Ngày 10/12, tại Hà Nội, Trung tâm Lưu trữ quốc gia III tổ chức lễ tiếp nhận đợt 2 các tài liệu và hiện vật quý liên quan đến nhạc sĩ Hoàng Vân cùng 2 nhạc sĩ Hoàng Long - Hoàng Lân.
Nhạc sĩ Hoàng Vân (1930-2018) là một trong những tên tuổi lớn, có ảnh hưởng sâu rộng trong nền âm nhạc hiện đại Việt Nam.
Sau khi ông qua đời, một hành trình lặng lẽ và đầy ý nghĩa nhằm tập hợp, hệ thống hóa và lưu giữ khối di sản nghệ thuật khổng lồ của ông đã được gia đình thực hiện.
Tiến sĩ Trần Việt Hoa - Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia III - tiếp nhận trao tặng từ con gái nhạc sĩ Hoàng Vân - Tiến sĩ Y Linh.
Hành trình thu thập tư liệu từ chiếc ngăn kéo dưới gầm giường
Chia sẻ với phóng viên Dân trí, Tiến sĩ Âm nhạc dân tộc học Lê Y Linh - con gái trưởng của nhạc sĩ Hoàng Vân - cho biết, sau khi nhạc sĩ Hoàng Vân qua đời, phải rất lâu sau, chị mới có đủ can đảm mở lại những ngăn kéo dưới giường - nơi chứa những di vật của ông những năm cuối đời.
Đó là những ngăn kéo rất lớn, chị Lê Y Linh phải dành trọn một ngày để sắp xếp lại. Khi mở từng ngăn, một thế giới kỷ vật của cha dần hiện ra.
Trong lớp giấy tờ đã ngả màu, chị thấy 3-4 cuốn tiểu thuyết tiếng Pháp và tiếng Anh, nổi bật là Je suis compositeur của Arthur Honneger - cuốn sách chị tặng ông chỉ vài tháng trước khi ông qua đời và ông đã tỉ mỉ chép lại những đoạn tâm đắc.
Bên cạnh đó là 3 cuốn từ điển Hán - Việt, Anh - Việt, Pháp - Việt, cùng Thú chơi cổ ngoạn của Vương Hồng Sển - những đầu sách gắn liền với thói quen đọc và đời sống tinh thần của ông.
Những ngăn kéo còn giữ nhiều di vật chất chứa ký ức của một đời hoạt động nghệ thuật: Các bài báo viết về ông, tạp chí Âm nhạc kỷ niệm 60 năm thành lập Hội Nhạc sĩ.
Đặc biệt, chị xúc động khi tìm thấy chiếc hộp nhạc ông mua tặng trong chuyến vào Sài Gòn cuối thập niên 1970; lên dây cót, giai điệu Người tình Lara vang lên, đưa chị trở lại những năm thơ bé.
Ông cẩn thận lưu lại cả các bài báo viết về ngày chị bảo vệ luận án, cùng tập ảnh ông mang đi phóng từ bức chân dung nhỏ đăng trên tạp chí và những bài viết về buổi hòa nhạc tháng 6/2005, khi nhạc trưởng Lê Phi Phi - em trai chị - chỉ huy 3 tác phẩm khí nhạc của ông, trong đó có Điện Biên Phủ.
Dưới lớp giấy tờ còn là những kỷ vật khác: Nhiều bút và giấy, một chiếc triện, hộp mực, vài cuộn giấy cổ dành cho thư pháp; và một tập nhạc thiếu nhi khoảng 30 ca khúc được ông tách riêng, kèm hai bài thơ ít người từng biết đến.
Theo chị Y Linh, nhạc sĩ Hoàng Vân không có nhật kí, không có chuyện kể, những gì còn lại chỉ có những bài báo, những bản thảo nhạc, những cuốn sổ tay sáng tác mà chị dần dần tìm thấy ở các tủ trong căn nhà cổ mang màu thời gian từ hơn thế kỷ nay.
“Ông không viết gì khác ngoài sáng tác nhạc, thơ và thư pháp. Ngay cả gần khi ông mất, không còn sáng tác nữa, ông cũng không bao giờ có dự định viết hồi kí”, chị Linh nói.
Các tư liệu, tài liệu, bản thảo quý có giá trị đặc biệt, góp phần làm phong phú Bộ sưu tập Hoàng Vân - di sản tư liệu thế giới được UNESCO ghi danh - được gia đình nhạc sĩ Hoàng Vân trao tặng đợt 2 tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia III.
Việc thu thập tác phẩm để lại vì thế trở thành hành trình cá nhân nhưng cũng mang ý nghĩa trách nhiệm.
Chị nhớ lại những nỗ lực từ năm 1994, khi thuyết phục cha chép lại 10 ca khúc để dùng cho các buổi hòa nhạc tại Paris, rồi năm 2000 tổ chức tìm lại toàn bộ bản thu ở Đài Tiếng nói Việt Nam, đến năm 2015 scan một thùng tổng phổ hơn 150 ca khúc - nửa trong số đó chưa từng công bố.
