Phát lộ tàu cổ ở bờ biển Hội An Tây: Cần tối ưu hóa phương án khai quật

Di vật tàu cổ xuất lộ rõ nhất ở bờ biển Thịnh Mỹ vào sáng 8/11/2025. Ảnh: QUỐC TUẤN

Cân nhắc về phương án và thời gian

Ngày 20/11, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đà Nẵng tổ chức buổi tọa đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về phương án bảo vệ và khai quật di vật tàu cổ xuất lộ tại khu vực bờ biển phường Hội An Tây (thành phố Đà Nẵng).

Tại đây, chuyên gia thuộc Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) thông tin, dự kiến thời gian khai quật khẩn cấp tàu cổ sẽ diễn ra trong cuối quý IV/2025 và di chuyển về vị trí bảo quản cấp thiết trong nửa đầu quý I/2026. Thời gian khai quật khẩn cấp con tàu khoảng 45 ngày.

Kỹ sư Tô Chí Vinh, đại diện đơn vị tư vấn thiết kế thi công khai quật tàu cổ cho biết, giải pháp thi công theo kế hoạch dự kiến là thi công ép cừ tường vây và hệ giằng gia cố; đào rãnh tiêu nước và hố thu nước, sử dụng bơm công suất lớn hút nước và cát; tiến hành khảo cổ theo trình tự. Sau đó gia cố, cứng hóa tàu trong quá trình phát lộ; vận chuyển tàu về vị trí xử lý. Cuối cùng là ngâm, xả mặn và thiết lập nhà che bảo quản.

Di vật tàu cổ phát lộ nằm ở khu vực ven biển Thịnh Mỹ, phường Hội An Tây, cách Cửa Đại 4,7km về phía bắc. Con tàu này phát lộ vào cuối năm 2023, từ đó trải qua nhiều lần bồi lấp - xuất lộ với các mức độ khác nhau. Thời điểm xuất lộ tàu rõ nhất vào sáng 8/11/2025 cho thấy tàu có chiều rộng nhất là 5m, chiều dài phần xuất lộ đo được 17,4m và kích thước chiều dài có thể chưa kết thúc do còn bị vùi dưới cát. Hiện chưa có kết quả giám định niên đại tuyệt đối bằng phương pháp C14 (carbon-14).

Theo phương án này, các bên liên quan sẽ tiến hành ép cừ larsen, trong đó có phần chôn sâu và phần nổi sâu để tạo thành tường vây. Tuy nhiên, một số chuyên gia lại không đồng tình với phương án này.

Ông Đỗ Thái Bình, Phó Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật công nghiệp tàu thủy Việt Nam nhận định: “Không cần thiết phải ép cừ larsen để khai quật với cuộc khảo cổ ven bờ này. Có thể dùng phao nổi để đưa con tàu lên dần trên bờ, đồng thời tiến hành khảo sát. Ngoài ra nên nghiên cứu dùng thợ lặn kết hợp ngư dân địa phương và thợ mộc ở làng Kim Bồng khảo sát thêm về đằng sau con tàu trong quá trình đưa tàu lên khỏi mặt cát. Như vậy sẽ ít tốn kém và hiệu quả hơn”.

Ông Nguyễn Sự, nguyên Bí thư Thành ủy Hội An cũng chung nhận định, việc khai quật là vô cùng cần thiết nhưng không nên ép cừ larsen trong quá trình khai quật tàu này.

“Việc ép cừ larsen dễ phản tác dụng với sức mạnh của sóng biển hiện tại. Thêm nữa, sẽ không khả thi nếu triển khai khai quật trong thời điểm cuối năm với sóng đang rất dữ. Có thể nghiên cứu thời điểm thực hiện sau Tết Nguyên đán 2026 khi biển lặng, bờ biển bồi ra sẽ thuận lợi hơn trong công tác khai quật rất nhiều”, ông Nguyễn Sự nói.

Tính toán cho quá trình hậu khai quật

Ông Nguyễn Sự thông tin thêm, khu vực phát lộ tàu cổ khoảng sau năm 1975 vẫn còn là làng mạc của ngư dân ven biển Cẩm An (cũ). Do đó, việc khai quật con tàu này có thể sẽ mang đến những giá trị lớn hơn về sự hình thành của vùng đất này chứ không chỉ gói gọn trong di vật.

Theo nguyên lãnh đạo thành phố Hội An, khu vực phát lộ tàu cổ khoảng sau năm 1975 vẫn còn là làng mạc của ngư dân ven biển Cẩm An (cũ). Ảnh: VĨNH LỘC

Dù vậy, phương án vận chuyển, bảo quản tối ưu một khi khai quật con tàu cũng là vấn đề đáng cân nhắc, tránh tình trạng tác động xấu đến di vật sau khi trục vớt.

TS. Nguyễn Đức Thành, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu công nghiệp rừng cho biết, việc bảo quản di vật tàu cổ này sau khai quật cần 2 giai đoạn là bảo quản cấp thiết và bảo quản tạm thời, bảo quản trị liệu. Mục đích bảo quản cấp thiết là loại bỏ tối đa các hợp chất có thể khiến gỗ của tàu bị mục sau khi khai quật, đã có một số tàu cổ nổi tiếng trên thế giới mắc phải tình trạng này sau khi trục vớt. Về việc bảo quản tạm thời và bảo quản trị liệu có 2 phương pháp là ngâm hoặc phun dung dịch và nên làm tập trung một khu vực, bởi có thể trong tương lai chúng ta còn có thể trục vớt thêm tàu đắm khác thì sẽ thuận lợi hơn để xử lý cũng như phục vụ công chúng tham quan.

Bà Nguyễn Thị Thu Hoan, Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho rằng, cần tính toán chi tiết tình trạng tàu để gia cố cân bằng lực, vận chuyển an toàn tàu sau khi trục vớt.

“Phương tiện cẩu hiện nay có thể cẩu hiện vật với trọng tải rất lớn nhưng để cẩu các di tích, di vật có trọng lượng một tấn cũng đã khó trong khi con tàu này lên đến hàng chục tấn. Để vừa bảo tồn và phát huy giá trị sau khai quật, vị trí di dời con tàu không nên quá xa so với vị trí phát lộ. Thêm nữa, sau khi chúng ta đưa di vật lên, vấn đề bảo quản, duy trì không đơn giản nên phải tính toán ngay từ bây giờ”, bà Thu Hoan nói.

Ông Trần Đình Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho hay, do tàu đã đắm quá lâu dưới lòng biển nên vẫn có nguy cơ chúng ta khó có thể giữ nguyên vẹn con tàu để đưa lên. Do đó, trong quá trình khai quật, vận chuyển, cơ quan chức năng cần nghiên cứu phương án tháo rời, bảo quản các bộ phận của tàu. Sau này nếu có điều kiện sẽ lắp lại, quy trình này vẫn phù hợp với nguyên tắc bảo tồn.

Nguồn: https://baodanang.vn/phat-lo-tau-co-o-bo-bien-hoi-an-tay-can-toi-uu-hoa-phuong-an-khai-quat-3310743.html