Nghệ An phát triển giáo dục nghề nghiệp ở vùng khó khăn

Đào tạo nghề để tạo sinh kế bền vững

Một sáng đầu đông, tại bản Thái Sơn 1, xã Môn Sơn, tiếng máy nổ, tiếng lách cách của cờ lê, mỏ lết vang đều trong xưởng sửa xe nhỏ bên đường. Anh Vi Văn Lộc, 29 tuổi, người dân tộc Thái, vừa cặm cụi thay bugi cho chiếc xe của khách vừa kể:

“Trước đây tôi chỉ làm rẫy với bố mẹ, quanh năm chẳng đủ ăn. Từ ngày được học nghề sửa xe tại Trường Trung cấp Dân tộc Nội trú Nghệ An (đóng tại xã Con Cuông), cuộc sống đổi khác hẳn. Giờ tôi có tiệm riêng, mỗi ngày sửa 7-8 chiếc, thu nhập khoảng 6-7 triệu đồng mỗi tháng”.

Lộc kể, năm 2023, khi giáo viên của trường về xã tuyển sinh các lớp đào tạo trung cấp và sơ cấp nghề cho thanh niên vùng khó khăn, cán bộ xã đến từng nhà vận động. “Ban đầu tôi còn ngại, nghĩ mình học không nổi. Nhưng rồi nghĩ lại, cứ mãi làm nương thì chẳng khá được, thế là đăng ký học", Lộc nhớ lại.

Sau khóa học, Vi Văn Lộc được hỗ trợ bộ dụng cụ cơ bản để mở xưởng ngay tại bản. Ban đầu, đó chỉ là căn nhà tôn nhỏ, rộng chừng 15m², nền đất nện, vài chiếc xe cũ dựng lổn nhổn bên góc. Nay, xưởng của Lộc đã khang trang hơn, có biển hiệu, có mái che kiên cố. Cứ mỗi buổi sáng, người dân quanh vùng lại tấp nập mang xe đến sửa. Anh còn nhận dạy nghề cho hai thanh niên trẻ trong bản, giúp họ có việc làm ổn định.

Câu chuyện của anh Lộc không còn hiếm ở Nghệ An những năm gần đây. Nhờ được hỗ trợ học nghề, nhiều người dân vùng khó đã thay đổi tư duy, có việc làm ổn định, từng bước thoát nghèo. Đó cũng chính là mục tiêu mà tỉnh Nghệ An hướng tới khi triển khai Tiểu dự án Phát triển giáo dục nghề nghiệp vùng nghèo, vùng khó khăn (Tiểu dự án 2), thuộc Dự án Phát triển giáo dục nghề nghiệp và việc làm bền vững (Dự án 4) trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025.

Học sinh vùng dân tộc thiểu số, vùng khó khăn học nghề tại Trường Trung cấp Dân tộc Nội trú Nghệ An. Ảnh: Minh Quân

Tiểu dự án tập trung phát triển giáo dục nghề nghiệp cả về quy mô lẫn chất lượng, gắn đào tạo với tạo việc làm, sinh kế và thu nhập bền vững cho người dân. Mục tiêu đến năm 2025, 60% người lao động thuộc hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo và vùng khó khăn được qua đào tạo, trong đó 25% có bằng cấp, chứng chỉ; đồng thời khoảng 10% người lao động có thu nhập thấp được hỗ trợ đào tạo kỹ năng nghề phù hợp với điều kiện thực tế.

Trong giai đoạn 2021-2024, ngân sách Trung ương phân bổ cho Nghệ An hơn 205 tỷ đồng để triển khai tiểu dự án. Tính đến nửa năm 2025, tỉnh đã giải ngân hơn 86% kế hoạch, tập trung đầu tư hạ tầng, trang thiết bị, đào tạo giáo viên và bồi dưỡng cán bộ quản lý. Từ nguồn vốn này, Nghệ An đã tổ chức đào tạo nghề cho 6.824 lao động vùng khó khăn; 3 cơ sở giáo dục nghề nghiệp được đầu tư hạ tầng; 5 cơ sở được trang bị thiết bị đào tạo; 10 bộ chương trình nghề được biên soạn, chỉnh sửa; hơn 72.000 người được tư vấn, định hướng học nghề và việc làm.

Tại Trường Trung cấp Dân tộc Nội trú Nghệ An, hơn 85% học viên là con em đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn. Trong khu xưởng thực hành, tiếng máy may, máy hàn, máy tiện rộn rã suốt ngày. Học sinh khoác áo bảo hộ, chăm chú từng thao tác.

Ông Lương Văn Tuấn, Hiệu trưởng nhà trường, chia sẻ: “Năm học này, chúng tôi đào tạo hơn 400 học sinh hệ trung cấp và hơn 900 học sinh hệ sơ cấp. Việc đầu tư máy móc, nâng cấp xưởng thực hành giúp các em được rèn nghề trên thiết bị hiện đại, tiếp cận quy trình sản xuất thực tế. Nhờ đó, tỷ lệ học viên có việc làm sau tốt nghiệp đạt trên 80%”.

Không chỉ dạy nghề, các cơ sở còn hướng dẫn học viên lập kế hoạch khởi nghiệp, xây dựng mô hình kinh tế gia đình. Nhiều học viên sau tốt nghiệp đã mạnh dạn mở xưởng cơ khí, cơ sở may mặc, quán ăn nhỏ hay mô hình trồng nấm, chăn nuôi tập trung.

