"Hala memleketle, bir sevgi sözcüğü"

Ordu Edebiyat Dergisi'nin Teori ve Eleştiri Bölümü Başkanı edebiyat eleştirmeni Hoang Dang Khoa şöyle diyor: Yazarlar genellikle "küçümser", ancak Ngo Thao, Nguyen Tuan'ın "yeteneklere karşı üstün bakış açısı" olarak adlandırdığı şeyin canlı bir ifadesi. Akademisyen Dao Duy Anh bir keresinde şöyle demişti: "Her şeyin yüzdüğü söylenir/Ama ülke ve nehir için tek bir kelime vardır: Aşk." Ngo Thao'nun kişiliği ve eserleri bu kelimeyle doludur. 22 Aralık'ta (1944-2024) Vietnam Halk Ordusu'nun kuruluşunun 80. yıldönümü vesilesiyle, eserleri savaş ve silahlı kuvvetler hakkında yazarları tanıtan yazarla bir röportaj gerçekleştirdik.

Writer Ngo Thao - Photo: baotangvanhoc.vn

- Efendim! 1965 yılında Edebiyat Enstitüsü'nün askere giden ilk üyesi olduğunuz biliniyor. O yıllara dair neler hatırlıyorsunuz?

- 5 Ağustos 1964'ten itibaren ABD emperyalistleri Kuzey'i bombalamaya başlayınca, savaş tüm ülkeye yayıldı. Savaş alanına Gençlik Gönüllü Hareketi çok aktifti. Memleketim, ülke ile toprak arasındaki sınır çizgisi olan ve şiddetli çatışmaların yaşandığı 17. Paralel'in yakınındaydı. Muhtemelen askere çağrılan ilk üniversite mezunlarıydık.

Hanoi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi V. Kurs'tan mezun olduktan sonra, Edebiyat Enstitüsü Dil Bölümü'ne atandım ve oldukça sıkıcı bir bilimsel iş olan Vietnamca Sözlük için her gün posterler hazırlıyordum. Orduya katılma çağrısı, doğrudan silah tutma hayalimi gerçekleştirmeme ve çatışmada daha faydalı bir şeyler yapabilmeme yardımcı oldu.

Defterimin ilk sayfasında kendi kendime şunu söyledim: 'Kalemin ve yazın ancak saygıya layık bir kişiliğe, sevgiye layık bir ahlaka ve birçok insanın hayalini kurduğu başarılara sahip olduğunda gerçek anlamda değerli olacaktır.'

- Evet! Peki, o savaş yıllarını nasıl atlattınız? O zorlu ama güzel yolculuğa dönüp baktığınızda, sevdiğiniz ve pişman olduğunuz şeyler neler, efendim?

- Eski kitaplarda sık sık şöyle der: Hızlı konuş, yavaş yap. İlk yıllar bizim için kolay değildi. Silahları elimize alıp hemen savaşa girebileceğimizi sanıyorduk. Ancak stratejik bir ana kuvvet birimi olan 308. Tümen'e atandığımız ve Mekanize Topçu Alayı'na bağlı olduğumuz için, düşman gözetiminden kaçınmak için eğitim ve manevra süremiz oldukça uzundu. 120 mm taşınabilir havan birliğindeydik, ancak 1968 yılbaşı gecesi Quang Xuong - Thanh Hoa'daki kıyı savunma mevzilerini ele geçirmek üzere 120 mm uzunluğunda namlulu D74 topçu birliklerine hemen transfer edildik. Hem gemilere ateş edecek hem de kuzeye yönelik akınlarına karşı nöbet tutacaktık. Er rütbesiyle başladığım üç yıllık eğitimin ve birçok görevin ardından, savaşa girdiğimde Teğmen, Keşif Müfrezesi Lideriydim.

Nisan 1968'de, 4011B kod adlı Topçu Taburu'na savaş alanına yürüme emri verildi. O dönemde topçu taburu, paletli araçlarla bir aydan fazla yürüdü. A şeklindeki çevre yolu olan Pô-la-nhich Geçidi'nde bir bataryaya B52 bombası isabet etti, aracı yandı ve birkaç yoldaş hayatını kaybetti. 7 Mayıs 1968 gecesi, hayatını kaybeden ve defin için 3 No'lu Askeri Üs mezarlığına getirilen yoldaşların cenazesinde, anma konuşmasını okumak üzere bölüğü temsil ettim. Bu, savaş alanında yazdığım ilk "yazı"ydı.

