Gỡ khó cho nông sản xuất khẩu

Tuy nhiên, xuất khẩu nông sản của khu vực vẫn còn những thách thức không nhỏ khi các thị trường ngày càng siết chặt tiêu chuẩn, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống.

Việt Nam hiện là một trong 15 quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới, dẫn đầu toàn cầu về xuất khẩu cà phê Robusta, hồ tiêu và hạt điều, đứng top 3 về gạo và top 5 về thủy sản. Trong đó, vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên có đóng góp lớn vào phát triển nông nghiệp, du lịch và công nghiệp của đất nước, là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu nhờ lợi thế địa lý và sản xuất quy mô lớn.

Đặc biệt, trong năm 2025, xuất khẩu ghi nhận sự tăng trưởng vượt bậc, trở thành điểm sáng của nền kinh tế. Cụ thể: kim ngạch xuất khẩu cà phê đạt con số kỷ lục, gần 7 tỷ USD, chủ yếu do tăng trưởng về giá trị (tăng 61,4% so với cùng kỳ năm trước) và dự báo cả năm có thể đạt mốc 8 tỷ USD. Các mặt hàng chủ lực khác như hồ tiêu, điều cũng có mức tăng trưởng ấn tượng. Riêng sầu riêng của vùng chiếm trên 30% diện tích cả nước, góp phần quan trọng đưa kim ngạch xuất khẩu rau quả toàn quốc đạt khoảng 6,5 tỷ USD.

Vườn cà phê cảnh quan của HTX Nông nghiệp bền vững Cư Suê 2-9 (xã Quảng Phú).

Tuy nhiên, song song với những thành tựu đó, ngành nông nghiệp cũng đang đối mặt với những thách thức lớn từ các quy định mới của thị trường. Đặc biệt, Liên minh châu Âu (EU) đưa ra rào cản kỹ thuật “Dự luật ngăn chặn việc nhập khẩu các mặt hàng gây mất rừng và suy thoái rừng” (EUDR), yêu cầu các sản phẩm nhập khẩu vào thị trường EU, trong đó có cà phê và cao su - hai mặt hàng chủ lực của vùng, phải có bằng chứng truy xuất nguồn gốc, bảo đảm không được trồng trên đất có nguồn gốc từ phá rừng sau năm 2020.

Bà Phan Thị Vân, đại diện Tổ chức Sáng kiến thương mại bền vững (IDH) cho rằng: “Chúng ta không nên để EUDR trong ngành cà phê, cao su trở thành một "thẻ vàng IUU" thứ hai như ngành thủy sản đã phải đối mặt gần 10 năm qua mà vẫn chưa gỡ được”. Điều này cho thấy nếu vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên không chủ động thích ứng, nguy cơ mất đi một thị trường xuất khẩu quan trọng là hiện hữu.

Song song với thách thức từ bên ngoài, những vấn đề nội tại trong quản lý sản xuất như: tình hình kiểm soát dư lượng hóa chất trên các loại cây trồng còn gặp khó khăn; liên kết chuỗi giá trị sản phẩm còn chưa chặt chẽ... cũng đang là rào cản lớn. Đặc biệt, việc cấp và quản lý mã số vùng trồng xuất khẩu còn rất chậm và thiếu bền vững. Thực tế tại Đắk Lắk, tỉnh chiếm trên 30% diện tích sầu riêng cả nước, song tỷ lệ diện tích được cấp mã số vẫn còn rất khiêm tốn, chỉ chiếm khoảng 28% trong tổng số diện tích 40.000 ha. Bên cạnh đó, tình trạng vi phạm các chất cấm như vàng O vẫn còn xảy ra, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của nông sản Việt Nam và khó khăn trong hoạt động xuất khẩu khi bị kiểm soát nghiêm ngặt hơn…

Để duy trì đà tăng trưởng và vị thế trên thị trường thế giới, việc tháo gỡ những "điểm nghẽn" này là nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự chung tay, quyết liệt từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người nông dân.

