Tự do sáng tạo và giới hạn văn hóa

VHO - Thời gian qua, cụm từ “tự do sáng tạo” được nhắc đến nhiều khiến không ít người lầm tưởng rằng chỉ cần giương cao lá cờ tự do thì mọi ranh giới đều có thể xóa nhòa. Nhưng tự do, nếu tách khỏi nền tảng văn hóa, rất dễ trượt dài thành phóng túng; và “cái tôi nghệ sĩ” khi phình to đến mức lấn át cái chung, thì nghệ thuật sẽ bị bóp méo.

 

 Câu chuyện về một ca sĩ trẻ mang ca từ ngạo mạn, lệch chuẩn lên sân khấu, hay trào lưu “nhạc diss” với ngôn ngữ đường phố dung tục lan tràn trên mạng xã hội... không còn là sự cố cá biệt. Đó là biểu hiện của một thời đại mà sự chú ý được định giá cao hơn đạo đức nghề nghiệp, nơi “viral” dễ khiến người ta ngộ nhận đó là giá trị thật.

Công bằng mà nói, sáng tạo nghệ thuật rất cần “cái tôi” cá nhân. Nhưng “cái tôi” chỉ có ý nghĩa khi hướng về cộng đồng, tuân thủ chuẩn mực văn hóa. Khi lời hát hạ thấp người khác, lấy tiền bạc làm thước đo phẩm giá, kích động lối sống lệch chuẩn - đó không phải bản lĩnh, mà là ngông cuồng. Sân khấu không phải nơi để trút giận; công chúng không phải tấm bia đỡ cho “rác ngôn từ”. Một câu rap “cho vui”, một đoạn “ngẫu hứng” chưa thẩm định vang lên trước hàng nghìn người và lan truyền như vũ bão trên mạng xã hội - nó không còn vô hại như người ta tưởng.

Công chúng phẫn nộ không phải vì khắt khe, mà vì tôn trọng nghệ thuật. Chính vì thế, việc “định hướng và chấn chỉnh” sáng tác, biểu diễn - như công văn mới đây của Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM - là cần thiết. Văn bản ấy không phải bản án “cấm sóng”, mà giống tấm biển báo bên khúc cua nguy hiểm: Nhắc người cầm lái phía trước là vực sâu, cần giữ tay lái vững vàng, không thể phó mặc cho số phận.

Có người cho rằng: “Nghệ thuật bị định hướng thì còn gì là tự do sáng tạo?”. Câu hỏi đúng, nhưng chưa đủ. Mọi xã hội văn minh đều có những “barie mềm” để bảo vệ thuần phong mỹ tục, để không ai nhân danh tự do mà làm tổn thương người khác. Cũng như giao thông có đèn tín hiệu, âm nhạc phải có quy trình thẩm định, biểu diễn cần được cấp phép, và ngôn từ, dù là nghệ thuật, cũng phải mang tinh thần nhân văn. Nếu quản lý lơi lỏng, xử lý theo kiểu “chạy theo sự đã rồi”, người chịu ảnh hưởng đầu tiên sẽ là giới trẻ - những tâm hồn đang hình thành gu thẩm mỹ, dễ bắt chước và xem “trend” là chân lý.

Nghệ sĩ, hơn ai hết, phải biết tự “cầm cương” chính mình. Cẩu thả trong ngôn từ, ngạo mạn trong thái độ chính là xúc phạm khán giả, và lâu dần, điều đó sẽ làm tổn hại người làm nghề, vì “hào quang ảo” nào rồi cũng dễ dàng tắt ngấm. Còn khán giả, cũng cần rèn “văn hóa nghe nhìn” mỗi ngày. Mỗi lượt thích, chia sẻ hay bình luận đều là lá phiếu văn hóa. Nếu cộng đồng kiên quyết quay lưng với “nhạc rác”, nhà sản xuất sẽ thay đổi gu, nghệ sĩ sẽ điều chỉnh hướng đi, mạng xã hội sẽ thay đổi thuật toán... Ngược lại, nếu dung dưỡng sự lệch chuẩn vì tò mò, vì thị hiếu thấp kém, thì mọi nỗ lực chấn chỉnh cũng trở nên vô nghĩa.

Tranh luận quanh chuyện “cấm hay không cấm” sẽ còn tiếp diễn. Nhưng có lẽ, điều cần hơn là một quy ước ngầm trong xã hội: Tự do là để làm điều đúng. Cơ quan quản lý minh bạch quy trình, kiên quyết với sai phạm, biểu dương cái đẹp; hội nghề nghiệp bồi dưỡng đạo đức nghề, nâng chuẩn thẩm định, bảo vệ lao động nghiêm túc; nền tảng số siết chặt nội dung độc hại, tăng trách nhiệm thuật toán; nghệ sĩ sáng tạo bằng tài năng thay vì chiêu trò, và công chúng - xin đừng nuôi dưỡng cái xấu bằng sự hiếu kỳ...

Chúng ta có quyền hy vọng về một đời sống âm nhạc hiện đại, nhân văn và giàu bản sắc. Muốn thế, mỗi người, từ nghệ sĩ đến khán giả, hãy bắt đầu bằng trách nhiệm trong cách sáng tạo, thưởng thức và lan tỏa giá trị. Bởi văn hóa không ở đâu xa, nó bắt đầu ngay trong mỗi chúng ta, trong từng lựa chọn, từng lời nói và trong cách ta giữ cho âm nhạc luôn hướng về những điều đẹp đẽ.

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/tu-do-sang-tao-va-gioi-han-van-hoa-177245.html