Văn hóa xứ Đông trong những bức tranh thêu

Những bức tranh thêu cả tâm hồn dân tộc đã làm nên sức sống bền bỉ cho làng nghề thêu tranh Xuân Nẻo.

Những tác phẩm của sự tinh tế

Từ lâu làng Xuân Nẻo đã nổi danh với nghề thêu tranh tay. Ở nơi đây, qua bao thế hệ, người dân vẫn bền bỉ giữ lấy cây kim, sợi chỉ để “vẽ” nên những tác phẩm tinh xảo, lưu giữ hồn quê. Đây là một lĩnh vực đòi hỏi kỹ thuật cao và sự sáng tạo không ngừng. Mỗi mũi chỉ, đường kim không đơn thuần chỉ để trang trí mà là cách gửi gắm tâm tư, tình cảm của người thợ đối với quê hương, đất nước. Nghệ thuật thêu tranh Xuân Nẻo khác biệt ở sự cầu kỳ và tinh tế trong từng công đoạn. Người thợ phải bắt đầu từ bản phác thảo, tính toán tỉ mỉ từng bố cục bức tranh trước khi đặt kim xuống nền vải. Sau đó, hàng trăm, hàng nghìn mũi chỉ được xếp lớp, đan cài để tạo nên chiều sâu và sự chuyển sắc uyển chuyển nghệ thuật. Năm nay đã bước sang tuổi 80, nghệ nhân Phạm Anh Dũng chia sẻ, cuộc đời ông như gắn chặt với từng đường kim, mũi chỉ. Là phái mạnh nhưng ngay từ thuở nhỏ, ông đã say mê nghề thêu của gia đình và tự nguyện dành trọn cả đời mình để giữ nghề.

Điểm đặc sắc của thêu Xuân Nẻo là kỹ thuật phối màu. Nhiều nghệ nhân có thể dùng hai đến ba sợi chỉ với sắc độ khác nhau để tạo hiệu ứng ánh sáng, bóng tối, giúp bức tranh có hồn, có chiều sâu như một bức sơn dầu. Đặc biệt với các tác phẩm chân dung, việc thể hiện ánh mắt, nụ cười hay thần thái của nhân vật đòi hỏi tay nghề vững vàng và sự kiên nhẫn bậc thầy.

Theo chia sẻ của bà Phạm Thị Dung (năm nay đã 76 tuổi), để có những bức tranh khổ lớn phải mất hằng tháng, thậm chí cả năm để hoàn thành. Người thợ ngồi hàng giờ trước khung thêu, tỉ mỉ từng chi tiết, đặt cả trái tim mình vào sản phẩm. Chính sự công phu ấy tạo nên giá trị đặc biệt của tranh thêu Xuân Nẻo, biến các bức tranh trở thành món quà văn hóa giàu ý nghĩa.

Một bức tranh về đền thờ Nguyễn Trãi được thêu bằng tay trong nhiều tháng với màu sắc sống động toát nên sự tôn nghiêm, trầm mặc.

Trước đây, cả làng Xuân Nẻo ai cũng làm nghề thêu nhưng trong bối cảnh kinh tế thị trường hiện nay, khi hàng hóa công nghiệp tràn ngập, tranh thêu thủ công mất nhiều thời gian, giá thành cao khó có thể cạnh tranh với sản phẩm in ấn đại trà. Thế nhưng ở làng vẫn còn những nghệ nhân cao tuổi kiên trì truyền nghề cho con cháu, mở lớp hướng dẫn cho người trẻ trong làng. Không ít gia đình ba, bốn thế hệ cùng gắn bó với khung thêu, giữ nghề như một di sản tinh thần quý báu. Đồng thời, một số nghệ nhân cũng mạnh dạn đổi mới mẫu mã, sáng tạo thêm sản phẩm nhỏ gọn, phù hợp làm quà lưu niệm, giúp tranh thêu đến gần hơn với thị hiếu hiện đại.