Sau khi ông mất, việc sưu tầm mới thực sự bắt đầu. Chị đi gặp các đồng nghiệp, bạn bè, học trò của ông, lần theo từng đầu mối tư liệu, đọc lại báo chí, sách vở, đối chiếu thông tin, khảo chứng từng thời điểm sáng tác.
Nhạc trưởng Lê Phi Phi phụ trách phục dựng nhạc phổ, nghe lại các bản thu để hiệu đính, chỉnh sửa.
“Tôi vô cùng biết ơn những người bạn, đồng nghiệp và cả những người hâm mộ đã âm thầm giữ lại từng bức ảnh, từng bản thu, từng mẩu giấy của ông suốt bao năm. Chúng tôi phải sắp xếp lại toàn bộ bản viết tay, bản in, bản thu, rồi truy tìm những nhạc phổ còn thiếu. Khối lượng ấy rất lớn, nhưng nếu không làm ngay, thời gian sẽ cuốn trôi tất cả”, chị Linh bồi hồi nói.
Càng đi sâu vào tư liệu của cha và của những nhạc sĩ cùng thời, chị càng cảm nhận rõ giá trị của một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử âm nhạc Việt Nam. Đó là lý do chị tin rằng việc tổng hợp và bảo tồn tư liệu “không chỉ là trách nhiệm của một người con, mà còn là trách nhiệm với âm nhạc nước nhà”.
Nhắc về nhạc sĩ Hoàng Vân trong đời thường, TS Lê Y Linh miêu tả ông như một người cha hiền, ít nghiêm khắc nhưng sâu sắc.
Suốt tuổi thơ, chị nhớ hình ảnh cha ngày nào cũng ngồi vào bàn làm việc từ sáng sớm đến đêm khuya - đó là thói quen lao động bền bỉ mà không cần ông nhắc đến, các con đều dễ dàng cảm nhận rõ.
“Cha tôi không nghiêm khắc theo kiểu áp đặt. Ông để con cái khá tự do, nhưng luôn dạy bằng những lời khuyên nhẹ nhàng. Câu mà tôi nhớ nhất là: “Khi có hai con đường trước mặt, hãy chọn con đường khó khăn hơn”. Tôi đã áp dụng câu nói ấy suốt đời vì thấy nó đúng và thấm. Ông ít nói về cảm xúc, nhưng cách ông sống và làm việc khiến chúng tôi hiểu rất nhiều”, chị Linh kể.
Trong ký ức của con gái trưởng nhạc sĩ Hoàng Vân, ông là người rất chiều con, thể hiện qua những chuyện nhỏ, như việc chị thích viết bút máy và thường xin ông những cây bút mới.
Ông từng đùa: “Con Linh cứ thấy cái bút nào hay hay là lấy của bố hết”. Những ký ức nhỏ ấy theo chị đến tận bây giờ.
Cuộc đời nhạc sĩ Hoàng Vân gắn chặt với công việc sáng tác. Suốt gần 6 thập kỷ, từ năm 1951 đến 2010, ông miệt mài viết nhạc và để lại một di sản đồ sộ. Chính vì dành gần như toàn bộ thời gian cho âm nhạc, ông ít chia sẻ chuyện riêng tư với con cái.
Những cuộc trò chuyện giữa ông và chị Lê Y Linh, nhất là khi chị đã trưởng thành, hầu như đều xoay quanh nghề. Ông nói về những tác phẩm đang viết, các dự án âm nhạc trong nước, hoặc gợi ý con gái tìm hiểu thêm những chủ đề ông tâm đắc.
Chị kể thêm: “Những cuộc trò chuyện ấy chủ yếu là chuyện công việc - ít biểu lộ cảm xúc, nhưng sâu sắc theo đúng cách của thế hệ ông”.
Niềm say mê sáng tác nối dài gần 60 năm khiến âm nhạc trở thành trung tâm đời sống của ông. Và trong mạch chảy không ngừng ấy, những gì ông để lại vừa là di sản nghệ thuật, vừa là một phần tinh thần mà các con luôn gìn giữ với sự trân trọng sâu sắc. Tính cách ảnh hưởng lớn nhất đến chị Linh từ người cha chính là sự trung dung và chữ “nhẫn”.
Ông luôn nhắc: “Mọi việc đều có thời điểm của nó, không cần vội vã”. Nhưng với bản thân, ông lại vô cùng kỷ luật. Câu mà ông hay dạy con: “Việc hôm nay chớ để ngày mai” trở thành phương châm sống mà chị Linh gìn giữ đến tận bây giờ.
Sự điềm tĩnh, biết chờ đợi và kiên trì - phẩm chất đặc biệt của nhạc sĩ Hoàng Vân - cũng chính là điều chị xem là “tài sản tinh thần” lớn nhất mà mình được thừa hưởng.
Tiến sĩ Lê Y Linh - con gái trưởng của nhạc sĩ Hoàng Vân - chia sẻ tại sự kiện.
