/Ancak ülke ve nehir için bir sevgi sözcüğü vardır." Ngo Thao'nun kişiliği ve eserleri, bu sevgi sözcüğüyle doludur. 22 Aralık'ta (1944-2024) Vietnam Halk Ordusu'nun kuruluşunun 80. yıldönümü vesilesiyle, eserleri savaş ve silahlı kuvvetler hakkında yazarları tanıtan yazarla bir röportaj gerçekleştirdik.

Yazar Ngo Thao:

Writer Ngo Thao - Photo: baotangvanhoc.vn

- Efendim! 1965 yılında Edebiyat Enstitüsü'nün askere giden ilk üyesi olduğunuz biliniyor. O yıllara dair neler hatırlıyorsunuz?

- 5 Ağustos 1964'ten itibaren ABD emperyalistleri Kuzey'i bombalamaya başlayınca, savaş tüm ülkeye yayıldı. Savaş alanına Gençlik Gönüllü Hareketi çok aktifti. Memleketim, ülke ile toprak arasındaki sınır çizgisi olan ve şiddetli çatışmaların yaşandığı 17. Paralel'in yakınındaydı. Muhtemelen askere çağrılan ilk üniversite mezunlarıydık.

Hanoi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden mezun olduktan sonra, Edebiyat Enstitüsü Dil Bölümü'ne atandım ve oldukça sıkıcı bir bilimsel iş olan Vietnamca Sözlük için her gün posterler hazırlıyordum. Orduya katılma çağrısı, doğrudan silah tutma hayalimi gerçekleştirmeme ve çatışmada daha faydalı bir şeyler yapabilmeme yardımcı oldu.

Defterimin ilk sayfasında kendi kendime şunu söyledim: 'Kalemin ve yazın ancak herkesin saygısına layık bir kişiliğe, herkesin sevgisine layık bir ahlaka ve birçok insanın hayalini kurduğu başarılara sahip olduğunda gerçek anlamda değerli olacaktır.'

- Evet! Peki, o savaş yıllarını nasıl atlattınız? O zorlu ama güzel yolculuğa dönüp baktığınızda, sevdiğiniz ve pişman olduğunuz şeyler neler, efendim?

- Eski kitaplarda sık sık şöyle der: Hızlı konuş, yavaş yap. İlk yıllar bizim için kolay değildi. Silahları elimize alıp hemen savaşa girebileceğimizi sanıyorduk. Ancak stratejik bir ana kuvvet birimi olan 308. Tümen'e atandığımız ve Mekanize Topçu Alayı'na bağlı olduğumuz için, düşman gözetiminden kaçınmak için eğitim ve manevra süremiz oldukça uzundu. 120 mm'lik bir havan topu birliğiyle taşınıyorduk, ancak hemen 1968 Yılbaşı gecesi, Mau Thanh Hoa'daki kıyı savunma mevzilerini ele geçirmek üzere 120 mm uzunluğunda namlulu D74 toplarını almak üzere nakledildik. Gemilere ateş edip kuzeye akın etmelerini engellemek için. Er rütbesiyle başladığım üç yıllık eğitimin ardından, birçok işte çalıştıktan sonra, savaşa girdiğimde Teğmen ve İzci Takım Lideriydim.

Nisan 1968'de, 4011B kod adlı Topçu Taburu'na savaş alanına yürüme emri verildi. O dönemde topçu taburu, paletli araçlarla bir aydan fazla yürüdü. A virajı çevre yolu Pô-la-nhich Geçidi'nde bir bataryaya B52 bombası isabet etti, araç yandı ve birkaç yoldaşımız şehit oldu. 7 Mayıs 1968 gecesi, 3 No'lu Askeri Üs mezarlığına defnedilmek üzere getirilen şehit yoldaşlarımızın cenaze töreninde, anma konuşmasını okumak üzere bölüğü temsil ettim. Bu, savaş alanında yazdığım ilk "yazı"ydı.

