"Nhiều nhà trẻ, thiếu nhà già": Cần lấp đầy khoảng trống an sinh với người cao tuổi

Dân số Việt Nam đang già hóa nhanh nhưng mạng lưới chăm sóc người cao tuổi lại quá mỏng. Khi nhu cầu tăng cao mà chính sách chưa theo kịp, mô hình chăm sóc bán trú được kỳ vọng trở thành lời giải cho bài toán “già hóa trong cô đơn”.

Thiếu điểm tựa an sinh cho người cao tuổi

Theo Tổng cục Thống kê, Dân số Việt Nam đang già nhanh hơn bao giờ hết. Từ năm 2011, khi nhóm dân số trên 60 tuổi vượt 10%, đất nước chính thức bước vào giai đoạn "già hóa". Dự báo đến 2036, tỷ lệ này chạm mốc 20%. Quá trình này đang diễn ra nhanh hơn so bất kỳ quốc gia nào khác trong khu vực.

Theo số liệu thống kê mới nhất của Cục Bảo trợ xã hội, Bộ Y tế, với hơn 16,5 triệu người cao tuổi, trong đó có khoảng 2,6 triệu người từ 80 tuổi trở lên, tuổi thọ trung bình của người Việt nam đạt 74,7 tuổi nhưng số năm sống khoẻ là 65,4 năm. Điều này cho thấy nhu cầu chăm sóc của người cao tuổi rất lớn.

Số lượng người cao tuổi của Việt Nam đang tăng nhanh

Mặc dù số lượng người cao tuổi (NCT) đang tăng nhưng mạng lưới chăm sóc lại rất mỏng. Số liệu từ Cục Bảo trợ xã hội cho thấy, cả nước hiện có 218 cơ sở chăm sóc NCT (79 cơ sở công lập, 134 tư nhân) đang chăm sóc khoảng 15.000 NCT. Mạng lưới y tế chuyên môn (bệnh viện lão khoa) cũng đang hình thành.

Liên quan tới vấn đề này, đại diện Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam nhận định: "Thách thức hiện nay là hệ thống chăm sóc dài hạn cho người cao tuổi ở Việt Nam chưa phát triển. Nhu cầu chăm sóc của nhóm dân số già đang rất cao. Hiện tại, gần 99% người cao tuổi đang được chăm sóc tại nhà. Rất ít người lựa chọn được chăm sóc tại các cơ sở chuyên biệt vì chi phí rất lớn, chỉ khoảng 0,4% người già được hỗ trợ tại trung tâm".

Các cơ sở chăm sóc NCT của Việt Nam còn hạn chế

Bác sĩ Mai Xuân Phương, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông và Giáo dục, Tổng cục Dân số, Bộ Y tế từng nhiều lần nhấn mạnh: "Chúng ta có rất nhiều nhà trẻ, nhưng lại không có nhà già. Người già rất cần được sự quan tâm chăm sóc của toàn xã hội, vì chúng ta vẫn đang rất cần chất xám của những người già này. Có thể nói rất nhiều người già của nước ta đang rơi vào trạng thái cô đơn, cuộc sống khó khăn".

Giải bài toán "già hóa trong cô đơn"

Mô hình chăm sóc NCT bán trú "sáng đi - chiều về" đã mang lại những thay đổi kỳ diệu, biến gánh nặng bệnh tật và cô đơn thành động lực sống. Trước khi "đi lớp" tại Nhân Ái Daycare, cuộc sống của ông Đình Vũ, Hà Nội, người mắc bệnh parkinson, là một chuỗi ngày cô độc và nguy hiểm.

Ông Đình Vũ, Hà Nội cảm thấy vui khỏe khi tham gia mô hình chăm sóc NCT bán trú

"Ở nhà, tôi chỉ loanh quanh xem TV. Con cái đi làm, tôi ở một mình, tâm lý lúc nào cũng buồn và cô đơn, nỗi lo lớn nhất là việc đi lại. Tôi thường đi chúi về phía trước, bước nhanh không kiểm soát, từng ngã rất nặng, có lần đập mặt xuống đất và gãy bốn cái răng", ông Vũ nghẹn lại khi kể về những ngày tháng ấy.

