Phát hiện mới có thể thay đổi hiểu biết về ngọn lửa đầu tiên được tạo ra

(Dân trí) - Ngọn lửa ra đời đã đánh dấu một phần quan trọng trong quá trình tiến hóa của loài người và ảnh hưởng lớn đến các hành vi xã hội.

Tại Barnham, hạt Suffolk (Anh), các nhà khoa học đã phát hiện lớp đất bị nung hình thành một bếp lửa, những rìu đá lửa bị nứt do nhiệt và hai mảnh pyrit - loại khoáng vật có thể tạo ra tia lửa dùng để nhóm lửa.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature dựa trên một chương trình nghiên cứu kéo dài nhiều năm về một mảng trầm tích màu đỏ được khai quật ở Barnham.

Địa điểm khai quật tại Barnham, hạt Suffolk (Anh) (Ảnh: Jordan Mansfield).

“Địa điểm này được xác định có niên đại 400.000 năm, là bằng chứng sớm nhất tính đến nay về việc tạo ra lửa, không chỉ riêng ở Anh hay châu Âu mà trên toàn thế giới”, ông Nick Ashton, tác giả chính của nghiên cứu, đồng thời là người phụ trách bộ sưu tập Thời kỳ Đồ đá cũ tại Bảo tàng Anh cho biết.

Tuy nhiên, các bếp lửa cổ đại không để lại hóa thạch khiến việc phục dựng dấu vết của “công nghệ” tạo ra những ngọn lửa đầu tiên trở nên khó khăn. 

Khu khai quật tại Barnham cũng không tìm thấy xương người nên việc xác định nhóm người đã tạo ra ngọn lửa vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, những dấu vết này nhiều khả năng thuộc về người Neanderthal - họ hàng gần của loài người hiện đại và từng lai với tổ tiên của chúng ta.

Một mảnh khoáng vật pyrit sắt được phát hiện lần đầu tiên vào năm 2017 tại Barnham (Ảnh: Jordan Mansfield).

“Tro và than từ những ngọn lửa dễ bị cuốn trôi, lớp trầm tích cũng có thể bị xói mòn”, ông Ashton nói, “Nhóm nghiên cứu chỉ phát hiện được một túi trầm tích - trong khu vực khá rộng - nơi dấu vết được giữ lại”.

Ngay cả khi những dấu tích của lửa được lưu lại, việc phân biệt đâu là những ngọn lửa do con người tạo ra hay từ sét đánh, cháy rừng cũng là thách thức cho các nhà khảo cổ học. 

Thêm nữa, khó khăn lớn hơn là xác định liệu người cổ đại thực sự biết tự tạo ra lửa hay chỉ đơn thuần sử dụng các tàn lửa từ các đám cháy tự nhiên để sử dụng.

Ví dụ, một số địa điểm ở Israel, Kenya và Nam Phi có dấu hiệu của lửa cách đây 800.000 đến hơn 1 triệu năm, nhưng chưa thể loại trừ khả năng đó là cháy rừng tự nhiên.

Các hiện vật tìm thấy tại Barnham có niên đại sớm hơn 350.000 năm so với bằng chứng tạo lửa cổ nhất trước đây ghi nhận ở miền Bắc nước Pháp. Tuy vậy, ông Ashton lưu ý không có nghĩa việc tạo lửa bắt đầu tại Barnham.

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành phân tích lớp trầm tích bị nhuộm đỏ tại Barnham và nhận thấy tính chất hóa học của chúng khác với dấu vết của cháy tự nhiên. Dấu hiệu hydrocarbon cho thấy nhiệt độ cao từ việc đốt gỗ tập trung, chứ không phải cháy lan trên diện rộng. 

Bằng chứng thuyết phục nhất là hai mảnh pyrit - khoáng vật có thể tạo tia lửa khi gõ với đá lửa để nhóm mồi. Khoáng vật này không xuất hiện tự nhiên ở khu vực xung quanh, cho thấy cư dân Barnham đã hiểu đặc tính tạo lửa của pyrit và chủ động tìm kiếm nó.

Một chiếc rìu cầm tay bị vỡ do nhiệt được tìm thấy gần lò sưởi 400.000 năm tuổi (Ảnh: Jordan Mansfield).

“Ngọn lửa được tổ tiên của loài người tạo ra khi nào?” là một trong những bí ẩn lớn nhất về lịch sử loài người. 

Giáo sư John McNabb, Trung tâm Khảo cổ học nguồn gốc loài người, Đại học Southampton bình luận về tầm quan trọng của ngọn lửa trong đời sống của người cổ đại: “Khi không có lửa, con người vẫn phụ thuộc vào thiên nhiên. Làm chủ được ngọn lửa cho phép con người bắt đầu kiểm soát được thế giới xung quanh”.

Việc làm chủ ngọn lửa đã giúp con người sưởi ấm, xua đuổi động vật hoang dã, cho phép con người nấu chín thức ăn, tiêu hóa tốt hơn, cung cấp nhiều năng lượng và chất dinh dưỡng, hỗ trợ phát triển bộ não - tiền đề để phát triển nhiều hành vi, hoạt động xã hội của loài người.

Ngoài ra, lửa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc rèn và tạo ra các công cụ kim loại, góp phần quan trọng trong việc hình thành các nền văn minh sau này.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/phat-hien-moi-co-the-thay-doi-hieu-biet-ve-ngon-lua-dau-tien-duoc-tao-ra-20251211154658670.htm