Hành trình hơn 20 năm dựng xây bản làng hạnh phúc ở Thái Nguyên

Thái Nguyên - Từ những căn nhà sàn cổ giữa vùng đất hoang sơ, bản làng Thái Hải đã vươn mình trở thành hình mẫu du lịch cộng đồng bền vững.

Cuối năm 2003, giữa một vùng đất còn hoang sơ ở Tân Cương, tỉnh Thái Nguyên, những căn nhà sàn đầu tiên được dựng lên, mở đầu cho sự ra đời của một bản làng đặc biệt mang tên Thái Hải. Bằng sự đồng lòng và niềm tin vào một giấc mơ chung, những con người nơi đây đã từng bước biến vùng đất cằn cỗi thành một cộng đồng trù phú, gìn giữ cốt lõi văn hóa dân tộc Tày và mở ra hướng phát triển du lịch bền vững.

Làng Thái Hải đã đón khách quốc tế từ 40 quốc gia và vùng lãnh thổ. Ảnh: Lê Nga

Từ gian khó đến cộng đồng gắn kết

Hơn 20 năm trước, bà Nguyễn Thị Thanh Hải, trưởng làng Thái Hải, đã nảy ra ý tưởng mua lại những ngôi nhà sàn cổ của đồng bào Tày ở Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa (tỉnh Thái Nguyên) để đưa về phục dựng nguyên trạng tại một khu đất mới. Không dừng lại ở bảo tồn kiến trúc, bà Hải mời chính những chủ nhân của các ngôi nhà sàn về làng sinh sống, cùng nhau tạo dựng một khu bảo tồn văn hóa dân tộc Tày cả về vật thể lẫn phi vật thể.

Ý tưởng ấy, vào thời điểm đầu những năm 2000, có lẽ từng bị xem là mạo hiểm. Thế nhưng, chính sự kiên định của người khởi xướng và niềm tin của những người dân đã đặt nền móng cho một mô hình cộng đồng độc đáo: sống cùng nhau, lao động cùng nhau và gìn giữ văn hóa như một phần máu thịt.

Trong năm đầu tiên, cuộc sống ở bản làng Thái Hải vô cùng thiếu thốn. Người dân phải tự chăn nuôi, trồng cây gây rừng để duy trì sinh kế. Không ai đứng ngoài guồng quay chung. Mỗi gia đình, mỗi cá nhân đều góp sức để bản làng tồn tại và phát triển.

Nếp nhà sàn truyền thống ở làng Thái Hải, Thái Nguyên. Ảnh: Phùng Minh

Đến nay, trên diện tích hơn 70ha, bản làng Thái Hải là nơi sinh sống của 50 hộ gia đình, gần 200 con người thuộc nhiều dân tộc khác nhau như Tày, Nùng, Dao, Kinh, đến từ nhiều tỉnh thành như Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang, Phú Thọ...

Theo bà Lê Thị Nga, Phó làng Thái Hải, giữa nhịp sống hiện đại đầy biến động, các thành viên trong làng vẫn bền bỉ giữ gìn cách sống “ăn chung nồi, tiền chung túi”.

Theo đó, quỹ chung này đảm bảo đời sống cho tất cả thành viên, từ người già đến trẻ nhỏ, từ sinh hoạt thường ngày đến giáo dục và y tế. Không ai bị bỏ lại phía sau, không ai đứng ngoài trách nhiệm với cộng đồng.

Du lịch cộng đồng đi liền với bản sắc văn hoá

Điều làm nên sự khác biệt căn bản của bản làng Thái Hải không chỉ nằm ở những nếp nhà sàn cổ kính hay cảnh quan thiên nhiên xanh mát, mà chính là việc bảo tồn văn hóa được duy trì qua từng thế hệ người dân trong làng.

Tại làng Thái Hải, trẻ em được dạy hát Then, sử dụng đàn Tính - những loại hình nghệ thuật đặc trưng của dân tộc Tày. Các em được nói tiếng mẹ đẻ trong sinh hoạt hằng ngày, đồng thời được học tiếng phổ thông và cả tiếng Anh để sẵn sàng hội nhập.

Việc giáo dục song song này giúp thế hệ trẻ vừa hiểu sâu gốc rễ văn hóa dân tộc mình, vừa có đủ kỹ năng để tiếp cận thế giới bên ngoài. Đó cũng là cách nơi đây đảm bảo sự kế thừa bền vững, không để văn hóa chỉ tồn tại trong ký ức của người già.

Khi đời sống người dân dần ổn định, bản làng Thái Hải bắt đầu mở cửa đón du khách. Tuy nhiên, mục tiêu không phải là phát triển du lịch ồ ạt, mà là du lịch cộng đồng gắn chặt với bảo tồn văn hóa.

Lễ hội Cơm Mới của người Tày diễn ra tại bản làng Thái Hải. Ảnh: Lê Nga

Du khách hào hứng tham gia vào lễ hội ở bản làng Thái Hải. Ảnh: Lê Nga

Để thu hút du khách mà vẫn giữ được bản sắc, làng không ngừng mở rộng các hoạt động trải nghiệm như cầu vàng, cầu bạc, không gian tái hiện Tết Tày, dịch vụ ngâm chân thảo dược, tham gia lao động nông nghiệp hay sinh hoạt cùng người dân...

Những lễ hội truyền thống như lễ hội Lồng tồng, lễ Biết ơn, lễ Cúng Mụ không còn giới hạn trong phạm vi cộng đồng, mà trở thành dịp để du khách cùng tham gia, cùng ăn, cùng làm và cùng hiểu sâu hơn về đời sống tinh thần của người Tày.