Kể từ khi gia đình quyết định cho ông tham gia mô hình chăm sóc NCT bán trú, cuộc sống của ông đã thay đổi. Mỗi sáng, ông được xe đưa đón đến trung tâm, chiều lại về nhà. Tại đây, ông được điều dưỡng theo dõi và hướng dẫn tập luyện phục hồi chức năng chuyên biệt.

Còn bà Mai Thanh đã tham gia dịch vụ chăm sóc NCT bán trú suốt 3 năm, bà gọi trung tâm bằng cái tên trìu mến là "Câu lạc bộ". "Trước đây, tôi sống với con trai út. Cả ngày con cháu bận, tôi ở nhà một mình. Buồn lắm, không biết nói chuyện với ai, mà cũng chẳng có ai để nói chuyện cùng. Từ khi tham gia bán trú, tôi thích ở đây lắm. Ba năm rồi mà tôi chưa nghỉ buổi nào", bà Thanh kể lại.

Bà Mai Thanh, Hà Nội tích cực tham gia các hoạt động tại mô hình chăm sóc NCT bán trú

Không chỉ ở Hà Nội, hiện tại, các mô hình chăm sóc bán trú cũng đã xuất hiện tại TPHCM, điển hình là Genki House, với triết lý "sáng đi - chiều về" và nội dung chăm sóc khoa học, tập trung Nuôi dưỡng Thân - Tâm - Trí.

Bà Kiều Oanh, Đại diện Genki House cho rằng: "Mô hình này rất hợp với nhịp sống ở các đô thị, nơi người cao tuổi khó tìm được môi trường giải trí và hoạt động phù hợp. Đặc biệt, Genki House giúp giải toả tâm lý không muốn vào ở hẳn trong Viện dưỡng lão, qua đó giữ gìn sự gắn kết gia đình vào buổi tối. Các cụ được chăm sóc bằng thiết bị từ Nhật Bản, có bác sĩ dinh dưỡng và chương trình trị liệu không dùng thuốc để rèn luyện trí nhớ".

Mặc dù mang lại vô số lợi ích về an sinh xã hội nhưng số lượng các mô hình chăm sóc người cao tuổi bán trú giống như Nhân Ái Daycare hoặc Genki House vẫn còn rất hạn chế và chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn.

Theo bà Phạm Thị Lan, Trưởng nhóm Dân số và Phát triển của Quỹ Dân số Liên hợp quốc: "Tại Việt Nam, một trong những nguyên nhân chính của thực trạng này là do chi phí của dịch vụ này khá cao so với mức thu nhập bình quân của phần lớn người cao tuổi".

Tại Việt Nam các mô hình chăm sóc NCT bán trú tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn

Tuy nhiên để xây dựng một trung tâm dịch vụ chăm sóc bán trú đạt tiêu chuẩn, mức đầu tư là không nhỏ, chi phí vận hành cũng không ít nên giá dịch vụ thường giao động từ 350-500 nghìn đồng/người/ngày. Thực trạng này dẫn đến sự bất bình đẳng trong chăm sóc.

Trong khi các đô thị lớn có dịch vụ chăm sóc NCT bán trú, ở nông thôn và miền núi, nơi tập trung phần lớn NCT có thu nhập thấp, dịch vụ chăm sóc chuyên môn hầu như không tồn tại. Trước thực tế chi phí cao và tốc độ già hóa dân số nhanh, đây là một thách thức lớn đối với việc đảm bảo mọi NCT đều có điều kiện tiếp cận dịch vụ, làm trầm trọng thêm gánh nặng y tế và xã hội.

Bên cạnh chi phí, việc thiếu hụt và chuẩn hóa đội ngũ nhân lực cũng là nút thắt lớn. Chăm sóc bán trú yêu cầu đội ngũ điều dưỡng, chuyên viên vật lý trị liệu và tâm lý trị liệu được đào tạo chuyên sâu về lão khoa, khả năng giao tiếp và thấu hiểu tâm lý NCT. Hiện tại, các trung tâm phải tự đào tạo hoặc tìm kiếm nhân sự chất lượng cao với chi phí lớn, gây khó khăn cho việc nhân rộng và đảm bảo chất lượng theo chuẩn mực quốc tế.

