Cuộc khủng hoảng Mỹ - Venezuela và những thách thức an ninh khu vực

(NB&CL) Những tranh cãi pháp lý quanh các cuộc không kích nhằm vào tàu thuyền Venezuela và việc tăng cường hiện diện quân sự của Mỹ ở Caribe đang tạo nên một khủng hoảng đa tầng về pháp lý, an ninh và địa chính trị, với tác động có thể vượt ra ngoài quan hệ song phương.

Tranh cãi pháp lý quanh việc sử dụng vũ lực

Trung tâm của khủng hoảng là các cuộc tấn công của quân đội Mỹ vào những tàu bị cáo buộc chở ma túy có liên quan đến Venezuela kể từ ngày 2/9. Nhà Trắng coi đây là hành động “tự vệ” nhằm loại bỏ các mối đe dọa đối với Mỹ. Washington lập luận rằng những nhóm buôn ma túy bị gắn nhãn “tổ chức khủng bố nước ngoài” có thể trở thành mục tiêu hợp pháp.

Tuy nhiên, lập luận này đang bị giới chuyên gia và luật gia phản bác mạnh mẽ. Nhiều chuyên gia luật quốc tế, trong đó có Giáo sư Laura Dickinson (Đại học George Washington), cho rằng các hoạt động chống buôn ma túy không đáp ứng tiêu chuẩn cấu thành “xung đột vũ trang”. Nếu không có xung đột vũ trang, việc sử dụng vũ lực sát thương chỉ được phép như biện pháp cuối cùng trong tình huống tự vệ trực tiếp, không áp dụng cho các cuộc tấn công có chủ đích vào những người sống sót sau khi tàu đã bị vô hiệu hóa.

Nhiều văn bản pháp luật quốc tế cũng nhấn mạnh rằng những người bị đắm tàu hoặc không còn khả năng chiến đấu không thể là mục tiêu tấn công. Do đó, các cáo buộc về “cuộc tấn công kép” nhằm tiêu diệt toàn bộ người sống sót nếu được xác nhận sẽ đặt ra nghi vấn lớn về tính hợp pháp, thậm chí mở ra các câu hỏi liên quan đến tội ác chiến tranh.

Chính giới Mỹ đang chia rẽ: cả nghị sĩ Cộng hòa và Dân chủ đều yêu cầu điều tra, trong khi một nhóm cựu luật sư quân đội gọi lệnh tấn công là “hoàn toàn bất hợp pháp”.

Tác động lớn hơn của những tranh cãi này không chỉ nằm ở quan hệ song phương Mỹ - Venezuela, mà còn ở khả năng tạo ra tiền lệ mới: Sử dụng mở rộng khái niệm “chống khủng bố” để biện minh cho hành động quân sự ngoài lãnh thổ mà không có sự cho phép của Quốc hội Mỹ hay sự đồng thuận quốc tế. Điều này đe dọa làm xói mòn nguyên tắc sử dụng vũ lực trong luật quốc tế vốn dựa trên chuẩn mực “tự vệ hoặc ủy quyền của Hội đồng Bảo an”.

Mỹ tăng cường hiện diện quân sự ở Caribe. Trong ảnh là tàu sân bay USS Gerald R. Ford. Ảnh: CC.

Những hệ lụy an ninh với Tây Bán cầu

Song song với tranh cãi pháp lý là một sự leo thang đáng kể về mặt quân sự. Washington đã tập trung khoảng 15.000 binh sĩ, triển khai tàu sân bay USS Gerald R. Ford và tiến hành ít nhất 19 đến 21 cuộc tấn công vào các tàu nghi chở ma túy kể từ tháng 9, khiến hơn 80 người thiệt mạng. Nhiều chuyên gia nhận định, mức độ triển khai quân sự này quá lớn cho một chiến dịch chống ma túy thuần túy.

Caracas phản ứng bằng cách cảnh báo về “22 tuần xâm lược”, đồng thời tăng cường bố trí quân đội và hệ thống phòng không quanh thủ đô. Tuy năng lực quân sự của Venezuela không thể so sánh với Mỹ, giới chức nước này khẳng định họ chuẩn bị kịch bản chiến tranh bất đối xứng gồm phá hoại, tấn công du kích và huy động các lực lượng trung thành.

Giới phân tích cho rằng, ở cấp độ khu vực, căng thẳng Mỹ - Venezuela làm gia tăng rủi ro bất ổn toàn diện. Thứ nhất, nguy cơ khủng hoảng tị nạn. Venezuela hiện đã chứng kiến hàng triệu người rời bỏ đất nước vì khủng hoảng kinh tế - chính trị. Một cuộc can thiệp quân sự có thể kích hoạt làn sóng di cư mới, đẩy các nước láng giềng Colombia, Brazil và các đảo Caribe vào áp lực xã hội - an ninh nghiêm trọng.

Thứ hai, bất ổn khu vực và nguy cơ mở rộng xung đột. Trong kịch bản leo thang căng thẳng, các nhóm vũ trang phi nhà nước hoạt động dọc biên giới Colombia - Venezuela có thể tận dụng hỗn loạn để mở rộng ảnh hưởng. Điều này làm phức tạp thêm môi trường an ninh vốn đã mong manh tại Bắc Nam Mỹ.

Thứ ba, hệ lụy địa chính trị rộng hơn. Caracas duy trì quan hệ chặt chẽ với Nga, Trung Quốc và Iran. Một xung đột trực tiếp có thể kích hoạt các hành động đáp trả gián tiếp từ những nước này, đẩy Mỹ vào trạng thái căng thẳng đa vùng, làm suy yếu lợi thế chiến lược của Washington ở các mặt trận khác.

Thứ tư, rủi ro chính trị đối với chính quyền Mỹ. Theo các khảo sát, đa số công chúng Mỹ phản đối tấn công Venezuela. Một cuộc chiến mới sẽ mâu thuẫn với cam kết tránh các xung đột ở nước ngoài.
Cuộc khủng hoảng Mỹ - Venezuela là một ví dụ điển hình cho sự giao thoa phức tạp giữa pháp lý quốc tế, mục tiêu chính trị và chiến lược an ninh khu vực. Bất kỳ sự cố leo thang nào cũng có thể gây ra hậu quả sâu rộng đối với Tây Bán cầu: Từ khủng hoảng nhân đạo đến bất ổn an ninh kéo dài và thậm chí ảnh hưởng đến cán cân chiến lược toàn cầu.

Nguồn: https://congluan.vn/cuoc-khung-hoang-my-venezuela-va-nhung-thach-thuc-an-ninh-khu-vuc-10320307.html