Lan tỏa giá trị di sản văn hóa thế giới: Đề xuất xây dựng “AI Hoàng thành Thăng Long”

Hội thảo quốc tế “Khu di tích Hoàng thành Thăng Long - Thành tựu và vấn đề đặt ra sau 15 năm nghiên cứu (2011 - 2025)” do Viện Khảo cổ học tổ chức, vừa diễn ra tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Sự kiện nhằm tổng kết 15 năm nghiên cứu và tiếp tục tìm giải pháp cho vấn đề kép: bảo tồn nguyên trạng các di tích quý giá và “hồi sinh” di sản trở thành nguồn lực phát triển kinh tế.

Tài sản văn hóa - kinh tế chiến lược của Thủ đô và Việt Nam

Có thể nói, trong 15 năm qua, những bí ẩn về cấu trúc điện Kính Thiên thời Lê Sơ; về phong cách kiến trúc tinh xảo, thanh thoát của thời Lý; về dáng vẻ bề thế, vững chãi của thời Trần... lần đầu tiên được hệ thống hóa một cách khoa học, đầy đủ. Đây là cơ sở quan trọng để tiến hành phục dựng, phục hồi, biến Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, Di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận năm 2010 trở thành tài sản văn hóa - kinh tế chiến lược của Thủ đô và Việt Nam.

Theo TS Hà Văn Cẩn, Viện trưởng Viện Khảo cổ học, cuộc khai quật khảo cổ học ở khu vực Kinh đô Thăng Long và khu vực Trung tâm Hoàng thành Thăng Long đã phát lộ một hệ thống di tích và di vật lịch sử đồ sộ, giải mã thành công bức tranh Hoàng cung Thăng Long cách đây hàng nghìn năm. Công tác nghiên cứu đã đi sâu vào lĩnh vực kiến trúc cung điện, làm rõ hình thái kiến trúc thời Lý, Trần và phục dựng điện Kính Thiên thời Lê Sơ, “linh hồn” của Kinh đô Thăng Long. Việc phân tích chuyên sâu các loại đồ gốm Việt Nam và gốm sứ ngoại nhập cũng giúp tái hiện đời sống Hoàng cung, đồng thời khẳng định vị thế giao thương của Thăng Long trong mạng lưới khu vực châu Á.

PGS.TS Đào Tuấn Thành, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho biết, với vai trò là đô thị trung tâm, từ thế kỷ 11, trải qua các vương triều Lý, Trần, Lê Sơ, Kinh đô Thăng Long vừa quy tụ tinh hoa văn hóa, vừa tỏa chiếu ảnh hưởng văn hóa ra khắp nước. Cuộc khai quật Khu di tích Hoàng thành Thăng Long có quy mô lớn nhất trong lịch sử khảo cổ học Việt Nam. Kết quả cuộc khai quật này đã phát lộ một quần thể di tích lớn về Thăng Long - Hà Nội với nhiều loại hình di tích kiến trúc chồng xếp lên nhau qua suốt 1.300 năm, từ thời An Nam đô hộ phủ đến thời Lý - Trần - Lê, phản ánh lịch sử lâu dài, độc đáo của Thăng Long - Hà Nội, tiêu biểu cho lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta.

Cùng với đó, đời sống Hoàng cung Thăng Long hiện lên qua các loại hình đồ gốm, đồ sành, từ các vật dụng ngự dụng đến đồ tế lễ, đồ trang trí, phản ánh quyền uy và đời sống cao sang của các bậc đế vương.

Kể lại câu chuyện lịch sử của Kinh đô Thăng Long bằng hình thức tiếp cận mới

Những phát hiện mới giúp giới khoa học hình dung rõ về cấu trúc không gian và quy mô của Hoàng thành xưa, từ hệ thống tường bao, giếng nước, móng trụ đến nền cung điện. Tuy nhiên, bức tranh toàn cảnh về kiến trúc cung điện thời Lý vẫn còn nhiều khoảng trống. Việc phần nào khôi phục đầy đủ diện mạo Hoàng thành Thăng Long xưa vẫn là mục tiêu lâu dài của giới nghiên cứu.

