Lệch hướng giá trị di sản
Phần thi tốt nghiệp kết hợp bài hát Phong nữ (sáng tác Hồ Hoài Anh) với khúc hát chầu văn Cô đôi thượng ngàn cùng trống và múa hầu đồng của một nữ sinh tại một trường cao đẳng ở TPHCM nhận được lời khen từ nhiều thầy cô, bạn bè lẫn công chúng yêu mến di sản. Tuy nhiên, một số ý kiến khác từ cộng đồng lại cho rằng, sự kết hợp này chưa thực sự phù hợp với việc bảo vệ di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.
Cũng liên quan đến vấn đề này, đầu năm 2025, Cục Điện ảnh đã yêu cầu nhà phát hành phim 404 Chạy ngay đi (Thái Lan) cắt bỏ hình ảnh nhân vật mặc trang phục đạo mẫu do diễn viên Uyển Ân đóng, được quảng cáo sau khi kết thúc phim. Theo Cục Điện ảnh, việc cắt bỏ hình ảnh này để tránh gây ra hiểu nhầm, sai lệch ý nghĩa, giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.
Trước đó, cuối năm 2024, Cục Di sản văn hóa có văn bản đề nghị Sở VH-TT-DL tỉnh Bắc Ninh cần chấn chỉnh ngay hoạt động hầu đồng không đúng quy định tại địa phương. Lý do là vào ngày 24-10-2024, Sở VH-TT-DL tỉnh phối hợp UBND huyện Yên Phong tổ chức Liên hoan Hát văn, Hát chầu văn tỉnh Bắc Ninh lần thứ II, tuy nhiên qua kiểm tra thực tế, các nội dung hoạt động lại là biểu diễn thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ (hầu đồng) trên sân khấu của một số nghệ nhân, nghệ nhân ưu tú trong và ngoài tỉnh. Đây là hoạt động diễn xướng hầu đồng không đúng bản chất và không gian thực hành của di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.
Trả lại không gian thiêng
Năm 2016, UNESCO đã ghi danh “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đồng thời, UNESCO còn đánh giá đây là một trong những di sản quan trọng của người Việt, đã và đang góp phần vào việc tạo ra sợi dây tinh thần liên kết các cộng đồng thực hành di sản, thúc đẩy sự khoan dung giữa các sắc tộc và tôn giáo, tương thích với các quy định về nhân quyền quốc tế và không có giới hạn về thực hành.
Năm 2018, Bộ VH-TT-DL có công văn gửi Sở VH-TT/Sở VH-TT-DL các tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương kịp thời kiểm tra, chấn chỉnh các hiện tượng phản cảm, sai lệch với bản chất của di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”. Theo đó, chỉ tổ chức hầu đồng ở những nơi có điện thờ Mẫu hoặc di tích thờ Mẫu; không tổ chức nghi lễ hầu đồng ở khu vực công cộng với tính chất một loại hình dịch vụ du lịch, hay ca nhạc đường phố; đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người thực hành về giá trị của di sản, qua đó khuyến cáo hạn chế việc sử dụng nhiều vàng mã và đồ lễ đặt tiền để chia, phát lộc trong lễ hầu đồng.
Liên quan đến trào lưu sân khấu hóa hầu đồng, dẫn đến việc “trần tục hóa” nghi lễ, GS-TS Từ Thị Loan (nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam) phân tích: “Đến nay, quan điểm về việc đưa nghi lễ hầu đồng lên sân khấu vẫn tồn tại hai luồng ý kiến khác nhau. Một là ủng hộ, cho rằng đó là hình thức quảng bá hữu hiệu để đưa hình ảnh di sản đến gần với người dân trong và ngoài nước. Hai là phản đối, vì như vậy là trần tục hóa nghi lễ, làm giảm đi tính thiêng, không phù hợp với bản chất của di sản, làm biến dạng di sản. Trong khi đó, nếu xem xét từ quan điểm bảo tồn di sản văn hóa theo hồ sơ trình UNESCO và cam kết của Chính phủ Việt Nam thì việc hầu đồng phải được thực hiện với tư cách là một thực hành tín ngưỡng”.
Câu chuyện về việc gìn giữ, bảo tồn và quảng bá “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” cũng đang phản ánh những khó khăn, mâu thuẫn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản, trước hết cần hiểu đủ và đúng giá trị nguyên bản của di sản, đặc biệt các nghi lễ thực hành di sản văn hóa tín ngưỡng phải diễn ra trong không gian thiêng. Cũng vì thế, bài toán lan tỏa giá trị di sản văn hóa không phải dễ giải quyết trong bối cảnh đương đại.
Nguồn: https://www.sggp.org.vn/gian-nan-duong-lan-toa-di-san-post800043.html
Bình luận (0)