Giáo dục không chỉ giúp truyền đạt “đúng” và “sâu” về căn tính truyền thống, mà còn mở ra cơ hội để người trẻ hiểu “rộng” về cách định hình mình độc bản hơn trong không gian toàn cầu.

Theo TS. Nguyễn Nam - giảng viên sáng lập và là một trong những giảng viên trụ cột của ngành Việt Nam học tại Trường Đại học Fulbright Việt Nam, từng phụ trách chương trình Tiến sĩ của Viện Harvard-Yenching (HYI) từ năm 2004 đến 2010, thì căn tính Việt vừa là “sức bền của ký ức tập thể,” được kết tinh từ ý chí kiên cường qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Nhưng đồng thời, nó lại vừa là “khả năng tái tạo không ngừng để thích ứng với thời đại.” Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, người Việt đã xây dựng bản sắc của mình qua kinh nghiệm dựng, mở, và giữ nước, qua khả năng hấp thu và biến đổi các ảnh hưởng ngoại lai mà không đánh mất cốt lõi văn hóa.

Đặt trong bối cảnh toàn cầu hóa, căn tính ấy không nhất quán mà mang tính “di động”. Một mặt, nó tạo ra nguồn “vốn văn hóa” vững vàng để mỗi người trẻ có thể chủ động thương thảo, tự tin đối thoại và cùng kiến tạo tương lai chung của nhân loại. Mặt khác, nó cũng đặt ra những thách thức và yêu cầu mới, nhất là trong lĩnh vực giáo dục, về việc gìn giữ và phát triển. Bởi lẽ, nuôi dưỡng căn tính Việt hôm nay không chỉ là lưu giữ di sản hay khơi dậy lòng tự hào dân tộc, mà còn là hành trình khẳng định bản lĩnh hội nhập trong thế giới đa chiều.

Công trình của sinh viên Trường Đại học Fulbright Việt Nam trưng bày về các cột mốc lịch sử liên quan đến phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục

Bàn về tầm quan trọng của giáo dục trong việc định hình căn tính, TS. Nguyễn Nam chia sẻ: “Từ mô hình học hành theo Nho học đến giáo dục hiện đại, nhà trường Việt Nam vẫn mang sứ mệnh kép: vừa trang bị tri thức, vừa hình thành nhân cách và ý thức cộng đồng. Giáo dục Việt Nam ngày càng nhấn mạnh đến việc ‘học để làm người,’ ‘học để chung sống.’ Chương trình giáo dục phổ thông (2018) đã đưa các giá trị văn hóa, đạo đức, và lịch sử vào giảng dạy theo hướng năng lực, giúp học sinh hiểu Việt Nam qua trải nghiệm, chứ không phải bằng việc học vẹt, hay lặp lại máy móc”. 

Với định hướng ấy, nhiều trường đại học, trong đó có Đại học Fulbright Việt Nam, đã định hướng gắn tri thức với văn hóa, khởi tạo không gian để người trẻ hiểu về trách nhiệm của mình đối với di sản dân tộc. Cụ thể, tại Trường Đại học Fulbright Việt Nam, đặc biệt là ngành Việt Nam học, các bạn sinh viên sẽ được nghiên cứu Việt Nam qua lăng kính liên ngành - từ lịch sử, văn hóa đến kinh tế; với đa cấp độ - từ cá thể, tập thể, cộng đồng, đến quốc gia, liên quốc gia và toàn cầu.

Sự đa dạng này là kết quả của quá trình nghiên cứu và tìm cách thích nghi với bối cảnh xã hội hiện nay. Toàn cầu hóa đang mở ra cơ hội để Việt Nam hội nhập với thế giới, song cũng đặt ra rất nhiều thách thức về sự hòa tan văn hóa. 

Thay đổi đầu tiên cần đến từ cách nhìn. Nếu trước đây, việc giáo dục bản sắc thường nhấn mạnh ‘cái chung’ của dân tộc, thì nay, nó cần mở rộng để tôn trọng ‘cái riêng’ của từng cá nhân - mỗi người là một cách biểu đạt khác nhau của căn tính Việt. Giáo dục vì thế phải khuyến khích đối thoại, phản tư, và sáng tạo - giúp học sinh ‘hiểu’ Việt Nam bằng chính trải nghiệm sống của mình, chứ không chỉ qua sách vở”, TS. Nguyễn Nam nhấn mạnh.