PGS Bùi Minh Trí, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành chia sẻ: “Các lầu gác trong Hoàng cung Thăng Long xưa nay đều đã biến mất và không phải công trình nào cũng được chép trong sử liệu. Phần lớn những di vật khảo cổ tìm thấy cũng chỉ là các mảnh vỡ. Vì vậy, ngay từ đầu, công tác nghiên cứu đã đặt ra rất nhiều khó khăn và đòi hỏi sự kiên trì, cẩn trọng”.

Có thể thấy, mặc dù đã có những phát hiện khảo cổ học quan trọng mang tính đột phá, nhưng việc phát huy các thành tựu nghiên cứu về Hoàng thành Thăng Long vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Hoàng thành Thăng Long sau hơn 20 năm phát lộ vẫn là một di tích khảo cổ học với phần lớn dấu tích nằm dưới lòng đất, trong một khu vực đô thị sầm uất. Các nhà nghiên cứu cho rằng, việc phục dựng điện Kính Thiên đang gặp nhiều trở ngại do tư liệu gốc khan hiếm, trong khi các mô hình kiến trúc tương đồng ở châu Á không phù hợp để đối chiếu.

15 năm nghiên cứu cũng đặt ra những câu hỏi về phương thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản trong lòng đô thị hiện đại. Hoàng thành Thăng Long hiện không chỉ là di tích khảo cổ, mà còn là không gian văn hóa, nơi diễn ra các hoạt động giáo dục, nghệ thuật và kết nối cộng đồng.

Việc khai quật liên tục trong khi hạ tầng chưa được hoàn thiện dễ dẫn đến nguy cơ tổn hại lớp di sản nằm sâu trong lòng đất. Điều này tạo ra một thách thức kép: Làm thế nào để vừa bảo tồn nguyên trạng các di tích quý giá, vừa có thể từng bước “hồi sinh” di sản, trở thành nguồn lực phát triển kinh tế. Giới nghiên cứu cho rằng, giai đoạn tiếp theo cần chuyển trọng tâm từ “khai quật - nghiên cứu” sang “giải mã - diễn giải”. Nghĩa là, không chỉ tìm kiếm thêm hiện vật, mà phải kể lại được câu chuyện lịch sử - văn hóa của Kinh đô Thăng Long bằng các hình thức tiếp cận mới.

PGS.TS Đào Tuấn Thành đề xuất xây dựng “Trí tuệ nhân tạo (AI) Hoàng thành Thăng Long”. “AI có thể dự báo xu hướng tham quan, thiết kế tour chuyên biệt, hỗ trợ bảo tồn, tạo nội dung số, thúc đẩy phim ảnh - nghệ thuật về Hoàng thành Thăng Long. Nếu làm được, di sản này sẽ trở thành nguồn thu bền vững, vừa để bảo tồn, vừa để lan tỏa giá trị ra thế giới. 4.860 ngày nghiên cứu đã cho chúng ta một nền tảng khoa học vững chắc, nhưng để Hoàng thành Thăng Long thực sự “sống lại”, không chỉ cần nhiều hơn sự đam mê của các nhà khảo cổ mà còn cần sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng và công nghệ” - PGS.TS Đào Tuấn Thành nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, các chuyên gia cũng cho rằng cần tiếp tục đầu tư nghiên cứu liên ngành, đẩy mạnh công nghệ số và hướng tới mô hình “bảo tàng sống”, xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa toàn diện bằng cách ứng dụng công nghệ hiện đại như GIS, quét 3D, ứng dụng AI. Đây là nền tảng vững chắc để thực hiện các dự án phỏng dựng bằng công nghệ 3D (cả mô hình vật lý và kỹ thuật số), nhằm tái hiện diện mạo kinh thành đã mất, giúp công chúng và du khách quốc tế hình dung rõ ràng hơn về một kinh đô đã mất mà không làm sai lệch lịch sử. Điều này sẽ đưa Hoàng thành Thăng Long trở thành tài sản văn hóa - kinh tế chiến lược của Thủ đô và Việt Nam.

Nguồn:https://baophapluat.vn/lan-toa-gia-tri-di-san-van-hoa-the-gioi-de-xuat-xay-dung-ai-hoang-thanh-thang-long.html