Theo đánh giá của Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, tiềm năng của vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên còn rất lớn nhưng cũng đặt ra yêu cầu cần phải biến lợi thế sản xuất thành sức mạnh thương mại, nâng cao chất lượng, chuẩn hóa quy trình và gắn với thị trường mục tiêu. Sự khác biệt giữa các địa phương trong vùng cần được bổ sung, bổ trợ lẫn nhau, giúp toàn vùng tạo nên chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất đến chế biến và xuất khẩu.

Đoàn công tác của Bộ Nông nghiệp và Môi trường tham quan vườn cà phê đáp ứng EUDR tại xã Quảng Phú.

Ủy ban châu Âu (EC) đang xem xét hoãn việc áp dụng EUDR thêm một năm nữa (đến ngày 30/12/2026). Việc này sẽ tạo “khoảng đệm” quan trọng, giúp các doanh nghiệp cà phê Việt Nam có thêm thời gian rà soát chuỗi cung ứng, đầu tư công nghệ truy xuất nguồn gốc và củng cố năng lực tuân thủ EUDR”.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung

Để đáp ứng yêu cầu của thị trường nhập khẩu, hiện vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đã cấp được 1.634 mã số vùng trồng và 440 cơ sở đóng gói xuất khẩu. Việc giám sát các mã vùng trồng, mã đóng gói được triển khai quyết liệt bởi đây là vùng rất là quan trọng về xuất khẩu. Đối với việc tuân thủ quy định EUDR, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã phối hợp với các tỉnh, các tổ chức quốc tế để xây dựng cơ sở dữ liệu và truy xuất nguồn gốc cho cà phê. Hiện cơ sở dữ liệu rừng EUDR đã hoàn thành 95% khối lượng công việc, với diện tích 137.000 ha cà phê đã được thu thập dữ liệu vùng trồng. Trong thời gian tới sẽ thu thập được khoảng 462.000 ha, đạt 80% tổng diện tích cà phê toàn khu vực.

Tại Đắk Lắk, trong giai đoạn 2021 - 2025, IDH tiếp tục hỗ trợ địa phương triển khai Chương trình sản xuất kết hợp với bảo tồn nguồn tài nguyên và an sinh xã hội (Chương trình Compact) tại 3 huyện cũ, gồm: Krông Năng, Cư M’gar và Ea H’leo, với quy mô 94.432 ha cà phê. Đồng thời, IDH và JDE Peets đã hỗ trợ tỉnh thí điểm các giải pháp thích ứng với EUDR tại khu vực thuộc 3 huyện này. Trong thời gian tới, Đắk Lắk phối hợp với các tổ chức và doanh nghiệp để tiếp tục xây dựng cơ sở dữ liệu liên quan đến quy hoạch lâm nghiệp, trên cơ sở đó, triển khai thu thập dữ liệu đến từng hộ nông dân, từng thửa đất. Đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền vận động và xử lý đối với những trường hợp xâm lấn rừng sản xuất đối với mặt hàng cây cà phê hay cây cao su.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung, đối với cây ăn quả, tiếp tục duy trì ổn định sản lượng và bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến dư lượng thuốc bảo vệ thực vật phải được kiểm soát một cách chặt chẽ. Đối với mã số vùng trồng, bắt buộc phải thực hiện và phải thực hiện một cách bài bản, có hệ thống, bền vững để đáp ứng tất cả các yêu cầu về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm của các nước nhập khẩu.

Vùng trồng cà phê cảnh quan đáp ứng quy định EUDR của HTX Nông nghiệp bền vững Cư Suê 2-9 (xã Quảng Phú).

Đối với ngành cà phê, cao su, EUDR là một thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội tái cấu trúc ngành cà phê theo hướng bền vững, chuyên nghiệp. Để đáp ứng yêu cầu của EUDR, các đối tác trong chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp cần bám sát vùng trồng, làm cà phê có chứng nhận bền vững, xây dựng bản đồ số, truy xuất nguồn gốc đến từng nông hộ.

Nguồn: https://baodaklak.vn/tin-noi-bat/202510/go-kho-cho-nong-san-xuat-khau-6ee0a44/