1969 yazında savaşa girdiğimde, Kurtuluş Ordusu'nda Bölük Komutan Yardımcısı rütbesiyle bölüğün Siyasi Komiser Yardımcısı olarak görevlendirildim. Topçuları doğrudan taşıyarak, mühimmat taşıyarak, birlikleri hazırlayarak ve ateşe komuta ederek geçirdiğim onlarca muharebenin ardından, Alay Kulübü Yardımcılığı'na atandım ve bir süre Alay Kültür Propaganda Ekibi'nin Kaptanı olarak sanat gösterileri düzenledim ve yürüyüş boyunca birçok birlikteki birliklerin gösterilerine liderlik ettim.

1971'de Siyaset Akademisi'ne gönderildim. Diplomamı almadan önce, o yılın sonunda, orada kimseyi tanımadığım Ordu Edebiyat Dergisi'ne atandım. Daha sonra, Ordu Edebiyat Bölümü'nden Bay Nhi Ca ve Bay Mong Luc'un bana tanıtıldığını ve 60'ların başından beri Edebiyat Dergisi, Edebiyat Dergisi ve Tien Phong gazetesinde makaleleri yayınlandığını öğrendim, bu yüzden geri dönmek için başvurmaya karar verdim.

O zamanlar ben de çok kafam karışmıştı ve "Bu dağda durup şu dağa bakıyorum" sözünü anlama fırsatı bulmuştum. Savaş alanı zorlu ve çetin olduğunda, geri çekilmeyi çok istiyordum. Ama yakın yoldaşlarım, savaş alanını araştırıp hazırladığım, ardından Quang Tri'de savaşarak Kale'yi desteklediğim 9. Yol - Güney Laos'ta zafer kazanmışken, aniden tek başıma geri döndüğümde birçok yoldaşım fedakarlık yaptı. Birdenbire özgüvenimin sarsıldığını hissettim. Bu kaçınılmaz durumda, tek çarem, yeni atanan görevde elimden gelenin en iyisini yapmaya çalışmaktı.

Geriye dönüp baktığımda, birlikte geçirdiğim 5 yılda, eğitimde ve muharebede çok şey öğrendiğimi görüyorum. Beceriksiz, utangaç, korkak, her türlü temastan korkan bir öğrenciden, zorluklar karşısında, bombalar karşısında ve hatta ölüm karşısında cesur bir askere dönüştüm. Özellikle bombalamalara yaklaşırken, benden genç birçok asker bana güvendi, zor durumlarla başa çıkarken, yaralı askerleri sararken, şehitleri mumyalayıp gömerken, birliğimin fedakarlıklarına her zaman uygun olmayan önceden yazılmış bir anma yazısını okuyup düzenlerken bana baktı; acıktığımda, daha çok ihtiyacı olanlara nasıl yiyecek ve ilaç vereceğimi bildim, daha ağır görevleri memnuniyetle üstlendim...

Tüm bunlar beni olgunlaştırdı ve etrafımdakilere her zaman içtenlikle değer veren biri olmamı sağladı. Belki de birlikteki deneyimim sayesinde, Ordu Edebiyat Dergisi'ne geri döndüğümde, uzun yıllar bölük komutan yardımcısı olarak çok düşük bir rütbeyle, uzmanlığım konusunda çok endişeli olsam da, yaşam tarzına uyum sağlayabildim.

Yazar Ngo Thao:

Yazar Ngo Thao'nun eserleri - Fotoğraf: TN

- Büyük yazarların hayatlarıyla iç içe yaşadığınız ve onlarla birlikte yürüdüğünüz için şanslı olduğunuzu söyleyebiliriz. Bu, özgün ve benzersiz edebiyat eleştirisi sayfaları yaratmanın sizin kendi yaşam deneyiminiz olduğunu gösteriyor. Bu konuda daha fazla bilgi verebilir misiniz?