Giữ hồn quê trong từng tác phẩm

Tranh thêu Xuân Nẻo không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là ký ức quê hương được thêu dệt bằng chỉ màu. Chủ đề thường thấy là những hình ảnh gắn bó với nông thôn bắc bộ: cây đa, giếng nước, sân đình, cánh đồng lúa, phiên chợ quê, cảnh lao động của người nông dân…

Mỗi đường kim, mũi chỉ đều thể hiện tâm tư, tình cảm của người thợ thêu.

Ngoài ra, nhiều nghệ nhân còn tái hiện những danh thắng nổi tiếng của đất nước, quê hương từ non nước Hạ Long đến cảnh núi rừng Tây Bắc, tạo nên sự đa dạng và phong phú trong tác phẩm. Đến làng thêu tranh Xuân Nẻo có thể được ngắm văn miếu Mao Điền, di tích đặc biệt Côn Sơn - Kiếp Bạc... Đặc biệt, dòng tranh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, các bậc lãnh tụ cách mạng được coi là “thước đo” tay nghề, bởi mỗi đường kim không chỉ nhằm tái hiện hình ảnh mà còn phải chuyển tải thần thái, sự tôn kính và tình cảm của người dân. Mỗi bức tranh vì thế trở thành một lát cắt văn hóa, lưu giữ và lan tỏa những giá trị truyền thống, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về tình yêu quê hương, đất nước và góp phần làm nên mạch nguồn văn hoá xứ Đông.

Theo nghệ nhân Phạm Thị Hoà, chủ cơ sở thêu tay cao cấp Hoà Nhượng ở thôn Xuân Nẻo, tranh thêu tay dù không được quảng bá rầm rộ như những mặt hàng công nghiệp khác nhưng lặng lẽ đến với khách hàng trong và ngoài nước bằng cả tấm chân tình. Đến nay, cơ sở thêu tay cao cấp Hoà Nhượng đã cung cấp tranh sang các nước: Mỹ, Hàn Quốc, Nga, Nhật và đang có đơn hàng đến Đài Loan.

Các cơ sở thêu tay ở làng Xuân Nẻo nay không chỉ thêu tranh mà còn nhận thêu các hoạ tiết trên chăn, ga, gối, quần áo… Nhờ sự độc đáo và sức sống bền bỉ, làng nghề trờ thành điểm đến hấp dẫn, nơi du khách vừa tham quan vừa tận mắt chứng kiến nghệ nhân thao tác thêu tranh.

Ở làng nghề tranh thêu Xuân Nẻo hiện nay có khoảng 200 thợ thêu, trong đó có 13 thợ đã được phong tặng nghệ nhân. Để nghệ thuật thêu tranh Xuân Nẻo tiếp tục trường tồn, cần sự chung tay từ nhiều phía. Chính quyền các cấp cần quan tâm hơn nữa trong việc quy hoạch làng nghề gắn với du lịch, hỗ trợ vốn, đào tạo và quảng bá sản phẩm. Các đoàn thể cần đồng hành trong việc khuyến khích thế hệ trẻ học nghề, coi đó là niềm tự hào của quê hương. Bên cạnh đó, các nghệ nhân cũng cần chủ động đổi mới, ứng dụng công nghệ thông tin để quảng bá sản phẩm. Đồng thời, cần chú trọng xây dựng thương hiệu, đăng ký bản quyền để nâng cao giá trị và khẳng định vị thế trên thị trường.

Bà Trịnh Ngọc Ánh, Bí thư Đảng uỷ xã Đại Sơn cho biết, nghề thêu tranh Xuân Nẻo là kết tinh của tài hoa, sự cần mẫn và tình yêu quê hương của người dân đất nơi đây. Mỗi bức tranh không chỉ đơn thuần là sản phẩm nghệ thuật mà còn là sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại, là cách gìn giữ ký ức, phong tục và văn hóa của dân tộc.

MINH NGUYÊN

Nguồn: https://baohaiphong.vn/van-hoa-xu-dong-trong-nhung-buc-tranh-theu-522492.html