1969 yazında savaşa girdiğimde, Bölük Komutan Yardımcısı askeri rütbesiyle bölüğün Siyasi Komiser Yardımcısı olarak atandım. Topçuları doğrudan taşıdığım, mühimmat taşıdığım, birlikleri hazırladığım ve ateşe komuta ettiğim onlarca muharebenin ardından, Alay Kulübü Yardımcılığı'na atandım ve bir süre Alay Kültür Propaganda Ekibi'nin Kaptanı olarak sanat gösterileri düzenledim ve yürüyüş güzergahı boyunca birçok birlikteki birliklerin gösterilerine liderlik ettim.

1971'de Siyaset Akademisi'ne gönderildim. Diplomamı bile almadan, o yılın sonunda, orada kimseyi tanımadığım Ordu Edebiyat Dergisi'ne atandım. Daha sonra Ordu Edebiyat Bölümü'nden Bay Nhi Ca ve Bay Mong Luc'un bana tanıtıldığını ve 60'ların başından beri Edebiyat Dergisi, Edebiyat Dergisi ve Tien Phong gazetesinde makaleleri yayınlandığını öğrendim, bu yüzden geri dönmek için başvuruda bulunmaya karar verdim.

O zamanlar ben de çok kafam karışmıştı ve "Bu dağda durup şu dağa bakıyorum" sözünü anlama fırsatı bulmuştum. Savaş alanı zorlu ve çetin olduğunda, geri çekilmeyi çok istiyordum. Ama yakın yoldaşlarım, savaş alanını araştırıp hazırladığım ve ardından Quang Tri'de savaşarak Kale'yi desteklediğim 9. Yol - Güney Laos'ta zafer kazanmışken, aniden tek başıma geri döndüğümde birçok yoldaşım fedakarlık yaptı. Birdenbire özgüvenimin sarsıldığını hissettim. Bu kaçınılmaz durumda, tek çarem, yeni atanan görevde elimden gelenin en iyisini yapmaya çalışmaktı.

Geriye dönüp baktığımda, birlikte geçirdiğim 5 yılda, eğitimde ve muharebede çok şey öğrendiğimi görüyorum. Beceriksiz, çekingen, korkak, her türlü temastan korkan bir öğrenciyken, zorluklar, bombalar ve hatta ölüm karşısında cesur bir askere dönüştüm. Özellikle bombalama muharebelerine yaklaşırken, benden genç birçok asker bana güvendi, zor durumlarla başa çıkarken, yaralı askerleri sararken, şehitleri mumyalayıp gömerken, birliğimin fedakarlıklarına her zaman uygun olmayan önceden yazılmış bir anma yazısını okuyup düzenlerken bana baktı; acıktığımda, daha çok ihtiyacı olanlara nasıl yiyecek ve ilaç vereceğimi bildim, daha ağır görevleri memnuniyetle üstlendim...

Tüm bunlar beni olgunlaştırdı ve etrafımdakilere her zaman içtenlikle değer veren biri olmamı sağladı. Belki de birlikteki deneyimim sayesinde, Ordu Edebiyat Dergisi'ne geri döndüğümde, yıllarca bölük komutan yardımcısı olarak çok düşük bir rütbeyle, mesleğim konusunda çok endişeli olsam da, yaşam tarzına uyum sağlayabildim.

Yazar Ngo Thao'nun eserleri - Fotoğraf: TN

- Büyük yazarların hayatlarıyla iç içe yaşadığınız ve onlarla birlikte yürüdüğünüz için şanslı olduğunuzu söyleyebiliriz. Bu, özgün ve benzersiz edebiyat eleştirisi sayfaları yaratmanın sizin kendi yaşam deneyiminiz olduğunu gösteriyor. Bu konuda daha fazla bilgi verebilir misiniz?