Chi phí để được chăm sóc tại các mô hình chăm sóc NCT bán trú hiện giao động từ 350 - 500 nghìn đồng/người/ngày

Cần thêm những chính sách an sinh cho NCT

Hiện Dự thảo Luật Dân số đang được Quốc hội xem xét cho ý kiến. Dự thảo đã đề cập đến vấn đề chăm sóc người cao tuổi (Điều 17: Hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi), nhưng theo đánh giá của bà Phạm Thị Lan, Trưởng nhóm Dân số và Phát triển của Quỹ Dân số Liên hợp quốc: "Các quy định này chủ yếu dừng ở nguyên tắc chung về trách nhiệm của gia đình, cộng đồng và Nhà nước, chưa có cơ chế hỗ trợ trực tiếp từ bảo hiểm y tế hoặc an sinh xã hội cho dịch vụ chăm sóc". 

Bà Lan cũng phân tích thêm: "Điều này không giải quyết được vấn đề chi phí dịch vụ cao, là rào cản lớn nhất đối với đại bộ phận người cao tuổi. Không chỉ có vậy mà còn thiếu các quy định chi tiết về ưu đãi đầu tư cho các tổ chức, doanh nghiệp muốn mở dịch vụ này khiến mô hình khó nhân rộng và duy trì chất lượng theo chuẩn mực quốc tế".

Liên quan tới vấn đề này, bà Kiều Oanh - đại diện Genki House kiến nghị: "Chúng tôi rất cần chính sách đồng hành từ Nhà nước. Đó có thể là các chương trình khuyến khích dịch vụ chăm sóc người cao tuổi, đào tạo nhân lực chuyên môn với quy chuẩn quốc gia hoặc các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng. Khi có sự phối hợp giữa doanh nghiệp và Nhà nước, các trung tâm như Genki House sẽ có cơ sở phát triển bền vững, đóng góp tích cực cho hệ sinh thái an sinh xã hội trong tương lai".

Nhận thấy khoảng trống chính sách này và lợi ích to lớn của mô hình chăm sóc NCT bán trú, việc thúc đẩy sự phát triển của dịch vụ này đã trở thành vấn đề được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm khi Quốc hội thảo luận Dự thảo Luật Dân số tại tổ vào chiều ngày 23/10.

Theo đó, ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) và ĐBQH Âu Thị Mai (Tuyên Quang) đã kiến nghị: Nhà nước cần có chính sách khuyến khích các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp đầu tư xây dựng Trung tâm chăm sóc người cao tuổi, đồng thời thực hiện xã hội hóa để giảm áp lực ngân sách.

Ngoài ra, các đại biểu còn khẳng định cần có cơ chế hỗ trợ chi phí, như áp dụng cơ chế hỗ trợ từ bảo hiểm y tế hoặc an sinh xã hội cho dịch vụ chăm sóc NCT (tương tự như Nhật Bản, nơi người cao tuổi được chi trả tới 90% chi phí).

Ngày 7/11, Cục Dân số tổ chức gặp mặt cung cấp thông tin báo chí về Dự thảo Luật Dân số

Sau khi tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội tại buổi họp tổ, sáng 7/11, tại buổi gặp mặt cung cấp thông tin báo chí, bác sĩ Nguyễn Xuân Trường, Trưởng phòng Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, Cục Dân số, cho biết: "Dự kiến Ban soạn thảo sẽ xem xét chỉnh sửa để có ưu đãi phù hợp về đầu tư, tín dụng và thuế đối với các cơ sở có dịch vụ chăm sóc người cao tuổi bán trú".

Việc tiếp thu và cam kết ưu đãi về đầu tư, tín dụng, thuế của Ban soạn thảo Luật Dân số là tín hiệu đáng mừng, cho thấy mô hình chăm sóc bán trú đang dần được "chiến lược hóa" ở cấp quốc gia. Thành công của việc chỉnh sửa lần này sẽ mở ra cơ hội nhân rộng dịch vụ nhân văn này, đảm bảo mọi người cao tuổi đều có thể tiếp cận sự chăm sóc chuyên nghiệp, đồng thời giữ vững giá trị gắn kết gia đình truyền thống của Việt Nam.

Nguồn: https://phunuvietnam.vn/nhieu-nha-tre-thieu-nha-gia-can-lap-day-khoang-trong-an-sinh-voi-nguoi-cao-tuoi-20251107181731921.htm