- 1971'den 1985'e kadar Ordu Edebiyat ve Sanat'ta 15 yıl geçirdim. Bu dönemin Ordu Edebiyat ve Sanat'ın en önemli dönemi olduğu söylenebilir. Askeri üniformalı yazarlardan oluşan güçlü koroda, cesaret dolu öncü sesler vardı. Savaş alanında Nguyen Ngoc - Nguyen Trung Thanh, Nguyen Ngoc Tan - Nguyen Thi, Thu Bon..., yazı işleri ofisinde ise Nguyen Khai, Nguyen Minh Chau, Huu Mai, Ho Phuong, Xuan Thieu, Pham Ngoc Canh ve Ngo Van Phu... vardı. Ayrıca sık sık yakın ve uzak savaş alanlarına, özellikle de Tri-Thien bölgesine seyahat ediyorlardı.

1970'lerde, Fransızlara karşı direniş savaşı sırasındaki gençlerin aksine, yazarların artık aileleri, çocukları, yaşlı ve güçsüz ebeveynleri vardı; yani ilgilenmeleri gereken birçok ev işi vardı. Ancak hiçbir çetin savaş alanı onlarsız değildi. Onlar sadece ordu hakkında yazma konusunda uzmanlaşmış yazarlar değil, aynı zamanda kendilerinin ve yoldaşlarının hayatlarını ve savaşlarını yazan askerlerdi.

O zamanlar, her seyahatten önce ve sonra, fikir oluştururken, henüz taslak halindeyken eserlerini okurken, Huong Ngai, Thach That ve Ha Tay'a yaptığım birkaç tahliyede, çay ve şarap molalarında yazarlarla daha fazla iletişim kurabiliyor, onları daha yakından dinleyebiliyor, mesleki hikayelerini paylaşabiliyor, daha az ciddi, daha şakacı ama çok hassas mesleki hikayeler paylaşabiliyordum. Böylece birbirimizi daha iyi anlayabilme fırsatım oluyordu. O yıllardan bazı belgeleri Past Ahead (2012) kitabına ekledim.

Yazar Ngo Thao:

Ngo Thao'nun kişiliği ve eserleri sevgiyle doludur. Kaynak: To Quoc Elektronik Gazetesi

- Sizce, Amerikan karşıtı dönemdeki yazarların yaşamları ve eserlerinden günümüz kuşağına aktarılabilecek en büyük dersler nelerdir?

- Aslında her dönemin farklı eser oluşturma biçimleri vardır. Savaş dönemindeki edebi eserlerin değerini, yazarın kendi yeteneğinin yanı sıra, eserin şekillendiği ortam da belirler. Nguyen Khai'nin "Ada'ya Gidiş" ve "Askerler" adlı eserleri, yazarın bulunduğu yerlerde, yani Con Co adası, Vinh Giang komünü, Con Co'ya doğrudan tedarik sağlayan yer, Ta Con, Khe Sanh ve Quang Tri'nin batısında yazılmıştır. Nguyen Minh Chau ise Quang Tri topraklarına tutunurken Dau chan nguoi linh, Co lau ve daha birçok öykü yazmıştır.

Onunla birlikte savaş alanına giden şair Xuan Sach, Nguyen Minh Chau'nun bir gün belgeleri incelemek üzere ünlü ve cesur bir bölük komutanıyla görüşmek üzere randevu aldığını anlatır. İkisi konuşurken, OV10'dan bir roket aniden fırlamış. Bölük komutanı, yazarı hızla sığınağa itmiş. Nguyen Minh Chau ayağa kalkmaya çalışırken, vücudunun her yerinde kanlar görmüş ve subayın roket parçasını kendisi için aldığını anlamış. Bu tür deneyimlerden yazılmış sayfalar, savaşta insani bir tınıya sahiptir.

- 80 yaşın üzerinde, "nadir" yaşın çok ötesinde olmanıza rağmen, savaş sırasında yazılmış her bir edebi eser için hâlâ yüreğinizin buruk olmasının sebebi bu dersler mi? Üstelik belge toplamak, ölen yazarlar hakkında yazmak, Nguyen Thi, Thu Bon, Nhi Ca için antolojiler hazırlamak için de çok zaman harcıyorsunuz.

- Hâlâ bir eserin veya yazarın değer ölçüsünün zamanla değişeceğini düşünüyorum. O dönemde çok değer verilen ancak kısa süre önce unutulan yazarlar ve eserler var. Bu nedenle, yazarın metinlerini, belgelerini ve notlarını korumanın bir yolunu bulmak gerekiyor.