- 1971'den 1985'e kadar Ordu Edebiyat ve Sanat'ta 15 yıl geçirdim. Bu dönemin Ordu Edebiyat ve Sanat'ın en önemli dönemi olduğu söylenebilir. Askeri üniformalı yazarlardan oluşan güçlü koroda, cesaret dolu öncü sesler vardı. Savaş alanında Nguyen Ngoc - Nguyen Trung Thanh, Nguyen Ngoc Tan - Nguyen Thi, Thu Bon..., yazı işleri ofisinde ise Nguyen Khai, Nguyen Minh Chau, Huu Mai, Ho Phuong, Xuan Thieu, Pham Ngoc Canh ve Ngo Van Phu... vardı. Ayrıca sık sık yakın ve uzak savaş alanlarına, özellikle de Tri-Thien bölgesine seyahat ediyorlardı.

20. yüzyılın 70'lerinde, Fransızlara karşı direniş savaşı sırasındaki gençlerin aksine, o dönemde yazarların hepsinin aileleri, çocukları, yaşlı ve güçsüz ebeveynleri vardı; bu da birçok ev işiyle ilgilenmeleri gerektiği anlamına geliyordu. Ancak hiçbir çetin savaş alanı onlarsız değildi. Onlar sadece ordu hakkında yazma konusunda uzmanlaşmış yazarlar değil, aynı zamanda kendilerinin ve yoldaşlarının hayatlarını ve savaşlarını yazan askerlerdi.

O zamanlar, her seyahatten önce ve sonra, fikir oluştururken, henüz taslak halindeyken eserleri okurken, Huong Ngai, Thach That ve Ha Tay'a yaptığım birkaç tahliyede, çay ve şarap molalarında yazarlarla daha fazla yakınlaşma, konuşmalarını dinleme, mesleki hikayelerini paylaşma fırsatım oluyordu; daha az ciddi, daha çok şakacı ama çok hassas mesleki konular, böylece birbirimizi daha iyi anlama fırsatım oluyordu. O yıllardan bazı belgeleri The Past Ahead (2012) kitabına ekledim.

Ngo Thao'nun kişiliği ve eserleri sevgiyle doludur. Kaynak: To Quoc Elektronik Gazetesi

- Sizce, Amerikan karşıtı dönemdeki yazarların yaşamları ve eserlerinden günümüz kuşağına aktarılabilecek en büyük dersler nelerdir?

- Aslında her dönemin farklı eser oluşturma biçimleri vardır. Savaş dönemindeki edebi eserlerin değerini, yazarın kendi yeteneğinin yanı sıra, eserin şekillendiği ortam da belirler. Nguyen Khai'nin "Ada'ya Gidiş" ve "Askerler" adlı eserleri, yazarın neredeyse bulunduğu yerlerde, yani Con Co adası, Vinh Giang komünü, Con Co'ya doğrudan tedarik sağlayan yer, Ta Con, Khe Sanh ve Quang Tri'nin batısında yazılmıştır. Nguyen Minh Chau ise Quang Tri topraklarına tutunurken Dau chan nguoi linh, Co lau ve daha birçok öykü yazmıştır.

Onunla birlikte savaş alanına giden şair Xuan Sach, Nguyen Minh Chau'nun bir gün belgeleri incelemek üzere ünlü ve cesur bir bölük komutanıyla görüşmek üzere randevu aldığını anlatır. İkisi konuşurken, bir OV10'dan aniden bir roket fırlamış. Bölük komutanı, yazarı hızla sığınağa itmiş. Nguyen Minh Chau ayağa kalkmaya çalışırken, vücudunun her yerinde kanlar görmüş ve subayın roket parçalarını kendisi için aldığını anlamış. Bu tür deneyimlerden yazılmış sayfalar, savaşta insaniyetle doludur.

- 80 yaşın üzerinde, "nadir" yaşın çok ötesinde olmanıza rağmen, savaş sırasında yazılmış her bir edebi eser için hâlâ yüreğinizin buruk olmasının sebebi bu dersler mi? Üstelik belge toplamak, ölen yazarlar hakkında yazmak, Nguyen Thi, Thu Bon, Nhi Ca için antolojiler hazırlamak için de çok zaman harcıyorsunuz.