Bà Lê Thị Nga cho hay: “Du khách đến đây không chỉ để xem, mà để thực sự hòa mình vào văn hóa bản địa. Chúng tôi giới thiệu những câu hát Then, những giai điệu sống động từ đàn Tính. Để du khách tham gia sâu hơn vào văn hóa của người Tày, du khách sẽ có cơ hội làm cỗ én truyền thống chuẩn bị cho các ngày lễ, làm vòng dây ngũ sắc cầu may, hay làm quả còn để đi hội”.

Thông qua việc trực tiếp làm ra các sản phẩm văn hóa, du khách không còn là người ngoài cuộc, mà trở thành một phần của lễ hội, của đời sống tinh thần nơi đây.

Người dân làng Thái Hải gìn giữ và phát triển nhiều sản phẩm nông nghiệp truyền thống như thuốc Nam gia truyền, chè, rượu dân tộc... và các sản phẩm thủ công. Ảnh: Lê Nga

Ẩm thực cũng là điểm nhấn quan trọng của Thái Hải. Hiện nay, bản làng có hơn 100 món ăn đặc trưng của đồng bào Tày, từ khâu nhục, cá chép om mẻ đến nộm hoa chuối rừng, xôi ngũ sắc, bánh truyền thống. Mỗi món ăn không chỉ để thưởng thức, mà còn kể một câu chuyện về tập quán sinh hoạt, về tri thức bản địa được truyền từ đời này sang đời khác.

Từ bản làng hoang sơ đến danh hiệu tốt nhất thế giới

Hơn hai thập niên qua, nhờ kiên định với hướng phát triển phù hợp, Bản làng Thái Hải đã liên tiếp ghi dấu ấn bằng nhiều danh hiệu uy tín: Top 10 nhà hàng phục vụ khách du lịch tốt nhất Việt Nam các năm 2016, 2017; Top 5 nhà hàng ẩm thực hàng đầu Việt Nam năm 2019; được UNESCO Việt Nam bảo trợ và công nhận là “công trình có giá trị trong bảo tồn văn hóa truyền thống và giáo dục tinh thần đoàn kết dân tộc” vào năm 2017.

Năm 2022, nơi đây là đại diện duy nhất của Đông Nam Á được Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc (UN Tourism) vinh danh là “Làng du lịch tốt nhất thế giới” - một sự ghi nhận xứng đáng cho mô hình phát triển bền vững dựa trên cộng đồng. Năm 2024 là giải thưởng du lịch cộng đồng ASEAN.

Hai giải thưởng mới nhất mà bản làng Thái Hải giành được vào năm 2025 trong khuôn khổ cuộc thi “Giải thưởng Du lịch Việt Nam" tổ chức bởi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch là “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất” và “Nhà hàng phục vụ khách du lịch tốt nhất”. Sản phẩm “Du lịch văn hóa dân tộc Tày - Bản làng Thái Hải” được công nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia trong năm 2025.

Làng Thái Hải trở thành điểm sáng trên bản đồ du lịch Thái Nguyên. Đây là một trong những điểm sáng về bảo tồn văn hóa phi vật thể thông qua mô hình Làng văn hóa du lịch cộng đồng; tái hiện không gian sinh hoạt văn hóa truyền thống của dân tộc Tày gắn với phát triển du lịch.

Giữa nhịp sống hiện đại, Thái Hải vẫn bền bỉ giữ gìn một lối sống sẻ chia, nhân văn, để từ một bản làng nhỏ giữa đại ngàn, nơi đây trở thành “ngôi làng hạnh phúc” trong lòng du khách trong và ngoài nước. Với nhiều du khách, Thái Hải không chỉ là điểm đến, mà là nơi để học cách sống chậm, sống sẻ chia và sống hài hòa với thiên nhiên.

Từ câu chuyện của bản làng Thái Hải có thể thấy, khi di sản văn hóa được đặt ở vị trí trung tâm của phát triển, văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn lực tạo sinh kế, nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng. Đây cũng chính là định hướng xuyên suốt mà tỉnh Thái Nguyên và ngành Văn hóa - Thể thao và Du lịch đang kiên trì theo đuổi trong chiến lược phát triển thời gian tới.

Ngành Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên tiếp tục tham mưu xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách và huy động nguồn lực nhằm phát huy giá trị bản sắc văn hóa con người Thái Nguyên.

Trọng tâm được xác định theo ba định hướng: đưa văn hóa trở thành nguồn lực và động lực phát triển; phát huy các giá trị văn hóa truyền thống để khơi dậy cảm hứng, khát vọng xây dựng tỉnh Thái Nguyên “bình yên, hạnh phúc, sung túc và thân thiện”; đồng thời tạo dựng bản sắc văn hóa riêng, khẳng định vị thế của tỉnh trong tiến trình hội nhập và hợp tác quốc tế.

Song song với đó, tỉnh xác định mục tiêu phát triển du lịch văn hóa nhanh và bền vững, tương xứng với tiềm năng, lợi thế về di sản văn hóa; chú trọng phát triển đồng bộ hạ tầng du lịch, cơ sở vật chất kỹ thuật theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp, gắn với du lịch thông minh, từng bước đưa Thái Nguyên trở thành một trong những trung tâm du lịch văn hóa lớn, để du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Những kết quả tích cực đạt được trong công tác bảo tồn, phục dựng và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh thời gian qua đã tạo nền tảng thuận lợi cho phát triển du lịch văn hóa gắn với du lịch cộng đồng.

Ninh Phương

Nguồn: https://laodong.vn/du-lich/kham-pha/hanh-trinh-hon-20-nam-dung-xay-ban-lang-hanh-phuc-o-thai-nguyen-1625443.html