Hệ thống pháp luật cần có cấu trúc mở của một hệ sinh thái sáng tạo
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú đã trình bày tham luận “Đổi mới hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới gắn với việc xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI”.
Theo đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho biết, trên cơ sở Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và chỉ đạo của cấp có thẩm quyền, từ tháng 8/2025 cho đến nay, Bộ Tư pháp đang phối hợp với các cơ quan của Quốc hội, các bộ ngành, chuyên gia, người làm thực tiễn nghiên cứu và từ đó xây dựng Đề án hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới để có thể trình Ban chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật và có thể trình Bộ Chính trị trong tháng 12 năm nay.
Báo cáo kết quả nghiên cứu bước đầu, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú nêu rõ 3 vấn đề cần đặt ra đối với cấu trúc hệ thống pháp luật:
Thứ nhất, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật không chỉ đơn thuần là sắp xếp lại các văn bản pháp luật hiện có mà còn bao gồm quá trình đổi mới tư duy về cách tổ chức hệ thống pháp luật như một chỉnh thể thống nhất gồm nhiều thành tố luôn vận động phát triển. Nếu cấu trúc hệ thống pháp luật là bản thiết kế tổ chức vận hành các thành tố của chỉnh thể đó thì hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật phải hướng tới đề xuất khung cấu trúc tổng thể bao gồm cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức và cơ chế vận hành, khoa học hiện đại, hợp lý, bao phủ được những vấn đề mới phi truyền thống có thể phát sinh trong thực tiễn, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, minh bạch, công bằng, khả thi và kiến tạo.
Thứ hai, cấu trúc hệ thống pháp luật trong kỷ nguyên mới phải là cấu trúc mở của một hệ sinh thái sáng tạo, luôn tiếp thu phản hồi từ thực tiễn và hoàn thiện liên tục. Bảo đảm đồng bộ giữa ba tầng: tầng đường lối chiến lược của Đảng, tầng chính sách pháp luật của Nhà nước và tầng vận hành chính sách pháp luật của các chủ thể có liên quan.
Thứ ba, các nguyên tắc thiết kế và vận hành cấu trúc hệ thống pháp luật phải phù hợp với mô hình nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Việt Nam; đồng thời, tiệm cận các nguyên tắc phổ biến ở những quốc gia đã thành công trong việc sử dụng pháp luật nói riêng và thể chế nói chung để thúc đẩy phát triển.
Theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp, trong suốt 80 năm qua, Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm tới công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu, trong đó có kết quả nổi bật của Quốc hội khóa XV như Diễn đàn này đã đề cập. Tuy nhiên, cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay cũng còn 3 hạn chế, bất cập chính.
Thứ nhất, về cấu trúc nội dung, độ bao phủ cân đối và hài hòa giữa các lĩnh vực còn hạn chế. Một số lĩnh vực còn thiếu, thậm chí là chưa có luật điều chỉnh. Trong một số trường hợp, chưa phân định rõ phạm vi điều chỉnh của văn bản luật cùng thứ bậc, giữa văn bản luật với văn bản dưới luật còn có sự chồng chéo, bỏ trống, giảm hiệu lực và tính khả thi của cả hệ thống.
Thứ hai, về cấu trúc hình thức, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều tầng nấc. Một số chủ thể sử dụng nhiều loại văn bản để ban hành, số lượng văn bản dưới luật còn lớn. Trong một số trường hợp, chưa xác định rõ thứ bậc hiệu lực, tức là giá trị pháp lý của các văn bản quy phạm pháp luật. Việc thừa nhận vai trò và việc áp dụng các nguồn pháp luật bổ trợ như là án lệ, tập quán còn hạn chế. Mối quan hệ hiệu lực giữa các nguồn pháp luật còn chưa rõ trong một số trường hợp.
Thứ ba, về cơ chế vận hành kỹ thuật và giá trị hiệu lực hợp nhất pháp điển văn bản quy phạm pháp luật còn hạn chế. Cơ chế theo dõi, đánh giá thi hành pháp luật chưa hiệu quả. Quy định về đánh giá tác động sau khi ban hành chưa được đầy đủ. Kỹ thuật lập pháp trong một số trường hợp chưa thống nhất. Hạ tầng công nghệ dữ liệu chưa được đầu tư đúng mức.
Cần đổi mới và vận dụng tư duy phân loại luật trong thiết kế các đạo luật
Trên cơ sở đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, Bộ Tư pháp và các cơ quan tham gia nghiên cứu xây dựng Đề án đã dự kiến 5 định hướng hoàn thiện.
Thứ nhất, xây dựng cấu trúc hệ thống pháp luật bao quát, đầy đủ, cân đối, hài hòa, hợp lý giữa các lĩnh vực. Qua đó bảo đảm sự đồng bộ giữa tư duy phân định lĩnh vực thể chế phát triển của Đảng trong văn kiện Đại hội 14 với tư duy phân định nhóm lĩnh vực pháp luật trong hệ thống pháp luật.
Thứ hai, thúc đẩy hình thành lĩnh vực hoặc là vấn đề pháp luật mới bên cạnh các lĩnh vực pháp luật hiện có để đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật trước những phát triển của khoa học công nghệ hoặc là các vấn đề mới phát sinh.
Thứ ba, lấy Hiến pháp và một số bộ luật, luật có tính nền tảng, rường cột làm trung tâm của cả hệ thống pháp luật. Các luật khác được thiết kế theo chức năng phải bảo đảm đồng bộ, thống nhất với Hiến pháp và các văn bản luật nền tảng, rường cột.
Bổ sung nguyên tắc ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành khi có các quy định khác nhau nhưng không được trái với nguyên tắc cơ bản của luật chung. Đồng thời kiểm soát, loại bỏ sự trùng lặp về nội dung giữa luật chung và luật chuyên ngành.
Thứ tư, nghiên cứu giảm bớt tầng nấc của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, thu hẹp loại văn bản mà một cơ quan có thẩm quyền ban hành theo hướng mỗi cơ quan, người có thẩm quyền chỉ ban hành một hình thức văn bản. Tiếp tục hoàn thiện kỹ thuật lập pháp, hợp nhất pháp điển các công cụ và phương pháp theo dõi, đánh giá thi hành pháp luật sau ban hành. Hiện đại hóa hạ tầng, ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật, đảm bảo tính liên thông, phản hồi và phản ứng chính sách pháp luật linh hoạt, kịp thời.
Thứ năm, đổi mới và vận dụng tư duy phân loại luật công, luật tư, luật chung, luật chuyên ngành ngay trong khi thiết kế các quy phạm pháp luật thuộc từng lĩnh vực, từng văn bản cụ thể, để bảo đảm sự phù hợp thống nhất với nguyên tắc chung của việc thiết kế và vận hành cấu trúc hệ thống pháp luật.
Nguồn: https://daibieunhandan.vn/xay-dung-he-thong-phap-luat-bao-quat-day-du-hai-hoa-va-kien-tao-dan-dat-10396673.html
Bình luận (0)