- Hâlâ bir eserin veya yazarın değer ölçüsünün zamanla değişeceğini düşünüyorum. Zamanında çok değer verilen ancak kısa süre önce unutulan yazarlar ve eserler var. Bu nedenle, eserin metnini, yazarın belgelerini ve notlarını korumanın bir yolunu bulmak gerekiyor.

Ordu Edebiyat ve Sanat'a döndüğümde, yazar Nguyen Thi çoktan vefat etmişti. Yazarlar Nguyen Trong Oanh ve Thanh Giang, Ordu Edebiyat ve Sanat'a iki farklı kanaldan iki paket el yazması gönderip gönderdiler. Neyse ki ikisi de yayın ofisine ulaştı. Trung Nghia Komünü Üzerine, Tarlada Lotus, Ba Dua Ülkesinden Kız ve Ülkenin Rüyası romanlarının henüz tamamlanmamış el yazmalarına ek olarak, Ordu Edebiyat ve Sanat bunları birbiri ardına yayınladı.

Eleştirmen Nhi Ca, felç geçirdiği sırada "Nguyen Thi - Kalan Yüz" kitabını yazıyordu. Yazarlar Derneği'nin Yeni Eserler Yayınevi'ndeki arkadaşlarım Vuong Tri Nhan ve Lai Nguyen An, kitabı tamamlamam için birkaç bölüm daha yazmam konusunda beni teşvik ettiler. Kitap basıldı ve Yazarlar Derneği'nden ödül aldı, ancak mürekkebi zamanla solmuş 24 defter hâlâ duruyordu ve okunması kolay olmayan bir yazı stiline sahipti. Çekici içeriğinin büyüsüne kapılarak her sayfayı yeniden yazarak incelemem iki yılımı aldı ve notlar sürekli olmadığı için bunları birleştirerek "Nam Thang Khong Xa" kitabını oluşturdum. Bu kitap daha sonra 1995'te "Nguyen Ngoc Tan - Nguyen Thi" adlı eserimi tamamlamama yardımcı oldu.

Bu not koleksiyonu, okuyucuların yazarın zihniyetini, duruşunu ve çalışma tarzını daha derinlemesine anlamalarına yardımcı oluyor. Güncel çalışmalarının yanı sıra, yazar gelecekteki çalışmaları için de materyaller hazırladı. Dolayısıyla, Nguyen Thi'nin fedakarlığı yalnızca etrafı sarıldığında son kurşunu sıkan bir askerin değil, aynı zamanda birçok yarım kalmış taslağı olan bir yazarın fedakarlığıdır.

Son zamanlarda, Thu Bon'un 4 ciltlik eserleri (tümü Edebiyat Yayınevi tarafından yayınlanmıştır) hâlâ aynı fikri taşıyor. Yıllar önce, gelecek nesillerin, ülkenin bağımsızlığı ve birliği için verilen mücadelede fedakarlıktan çekinmeyen neslin asil niteliklerini daha net anlamalarına yardımcı olmak için şehitlerin yazılarından oluşan koleksiyonu genişletmek için söz almıştım. Çocuklarım ve Amerikalı Albay Donald Lundquist'in kızı Jacqueline Lundquist tarafından yazılan iki dilli "Savaş Alanından Mektuplar" (Letters from the Battlefield) koleksiyonu, her iki taraftan iki askerin eşlerine ve çocuklarına gönderdiği bir dizi mektubu bir araya getirmiştir; Amerikan tarafı eski Başkan W. Clinton tarafından, Vietnam tarafı ise Korgeneral Dong Sy Nguyen tarafından takdim edilmiştir ve aynı zamanda savaşla ilgili güvenilir belgeleri korumak için de kullanılmıştır.

Yazar Ngo Thao tarafından seçilen Thu Bon'un eserlerinden oluşan koleksiyon - Fotoğraf: PV

- 2024, Vietnam Halk Ordusu'nun kuruluşunun 80. yıldönümü. Bir asker olarak, günümüzün eleştirel teorisyenlerinin, savaş ve devrim sırasında edebiyat ve sanatın yarattığı değerleri desteklemek için neler yapabileceğini düşünüyorsunuz?