Ordu Edebiyat ve Sanat'a döndüğümde, yazar Nguyen Thi çoktan vefat etmişti. Yazarlar Nguyen Trong Oanh ve Thanh Giang, iki farklı kanaldan iki paket el yazması hazırlayıp Ordu Edebiyat ve Sanat'a gönderdiler. Neyse ki ikisi de yayın ofisine ulaştı. O Xa Trung Nghia, Sen Trong Dong, Co Gai Dat Ba Dua ve Uoc Mo Cua Dat romanlarının henüz tamamlanmamış el yazmalarına ek olarak, Ordu Edebiyat ve Sanat bunları birbiri ardına yayınladı.

Eleştirmen Nhi Ca, felç geçirdiği sırada "Nguyen Thi - Kalan Yüz" kitabını yazıyordu. Yazarlar Derneği'nin Yeni Eserler Yayınevi'ndeki arkadaşlarım Vuong Tri Nhan ve Lai Nguyen An, kitabı tamamlayabilmem için birkaç bölüm daha yazmam konusunda beni teşvik ettiler. Kitap basıldı ve Yazarlar Derneği'nden ödül aldı, ancak mürekkebi zamanla solmuş 24 defter vardı ve okunması kolay olmayan bir yazı stiline sahipti. İçeriğin büyüleyici etkisine kapılıp her sayfayı yeniden yazarak incelemem iki yılımı aldı çünkü notlar birbirini takip etmiyordu, bu yüzden notları bir araya getirip "Nam thang chua xa" kitabını ortaya çıkardım ve bu kitap daha sonra 1995'te Nguyen Ngoc Tan - Nguyen Thi adlı eserimi tamamlamama yardımcı oldu.

Bu not koleksiyonu, okuyucuların yazarın zihniyetini, duruşunu ve çalışma tarzını daha derinlemesine anlamalarına yardımcı oluyor. Güncel çalışmalarının yanı sıra, gelecekteki çalışmaları için de materyaller hazırladı. Dolayısıyla, Nguyen Thi'nin fedakarlığı yalnızca etrafı sarıldığında son kurşunu sıkan bir askerin değil, aynı zamanda birçok yarım kalmış taslağı olan bir yazarın fedakarlığıydı.

Son zamanlarda, tamamı Edebiyat Yayınevi tarafından yayınlanan 4 ciltlik Thu Bon eserleri seti hâlâ aynı fikri taşıyor. Yıllar önce, gelecek nesillerin bağımsız ve birleşik bir ülke mücadelesinin zaferi için fedakarlıktan çekinmeyen neslin asil niteliklerini daha iyi anlamalarına yardımcı olmak için şehitlerin yazılarından oluşan koleksiyonu genişletmek için söz almıştım. Çocuklarım ve Amerikalı Albay Donald Lundquist'in kızı Jacqueline Lundquist tarafından hazırlanan iki dilli "Savaş Alanından Mektuplar" (Letters from the Battlefield) koleksiyonu, her iki taraftan iki askerin eşlerine ve çocuklarına gönderdiği bir dizi mektubu bir araya getiriyor; eski Başkan W. Clinton tarafından tanıtılan Amerikan tarafı, Korgeneral Dong Sy Nguyen tarafından tanıtılan Vietnam tarafı da savaşla ilgili gerçek belgeleri korumayı amaçlıyor.

Yazar Ngo Thao:

Yazar Ngo Thao tarafından seçilen Thu Bon'un eserlerinden oluşan koleksiyon - Fotoğraf: PV

- 2024, Vietnam Halk Ordusu'nun kuruluşunun 80. yıldönümü. Bir asker olarak, günümüzün eleştirel teorisyenlerinin, savaş ve devrim sırasında edebiyat ve sanatın yarattığı değerleri desteklemek için neler yapabileceğini düşünüyorsunuz?

