Kỳ tích tái cơ cấu cây trồng trong 'thập kỷ vàng'

Hơn 10 năm trước, khi Chính phủ phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo Quyết định 899 năm 2013, những cánh đồng lúa bấp bênh năng suất ở nhiều tỉnh đồng bằng và trung du bắt đầu đổi màu. Nông dân được khuyến khích chuyển sang những cây trồng có giá trị cao hơn, phù hợp với thổ nhưỡng và thị trường. Đó là bước mở đầu cho một cuộc thay đổi chưa từng có trong lịch sử ngành trồng trọt - cuộc chuyển mình từ sản lượng sang giá trị.

Những cây trồng kém hiệu quả ở trung du, miến núi phí Bắc đã được chuyển sang cây ăn quả có giá trị cao, làm giàu cho nông dân.

Ở vùng trung du Bắc Bộ, nơi từng chỉ trồng được hai vụ lúa với năng suất hơn bốn tấn mỗi hecta, những thửa ruộng thấp nay phủ kín màu xanh của cây ăn quả. Bắc Giang (nay là Bắc Ninh), Hưng Yên, Sơn La, Hòa Bình (nay là Phú Thọ) đồng loạt chuyển đổi hàng chục nghìn hecta lúa sang vải, nhãn, cam, bưởi, chuối...

Tại ĐBSCL, những ô thửa kém hiệu quả được quy hoạch lại thành vùng trồng xoài, mít, sầu riêng, chuối, dừa... Chỉ trong giai đoạn 2013 - 2020, hơn 478.000 hecta đất lúa đã được chuyển sang cây trồng khác, tạo thêm hàng trăm nghìn việc làm và tăng giá trị bình quân gấp 2 - 3 lần so với trồng lúa.

Cùng với chính sách đất đai linh hoạt, tái cơ cấu cây trồng đã kéo theo sự thay đổi sâu sắc trong tư duy phát triển nông nghiệp. Nếu trước đây, Việt Nam tự hào với những con số “đứng thứ 3 thế giới về xuất khẩu gạo” thì nay mục tiêu lớn hơn là làm thế nào để hạt gạo, trái cây, hạt cà phê, hạt tiêu... mang thương hiệu riêng, chinh phục thị trường bằng chất lượng và câu chuyện vùng miền.

Chính phủ, qua Quyết định 174/QĐ-TTg năm 2021 đã xác định “phát triển trồng trọt theo hướng hiện đại, bền vững, hiệu quả, sản phẩm đặc trưng gắn với thương hiệu quốc gia”.

Những năm qua, nhiều vùng cây ăn quả chủ lực được hình thành. Tây Nguyên trở thành trung tâm cà phê và hồ tiêu thế giới; ĐBSCL là vựa trái cây nhiệt đới lớn nhất Đông Nam Á; Bắc Ninh, Sơn La nổi danh với vải thiều, xoài, mận hậu; còn miền Trung dần khẳng định vị thế bằng thanh long, dứa, chanh leo.

Hệ thống vùng trồng được cấp mã số xuất khẩu ngày càng mở rộng, hiện đạt hơn 7.000 mã, gấp 3 lần so với năm 2018, bao phủ các loại trái cây chủ lực. Mỗi mã số không chỉ là thủ tục kỹ thuật mà còn là “tấm hộ chiếu” cho nông sản Việt Nam bước vào thị trường toàn cầu.

Điểm nổi bật nhất của quá trình tái cơ cấu không nằm ở quy mô sản xuất mà ở sự gắn kết giữa nông dân, doanh nghiệp và thị trường. Ở Đắk Lắk, những cánh đồng cà phê được liên kết với nhà máy chế biến, nơi mỗi hạt cà phê đều có truy xuất nguồn gốc, hồ sơ carbon và chứng chỉ bền vững.

Tại Đồng Tháp, chuối và xoài không chỉ bán tươi mà còn được sấy, đóng gói, xuất khẩu sang Hàn Quốc và Nhật Bản. Ở Quảng Nam (nay là TP Đà Nẵng), vùng dược liệu Trà Linh hồi sinh nhờ mô hình “3 nhà”: nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân cùng đầu tư theo chuỗi...