- Yapılması gereken ve yapılabilecek birçok görevin yanı sıra, sorumlu kurumların, 1945'ten 1975'e kadar süren 30 yıllık savaş ve devrim dönemindeki edebi ve sanatsal faaliyetleri özetleyen ve değerlendiren çalışmalara öncelik vererek, geniş ve nitelikli bir teorik ve eleştirel eleştirmen ekibi oluşturmaları gerektiğini düşünüyorum. Geçmişte, bu dönemde edebiyat ve sanatın bazı konuları üzerine çok sayıda kolektif ve bireysel çalışma yapılmış olsa da kapsam ve vizyon henüz sınırlıdır.

Zaman, ulusumuzun binlerce yıllık tarihinde bunun kısa ama çok özel bir dönem olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor. Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri gibi iki imparatorluğa karşı savaşıp onları yenen ülkemiz, düşmanın amaçladığı gibi Taş Devri'ne geri dönmedi; aksine, modern bir ulus olmak için güçlü bir şekilde ayağa kalktı. Ulusal canlılık, kahramanlık ruhu bugün bile hayatta yankılanan görkemli silah başarıları, edebi ve sanatsal yaratımlarla birlikte takdir edildi.

Önümüzdeki iki yıl içinde edebiyat ve sanat bölümlerinin; Edebiyat, Müzik, Güzel Sanatlar, Tiyatro, Sinema, Fotoğraf, Mimarlık... bölümlerinin, sadece değerli yazarları ve eserleri onurlandıran değil, aynı zamanda örgütlenme, liderlik, keşif, eğitim, yetiştirme ve yazarların ve eserlerin kullanımı üzerine dersler çıkaran, sürekli ideolojik mücadeleler sonucu doğru ve yanlışı anlatan özet eserlere sahip olmasını diliyorum.

Edebiyat ve sanatın içinde bulunduğu durgunluk ortamında, savaş yıllarında, düşük eğitimli, kötü yaşam ve çalışma koşullarına sahip, hatta sınırlı edebiyat ve sanat teorilerine sahip bir sanatçı ve yazar topluluğuyla, tüm ülkenin neden birçok parlak yazar ve eserle dolu bir edebiyat ve sanat sahnesine sahip olduğunu, edebiyat ve sanatın genel kamuoyunun sevgisini ve dikkatini çektiğini, birçok eserin toplumsal olaylarda ve bugün insanların zihninde her zaman var olma canlılığına sahip olduğunu düşünmek gerekir.

Aynı zamanda, çözülememiş olaylar, eleştirilen ve yanlış değerlendirilen eğilimler, yazarlar ve eserler için mümkün olan en makul açıklamayı arıyor, ülkenin edebi ve sanatsal hazinesinin zenginleşmesine katkıda bulunuyoruz. 50 yıllık ulusal birleşme, Fransa'ya karşı direniş savaşı sırasında geçici olarak işgal edilen bölgelerin, Vietnam Cumhuriyeti rejimi altındaki Güney'in ve yurtdışındaki Vietnam edebiyatı ve sanatının yanı sıra savaş sırasında Vietnam hakkında yazan uluslararası yazarların değerli edebiyatını ve sanatını tanımak, değerlendirmek ve takdir etmek için yeterli bir zamandır.

Bu eserlerin, tarihi dönüm noktalarını anmanın en anlamlı yolu olduğunu düşünüyorum. Aynı zamanda, bu eserler atalarımızın yaratıcı çalışmalarına duyduğumuz minnettarlığı, hoşgörüyü, cömertliği ve tarihe karşı adil olmayı açıkça ortaya koyuyor ve ülkenin yarım yüzyıllık barışçıl birleşmesinden sonra bile hâlâ acı verici bir sorun olan ulusal uyuma en pratik şekilde katkıda bulunuyor. Bilim insanı Dao Duy Anh'ın dediği gibi: Diyelim ki her şey yüzüyor / Ama ülke için sadece sevgi var.

- Teşekkür ederim. Sağlıklı bir şekilde yazmaya devam etmenizi dilerim.

Vo Hanh Thuy (performans)

Kaynak: https://baoquangtri.vn/van-hoa-the-thao/nha-van-ngo-thao-con-voi-non-song-mot-chu-tinh/183156.htm