- Yapılması gereken ve yapılabilecek birçok görevin yanı sıra, sorumlu kurumların, 1945'ten 1975'e kadar süren 30 yıllık savaş ve devrim dönemindeki edebi ve sanatsal faaliyetleri özetleyen ve değerlendiren çalışmalara öncelik vererek, teorik ve eleştirel düşünürlerden oluşan geniş ve nitelikli bir ekip kurmaları gerektiğini düşünüyorum. Geçmişte, bu dönemde edebiyat ve sanatın bazı konuları üzerine çok sayıda kolektif ve bireysel çalışma yapılmış olsa da kapsam ve vizyon henüz sınırlıdır.

Zaman, ulusumuzun binlerce yıllık tarihinde bunun kısa ama çok özel bir dönem olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor. Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri gibi iki imparatorluğa karşı savaşıp onları yenen ülkemiz, düşmanın amaçladığı gibi Taş Devri'ne geri dönmedi, aksine güçlü bir şekilde ayağa kalkarak modern bir ulus haline geldi. Ulusal canlılık, kahramanlık ruhu bugün bile yankılanan görkemli silah başarıları, edebi ve sanatsal yaratımlarla birlikte takdir edildi.

Önümüzdeki iki yıl içinde edebiyat ve sanat bölümlerinin; Edebiyat, Müzik, Güzel Sanatlar, Tiyatro, Sinema, Fotoğraf, Mimarlık... bölümlerinin, sadece değerli yazarları ve eserleri onurlandıran değil, aynı zamanda örgütlenme, liderlik, keşif, eğitim, yetiştirme ve yazarların ve eserlerin kullanımı üzerine dersler çıkaran, sürekli ideolojik mücadeleler sonucu doğru ve yanlışı anlatan özet eserlere sahip olmasını diliyorum.

Edebiyat ve sanatın içinde bulunduğu durgunluk ortamında, savaş yıllarında, düşük eğitimli, kötü yaşam ve çalışma koşullarına sahip, hatta sınırlı edebiyat ve sanat teorilerine sahip bir sanatçı ve yazar topluluğuyla, tüm ülkenin, çok sayıda parlak yazar ve eserle dolu bir edebiyat ve sanat ortamına sahip olmasının, edebiyat ve sanatın, toplumun genelinin sevgisini ve dikkatini çekmesinin, birçok eserin, toplumsal olaylarda ve insanların zihninde her zaman var olma canlılığına sahip olmasının nedenlerini düşünmek gerekir.

Aynı zamanda, hâlâ belirsiz olan olaylar, eleştirilen ve yanlış ele alınan eğilimler, yazarlar ve eserler için mümkün olan en makul açıklamayı arıyoruz ve ülkenin edebi ve sanatsal hazinesinin zenginleşmesine katkıda bulunuyoruz. 50 yıllık ulusal birleşme, Fransa'ya karşı direniş savaşı sırasında geçici olarak işgal edilen bölgelerdeki edebiyat ve sanatta, Vietnam Cumhuriyeti rejimi altındaki Güney'de ve yurtdışındaki Vietnam edebiyatı ve sanatında ve savaş sırasında Vietnam hakkında yazan uluslararası yazarlarda değerli olanı tanımak, değerlendirmek ve kabul etmek için yeterli bir zamandır.

Bu eserlerin, tarihi dönüm noktalarını anmanın en anlamlı yolu olduğunu düşünüyorum. Aynı zamanda, bu eserler atalarımızın yaratıcı katkılarına olan minnettarlığı, hoşgörüyü, cömertliği ve tarihe karşı adil olmayı açıkça ortaya koyuyor ve ülkenin yarım yüzyıllık barışçıl birleşmesinden sonra bile hâlâ acı verici bir sorun olan ulusal uyuma en pratik şekilde katkıda bulunuyor. Bilim insanı Dao Duy Anh'ın dediği gibi: Diyelim ki her şey yüzüyor / Ama ülke için tek bir sevgi sözcüğü var.

- Teşekkür ederim. Sağlıklı bir şekilde yazmaya devam etmenizi dilerim.

Vo Hanh Thuy (performans)

Kaynak