Một ví dụ tiêu biểu là lớp học “Việt Nam Trên Đường Phát Triển" (Developing Vietnam) - chương trình liên kết giữa Trường Fulbright Việt Nam và Đại học Dartmouth, một trong những trường đại học thuộc nhóm tám trường Ivy League hàng đầu tại Hoa Kỳ. Chương trình học mang đến một bức tranh toàn cảnh về Việt Nam, bao gồm lịch sử, tôn giáo, môi trường, và kinh tế, nơi sinh viên hai trường cùng tham gia những chuyến thực địa tại hai quốc gia Việt Nam - Hoa Kỳ. Đơn cử, vào tháng 12/2024 năm ngoái, các bạn sinh viên hai trường đã cùng nhau đến tham quan các địa điểm, tỉnh thành ở Việt Nam như Cần Giờ và Bến Tre, hoặc gần đây nhất vào tháng 10/2025, lớp học đã đến Hoa Kỳ để tham quan, nghiên cứu về những địa điểm chứa đựng nhiều lớp cắt về văn hóa - lịch sử Việt Nam. 

Sinh viên được trải nghiệm nghiên cứu thực tiễn về các chủ đề đa dạng gắn liền với Việt Nam: từ những xe hủ tiếu gõ lề đường, đến tiềm năng lớn lao của công nghệ chip bán dẫn. Nhờ quá trình làm việc xuyên văn hóa này, các bạn không chỉ hiểu sâu hơn về các thực hành của người dân địa phương, mà còn rèn luyện những kỹ năng nghiên cứu về dân tộc học. Điểm nhấn của lớp học là dự án phim tài liệu cuối kỳ, nơi các bạn đã thỏa sức sáng tạo, kết hợp giữa yếu tố học thuật và nghệ thuật, để vẽ nên những bức tranh sinh động về một “Việt Nam trên đường phát triển”.

Thay đổi thứ hai trong giáo dục về căn tính là việc kết nối bản sắc dân tộc với ý thức toàn cầu. Người học cần được rèn luyện khả năng nhìn nhận các vấn đề của Việt Nam trong bức tranh rộng hơn: biến đổi khí hậu, phát triển bền vững, bình đẳng giới, và hòa bình quốc tế. 

Chính từ tinh thần này, sinh viên của Trường Đại học Fulbright Việt Nam, dù ở bất kì ngành học nào, cũng được khuyến khích tiếp cận vấn đề của Việt Nam bằng tinh thần phụng sự xã hội, biến kiến thức toàn cầu thành những giải pháp thực tế đến cộng đồng địa phương (think globally, act locally). 

Tiêu biểu là Dự án Solaris Mekong do 2 sinh viên Nguyễn Phúc Thiên Khoa và Hoàng Lê Minh Nhật phát triển - đoạt giải Nhất cuộc thi Youth Hackathon 2025, diễn ra trong khuôn khổ Diễn đàn Thanh niên và Hội thảo Quốc tế về Giáo dục cho nông nghiệp bền vững và Phát triển nông thôn do Viện Công nghệ Châu Á (AIT) phối hợp cùng UNESCO tổ chức tại Pathum Thani, Thái Lan.

Hay câu chuyện của Đồng Thị Hải Yến, cựu sinh viên ngành Tâm lý học tại Đại học Fulbright. Với mong muốn hỗ trợ cộng đồng khiếm thị, Yến thành lập Spa Khiếm Thị MY và The VIP Companion (VIC) - dự án chuyên về kỹ năng và định hướng nghề nghiệp cho người khuyết tật. Sau khi tốt nghiệp, Yến đỗ Thực tập sinh Nghiên cứu Khoa học Sức khỏe Tâm thần của trường Harvard T.H. Chan School of Public Health và Trợ lý Nghiên cứu tại trường University of Wisconsin-Madison (Hoa Kỳ), hai trường đại học hàng đầu thế giới về sức khỏe cộng đồng.  

Có thể thấy, trong hành trình toàn cầu hóa, việc nuôi dưỡng căn tính Việt Nam không chỉ là nhiệm vụ của nhà trường, mà là sứ mệnh của toàn xã hội - giúp tạo động lực cho người trẻ học hỏi, trau dồi tri thức và cống hiến cho đất nước.

(Nguồn: Trường Đại học Fulbright Việt Nam) 

Nguồn: https://vietnamnet.vn/nuoi-duong-can-tinh-viet-trong-moi-truong-giao-duc-toan-cau-hoa-2464745.html