Nghề mây tre đan của đồng bào miền Tây Nghệ An. Ảnh tư liệu: Đức Anh

“

Giáo dục nghề nghiệp đã trở thành hướng đi căn cơ, giúp người dân vùng nghèo có việc làm bền vững. Đây là bước chuyển từ hỗ trợ đơn thuần sang trao cho họ công cụ để tự vươn lên

Bà Hồ Thị Châu Loan - Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo

Mở rộng cơ hội việc làm

Không chỉ chú trọng đào tạo tại chỗ, Nghệ An còn đẩy mạnh mô hình đào tạo gắn với doanh nghiệp, mở rộng cơ hội việc làm cho học viên ngay sau khi tốt nghiệp.

Một trong những điểm sáng là chương trình “xuống núi học nghề” do Trường Cao đẳng Kỹ thuật - Công nghiệp Việt Nam - Hàn Quốc phối hợp với huyện Kỳ Sơn cũ triển khai. Chương trình đã thu hút 61 học sinh vùng cao tham gia, trong đó 32 em trở thành tân sinh viên hệ trung cấp kỹ thuật. Các em được miễn học phí văn hóa, học nghề trên thiết bị hiện đại, và đặc biệt được thực tập trực tiếp tại doanh nghiệp – nơi các em được cầm tay chỉ việc, làm quen với dây chuyền sản xuất thực tế.

Học sinh huyện Kỳ Sơn cũ học nghề tại Trường Cao đẳng kỹ thuật công nghiệp Việt Nam - Hàn Quốc. Ảnh: CSCC

Em Lô Văn Hùng ở xã Mường Lống, kể: “Nhà em nghèo, trước đây chỉ biết làm nương. Khi được xã giới thiệu đi học nghề điện công nghiệp, em thấy rất thích. Giờ em đã biết lắp đặt, sửa chữa điện cho bà con trong bản. Sau này em muốn về mở cửa hàng nhỏ, vừa kiếm sống vừa giúp mọi người”.

Từ những lớp học như thế, nhiều thanh niên người Mông, người Thái, người Khơ Mú ở các địa bàn vùng khó lần đầu tiên được chạm tay vào máy móc công nghiệp, biết vận hành thiết bị, đọc bản vẽ kỹ thuật. Với họ, tấm bằng trung cấp không chỉ là tấm giấy chứng nhận, mà là “tấm vé” để bước ra khỏi cái nghèo, mở ra một tương lai khác.

Tại các huyện miền Tây Nghệ An, phong trào xã hội hóa giáo dục nghề nghiệp đang được đẩy mạnh. Các trường nghề phối hợp với doanh nghiệp mở các lớp thực hành cơ khí, hàn, chế biến nông sản, vận hành máy nông nghiệp… nhằm đào tạo lao động phù hợp với nhu cầu tuyển dụng thực tế.

Ông Trần Xuân Dũng - Hiệu trưởng Trường Trung cấp Kinh tế – Kỹ thuật miền Tây Nghệ An (đóng tại phường Thái Hòa) cho biết: “Nhờ hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp, nhiều học viên được nhận vào làm ngay khi còn đang học thực hành. Đây là mô hình đôi bên cùng có lợi – doanh nghiệp có nguồn lao động lành nghề, còn học viên có thu nhập và kinh nghiệm thực tế”.

Học sinh học nghề điện tại Trường Trung cấp Kinh tế - Kỹ thuật miền Tây Nghệ An. Ảnh: Minh Quân

Tuy nhiên, việc triển khai Tiểu dự án Phát triển giáo dục nghề nghiệp vùng nghèo, vùng khó khăn vẫn còn đối mặt với không ít khó khăn. Mức hỗ trợ học nghề theo Quyết định 46/2015/QĐ-TTg đã không còn phù hợp với thực tế, trong khi quy định về đối tượng “người lao động có thu nhập thấp” chậm được ban hành. Ngoài ra, việc tuyển sinh ở vùng núi vẫn khó do tâm lý người dân chuộng lao động tự do, hoặc di cư sang các khu công nghiệp.

Mặt khác, Dự án phát triển giáo dục nghề nghiệp và việc làm bền vững chỉ hỗ trợ đào tạo nghề cho người lao động thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo và lao động vùng DTTS có thu nhập thấp. Trong khi, người lao động thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo không có khả năng lao động hoặc đã quá độ tuổi lao động hoặc đối tượng là người có thu nhập thấp chưa thực hiện được vì chưa có văn bản hướng dẫn xác định người lao động có thu nhập thấp theo Quyết định số 90/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Dù vậy, theo bà Hồ Thị Châu Loan - Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An, tỉnh đang nỗ lực tháo gỡ khó khăn bằng nhiều giải pháp linh hoạt. Cụ thể, Nghệ An tiếp tục lồng ghép các nguồn lực, kêu gọi xã hội hóa đầu tư trang thiết bị dạy học, đồng thời xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm để giúp người dân duy trì nghề ổn định. Với nhóm nghề phi nông nghiệp, các ngành chức năng đang đẩy mạnh mô hình đào tạo gắn với doanh nghiệp, mở rộng cơ hội việc làm tại chỗ, góp phần giảm tình trạng lao động di cư và từng bước phát triển sinh kế bền vững cho người dân vùng khó.