Giá trị lưu trữ cho muôn đời sau
TS Lê Y Linh cho biết, đợt trao tặng tư liệu lần này là lần thứ hai gia đình bàn giao những bản thảo gốc, bản in quý và nhiều tài liệu mới tìm được về sự nghiệp sáng tác của cha.
“Tôi thật sự bâng khuâng khi thấy các cán bộ của Trung tâm Lưu trữ quốc gia III đến nhà mang hồ sơ đi. Đó là những phần còn lại rất thiêng liêng của bố. Nhưng tôi tin rằng đưa chúng vào một nơi danh giá và đáng tin cậy như Trung tâm là lựa chọn đúng đắn.
Với khí hậu ẩm nóng như ở Việt Nam, giấy tờ 60-70 năm tuổi rất dễ hỏng. Có lần tôi phát hiện bản thảo bị gián nhấm, chuột gặm. Vì vậy, khi tài liệu được gửi vào lưu trữ, gia đình tôi cảm thấy an tâm vô cùng”, chị Linh bộc bạch.
Một phần tư liệu vẫn được giữ lại như những kỷ vật gia đình, nhưng toàn bộ giấy tờ liên quan trực tiếp đến công việc sáng tác đều được bàn giao. Với chị, đây không chỉ là gìn giữ di sản của riêng một gia đình, mà còn là trách nhiệm với nền âm nhạc nước nhà.
Chị nói: “Cha tôi đã đi xa từ năm 2018, nhưng công việc gìn giữ di sản thì vẫn phải tiếp tục. Chúng tôi hy vọng khi thấy tư liệu có thể gửi vào một nơi an toàn, được bảo quản tốt và mở ra cho cộng đồng nghiên cứu, các gia đình nhạc sĩ khác cũng sẽ yên tâm làm điều tương tự".
Bà Trần Việt Hoa - Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia III - cho biết, bộ tư liệu này đã được gia đình nhạc sĩ Hoàng Vân cẩn thận tuyển chọn, phân loại và số hóa trong thời gian dài, với mong muốn Trung tâm có thể sử dụng ngay cho công tác trưng bày, nghiên cứu và giáo dục về lịch sử âm nhạc.
Bà Trần Việt Hoa - Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia III - chia sẻ tại sự kiện.
Bộ tài liệu bàn giao đợt 2 này gồm gần 20 ấn phẩm bao gồm tập bài hát và tờ nhạc rời của nhạc sĩ Hoàng Vân cùng các tập có tác phẩm của ông xuất bản từ năm 1959 đến 1991, mới sưu tập được từ năm 2022 tới nay. Các tài liệu, bản thảo và hiện vật có giá trị đặc biệt, cụ thể là:
Bản thảo viết tay Nói chuyện về sáng tác ca khúc (Hoàng Vân, 1964) (Chú thích: tài liệu chưa công bố và chưa cho tra cứu trước khi được xuất bản). Bản nhạc bỏ túi Quảng Bình quê ta ơi!, Đại sứ quán Việt Nam tại Trung Quốc ấn hành. Bản viết tay của Nhạc sĩ Hoàng Vân cho tác phẩm Quảng Bình quê ta ơi! (1964).
Cùng một số tài liệu khác, đặc biệt là một số tài liệu về các chương trình biểu diễn, hòa nhạc Hoàng Vân đã có trong quá khứ.
Bà Hoa nhấn mạnh: “Các tài liệu được chuyển giao trong đợt này có mức độ quý hiếm cao, nhiều tài liệu được phục hồi sau quá trình thất tán kéo dài do hoàn cảnh chiến tranh và được lưu giữ qua nhiều cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước.
Việc tái tìm thấy, phục hồi và hệ thống hóa các hiện vật là nỗ lực bền bỉ của gia đình, với sự đồng hành của các nhà nghiên cứu và cộng đồng những người yêu nhạc Hoàng Vân.
Việc tập hợp, hệ thống hóa và chuyển giao cho cơ quan lưu trữ Nhà nước thể hiện trách nhiệm của gia đình trong bảo tồn di sản âm nhạc của Nhạc sĩ Hoàng Vân, đồng thời góp phần tăng cường tính đầy đủ, tính liên tục và giá trị nghiên cứu của Bộ sưu tập Hoàng Vân, Di sản tư liệu thế giới UNESCO”.
Bà Hoa kỳ vọng, trong thời gian tới, gia đình nhạc sĩ Hoàng Vân sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, Bảo tàng Âm nhạc Việt Nam và các cơ quan báo chí để lan tỏa rộng rãi những tư liệu quý của nhạc sĩ Hoàng Vân.
Việc chia sẻ di sản không chỉ giúp công chúng, đặc biệt là giới trẻ, hiểu sâu hơn về một giai đoạn quan trọng của âm nhạc Việt Nam mà còn góp phần gìn giữ ký ức về những con người đã cống hiến trọn đời cho nghệ thuật nước nhà.
Ảnh: Hương Hồ - T.Lê
Nguồn: https://dantri.com.vn/giai-tri/hoi-uc-xuc-dong-sau-nhung-ky-vat-tu-lieu-quy-ve-nhac-si-hoang-van-20251211092819930.htm
Bình luận (0)