Sơn La phủ xanh đất dốc bằng cây ăn quả là minh chứng cho sự thành công của quá trình tái cơ cấu.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nhờ tái cơ cấu, giá trị sản xuất ngành trồng trọt năm 2024 tăng 35% so với năm 2013, trong đó nhóm cây ăn quả tăng gấp đôi, đóng góp gần 60% giá trị xuất khẩu nông sản. Những mặt hàng từng ít được chú ý như chuối, thanh long, chanh leo, dừa, bưởi... nay đã có doanh thu hàng tỷ USD, đưa Việt Nam vào nhóm 10 nước xuất khẩu rau quả lớn nhất thế giới.

Song song với mở rộng diện tích, chất lượng nông sản được đặt lên hàng đầu. Các chương trình “cánh đồng lớn”, “nông nghiệp hữu cơ”, “chuỗi giá trị bền vững” được triển khai ở hầu hết các vùng. Đến nay, gần 20% diện tích cây trồng cả nước đã áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP hoặc tương đương, 1.200 vùng trồng đạt chứng nhận hữu cơ. Đây chính là nền móng giúp Việt Nam thích ứng với các quy định mới của thị trường, từ truy xuất điện tử đến EUDR của Châu Âu.

Tái cơ cấu cây trồng cũng góp phần định hình lại bản đồ kinh tế nông thôn. Ở nhiều nơi, ruộng lúa kém hiệu quả được chuyển sang trồng hoa, rau màu, cây dược liệu, tạo sinh kế mới cho phụ nữ và lao động nông thôn. Ở miền núi phía Bắc, mô hình cây ăn quả kết hợp du lịch sinh thái giúp nông dân có thu nhập ổn định hơn. Ở ĐBSCL, chuyển đổi cây trồng gắn liền với chuyển đổi sinh thái, kết hợp trồng trọt - thủy sản, thích ứng với xâm nhập mặn. Mỗi địa phương, với đặc trưng khí hậu và địa hình đã tìm ra hướng đi riêng để khai thác lợi thế.

Để duy trì động lực cho giai đoạn mới, Chính phủ tiếp tục đặt mục tiêu đến năm 2030, diện tích cây ăn quả đạt hơn 1,3 triệu hecta, giá trị xuất khẩu đạt 8 - 10 tỷ USD, tỷ lệ sản phẩm được chế biến sâu chiếm ít nhất 30%. Hướng phát triển không còn là mở rộng diện tích mà tinh gọn, hiệu quả, ứng dụng công nghệ cao và giảm phát thải. Những vùng nguyên liệu lớn gắn với nhà máy chế biến, trung tâm logistics và các hiệp định thương mại tự do sẽ là nền tảng cho thế hệ “nông sản Việt Nam 2.0”.

Nhìn lại 1 thập kỷ tái cơ cấu vừa qua, có thể thấy rõ sự thay đổi trong triết lý phát triển, từ “cây gì dễ trồng” sang “cây gì thị trường cần”, từ sản lượng sang giá trị, từ xuất thô sang chế biến và thương hiệu. Nói như lời ông Lê Minh Hoan, Phó Chủ tịch Quốc hội, nguyên Bộ trưởng Bộ NN-PTNT: “Chúng ta đã học cách trồng ít đi nhưng bán được nhiều hơn”.

Trên những khu vườn trĩu quả, mỗi trái cây đều gắn với bản đồ số, chứng nhận an toàn và thương hiệu vùng miền. Đó là thành quả của chính sách đúng hướng và cũng là bằng chứng cho khả năng thích ứng của nền nông nghiệp Việt Nam - nền nông nghiệp đang chuyển từ đơn giá trị sang đa giá trị.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó, trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự. Báo Nông nghiệp và Môi trường sẽ truyền hình trực tiếp sự kiện này.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/ky-tich-tai-co-cau-cay-trong-trong-thap-ky-vang-d782985.html